[zaloguj się]
[pdf]

FUNDOWAĆ (101) vb pf i impf

pf (58), impf (24), pf a. impf (19); pf [w tym: praet (49), inf (7), con, part praet act] RejKup t6, Bb [2 r.], LubPs X5v, KrowObr 76, BielKron 283v, 288, 290v [2 r.], 292v, 357 [3 r.], 359v, 378, RejAp 77, 104v, 183v, RejPos 170, 170v, 300v [2 r.], RejZwierc Aaa, ModrzBaz 131v, SkarJedn A7v, 83, 86, 164, 179, 284, SkarŻyw 259, 356, 403, 508 [2 r.], 518 [2 r.], 519, 574, 600 [2 r.], StryjKron 16, 41 [2 r.], 56, 81, 512, NiemObr 29, 51, 52, 53, 54, WujNT 125 marg, 221, 393, 576, Zzzzz4v, Aaaaaav; impf [w tym: praes (10), part praes act (7), praet (3), inf (2), fut, con] HistAl B6v, LubPs R2 marg, Mącz 140b, SkarJedn 122, 155, 361, SkarŻyw 92, [236], 283, 336, 544 marg, 600, CzechEp 286, NiemObr 7, 94, WujNT 299, 510, SarnStat 4, 462, 464, PowodPr 25, SkarKaz 638b, SkarKazSej 678b, 681a.

o oraz a jasne.

Fleksja
inf fundować
indicativus
praes i fut
sg pl
1 funduję
3 funduje fundują
praet
sg pl
3 m fundowåł m pers fundowali
plusq
sg
3 f była fundowała
conditionalis
sg pl
3 m by fundowåł m pers by fundowali

inf fundować (13). ◊ praes 1 sg funduję (2) [w tym: -e (1)]. ◊ 3 sg funduje (6). ◊ 3 pl fundują (2). ◊ praet 3 sg m fundowåł (52). ◊ 3 pl m pers fundowali (12). ◊ plusq 3 sg f była fundowała (1). ◊ fut 1 pl m pers fundować będziemy (1). ◊ con 3 sg m by fundowåł (3). ◊ 3 pl m pers by fundowali (1). ◊ [impers praet fundowało się cf FUNDOWAĆ SIĘ praet 3 sg n] ◊ part praes act fundując (7). ◊ part praet act fundowåwszy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Kłaść, zakładać fundament [co] (2):
Szereg: »fundować abo za fundáment kłaść« (1): kto wżdy ten ieſt co to mowi oto ia funduię/ ábo zá fundáment kłádę kámień CzechEp 286.
2. Założyć, dać początek czemu (72):
a. Zorganizować, urządzić, ustanowić; figere, fingere, fundare Mącz; instituere Cn [co] (40): Ieſt theż Burgrábſtwo Magdeburſkie kthore Otto wielki fundował. BielKron 290v; Ten narod Gotthow we Włoſzech długo pánował/ Fráncuſką źiemię pod ſię podbili/ w Hiſzpániách kroleſtwá fundowali. BielKron 293, 288, 292v; Mącz 417d; RejAp 77; A ći ſą pirwſzy budownicy Koſciołá miłego Bogá/ od ktorych v ſtarych wzyęły zbory to názwiſko Apoſtolſkie koſcioły/ ony mowię/ ktore napirwey fundowáli Apoſtołowie: iáko byłá Antyochia/ Ephezus/ Korynt RejPosRozpr [c2], c3; SkarJedn A7v, 83, 179, 284; [św. Bonifacyjusz] Fundował klaſztor Fuldę/ ktory Károlomanus/ trzy mile wkoło dzerżáwámi/ Mnichom S. Benedyktá nádał. SkarŻyw 519, 321, 508, 518, 574, 600 [2 r.]; A ták Iberowie Aſiatyczcy y Hiſpańſcy tákże Celtiberi od Tubálá Syná Iafetowego narod wiodą/ Aczkolwiek Beroſus lib. 5. piſze/ iſz Iubal fundowal Celtiberow StryjKron 16; TEgoż roku Krol Iágeło Akádemią Krákowſką według Teſtámentu Krolowey Iádwigi fundował y hoynie nádał przyzwawſzy do niey Doktorow y Miſtrzow wſzytkich nauk wyzwolonych z Prági. StryjKron 512; [św. Piotr] w Rzymie ſtolicę ſwoię fundował/ ná ktorey namieſtniká Clemenſá po ſobie zoſtáwił y poſtánowił. NiemObr 51, 29, 52, 53 [2 r.], 54; Márek S. w Egipćie mnichy y mniſzki fundował. WujNT 125 marg; Piotr w Antyochiey kośćioł funduie/ y ſtolicę fwą (ná ktorey śiedział przez śiedm lat) támże zákłáda. WujNT 510, 440, 576, Zzzzz4v, Aaaaaav; SkarKazSej 678b.

fundować komu (2): Klaſztor nowy Apoſthołom ſwoim Pan fundowáć racżył. RejPos 170 marg, 170v.

Szeregi: »fundować i postanowić« (1): nowe Ieruzálem Chrześćijáńſkie/ w ktorym naprzednieyſzy ſtolec kośćiołá ſwego chćiał P. Chriſtus fundowáć y poſtánowić. WujNT 393.

»fundować i sprawować« (1): [Jan św.] wſzytkie Azyiſkie kośćioły fundował y ſpráwował WujNT 299.

»założyć i fundować« (2): Ma też tá ziemiá Cżterzy Biſkupſtwá/ Monáſterieńſkie/ Oznáburſkie/ Pádelburneńſkie/ y Mindeńſkie/ ktore Kárzeł wielki Ceſarz záłożył y fundował. BielKron 290v; SkarJedn 164.

b. Postawić, wznieść, zbudować, przy pomocy środków finansowych lub aktów prawnych przyczynić się do powstania kościoła, klasztoru itp.; constituere Mącz; fundare, fundamenta agere a. iacere a. locare a. ponere Cn [co] (20): RejKup Bb [2 r.]; HistAl B6y; BielKron 357 [2 r.], 359v; Támże w tey Okſzy ktorą ſobie fundował y koſcioł zbudował powiádał iż miał wolą ſwe kośći położyć RejZwierc Aaa; Szcżęśliwy Kośćioł Rzymſki/ ktory wſzędzie gdzie iedno Wiárę ſzcżepił/ zá raz z nią Szkoły Láćińſkie fundował SkarJedn 361; [Chabry] kośćiołow wiele fundował: kláſztorow nábudował: dla drzewá krzyżá S. klaſztor ná łyſey gorze poſtáwił SkarŻyw 356; nád Pruſkim Morzem oſiedli/ y tám Miáſto fundowáli/ ktore Romnoue álbo Romowe iákoby rzekł Roma noua, Rzym nowy od Rzymu názwáli StryjKron 41, 41, 56, 81; WujNT 221; Obiecuiemy/ iże gdźiekolwiek ſzláchćicy trwáłe podpomożenié kápłanowi będą chćieli náznáczyć/ że támże bez odwłoki w ichże máiętnośći kośćioł fundowáć będźiemy. [fundabimus JanStat 189] SarnStat 4; KlonKr C; kośćioły wſzędzie funduiąc/ y nádáiąc: y złoto/ y śrebro ſwoie do nich/ iáko prorokował Izáiaſz wnoſząc. SkarKazSej 681a.
Szeregi: »założyć, fundować« (2): Tám ieſt známienite Kollegium/ to ieſt vcżenie wyzwolonych náuk/ ktore Eneas Silwius będąc iuż Papieżem záłożył/ fundował/ y przywileymi wiecżnemi pothwierdził. BielKron 283v; Mącz 412d.

»fundować i zbudować« (1): mieyſce ono vcżćił/ y vprośiwſzy ie v dzierzżawce/ na nim klaſztor ſług Bożych/ y kośćioł ś. Micháłá z ludzkich iáłmużn fundował y zbudował. SkarŻyw 518.

c. Zaprowadzać, zaszczepiać, szerzyć [co] (12): áby iáko páſterz owce do kupy zganiał/ pokoy miedzy nieſpokoynymi cżynił/ zgodę S. fundował SkarJedn 122, 155, 218; w mieśćie Hierápolim názwánym/ wiárę także S. fundował/ y ołtarze dyabelſkie pſuiąc/ ołtarze ſtáwił Chryſtuſowi práwemu Bogu. SkarŻyw 385, 283, 544 marg; nie cżyni áni ſzczepi zwády miedzy bráćią: ále pokoy y miłość funduie SkarKaz 638b; SkarKazSej 684b.
Zwrot: »fundować jurysdycyją« [szyk zmienny] (2): DRVGA CZĘSC PROCESSV GRANICZNEGO. Przy ſámym iuż wiedźieniu gránic/ gdy iuż vrząd Podkomorzki funduie ſwą Iurisdicią. SarnStat 464, 462.
Szeregi: »fundować i szerzyć« (1): Bo chytry Cżárt w vśćiech im Chryſtuſa y Ewángelią kłádzie/ ále w poſtępkách y w końcu ich ſwoie kroleſtwo/ to ieſt zápomnienie Bogá práwego/ funduie y ſzerzy. SkarŻyw 92.

»wszczepić i fundować« (1): Ziemię wnim [raju] vcżynił wyſoką/ piękną [...] ćiepło dał bez vpalenia/ y wiátry letne chłodżące/ y wſzytkie tám wſzcżepił y fundował roſkoſzy. SkarŻyw 259.

3. Nadać, opatrzyć, zapewnić stały dochód, utrzymanie księżom, zakonnikom itp.; assignare reditus annuos ptochotrophio vel templo, collegio etc. sufficientes, dotare, dote vectigalium aut redituum locupletare et ornare collegium vel aedem sacram Cn (10): Bogu y kośćiołom á vbogim powinnośći ſwe cáłe oddawáli. A Bog [...] ták doſtátki ich rozmnażał/ iż buduiąc/ funduiąc/ woiuiąc/ wielkie ſkárby zoſtawiáli PowodPr 25.

fundować co (6), kogo (3): RejKup t6; kthory Papieżowi/ y iego Kxiędzom/ Mnichom/ y Mniſſkom/ oddał Miáſtá/ Zamki/ Wśi: Złoto y Pieniądze/ y fundował Klaſztory/ Menſionárie/ Ołtharze KrowObr 76, 76; Krol Káźimierz z biſkupem Krákowſkim Getką dáli kośćioł doſtáthecżny S. Floryánowi zmurowáć y nádáć. Do tego potym kośćiołá fundowáli Kollegium z práłáturámi y Kánoniámi/ nádawſzy ze wſi y z dzieſięćin/ á Proboſtwo nádáli z párochiey kośćiołá z Skałki BielKron 357, 378; Boć to niepodobna/ áby ći ktorzi te beneficia fundowáli/ mieli ták wiele dochodow ludźiom proznuiącym nádáwáć ModrzBaz 131v; Kázimierz kośćioł wielki poſtáwił/ y wiecżnemi dochody służbę wnim Boſką opátrzył/ y Kánoniki fundował. SkarŻyw 403. Cf fundować co z czego.

fundować co z czego (2): imioná wielkie klaſztorowi onego mieyſcá w Gláſzkoniey/ ktory budowáć miał/ oddał: á inych dálſzych pięć klaſztorow/ z właſney máiętnośći fundował. SkarŻyw 508, 508 marg.

Szereg: »fundować i oddać płaty« (1): poniewaſz Pan Bog ma więtſzy wzgląd ná ty/ ktorzy dla duſz ſwoich fundowáli y oddáli płaty/ á niſſli ná vbogie żebraki KrowObr 76.
4. Osadzać, opierać, ugruntować [co] (18): Ktoryś wſzytki grunty zyemie mocnie racżył fundowáć LubPs X5v.

fundować na czym (8), na kim (4): á gdiſz bogatich ludzi duſze ſwemy mſzamy z czyſczu wyzwolily/ tedic powynni ich prziyaciołom zaſię ono ymięnie albo pięniądze wroczic naktorym ſobie/ oltarze/ prebendi/ mſze y czinſze fundowali SeklKat Y4; Iáko bárzo ſłáby grunt ieſt ludzi złych/ ná ktorym oni wſzytki ſwe myſli fundowáli. A yák mocny wiernego grunt/ gdi ij ná pánu Bogu funduie. LubPs R2 marg; RejAp 104v, 183v; RejPos 300v [2 r.]; SkarŻyw 336; ktorzy nie ná ludzkich dumách/ áni wykłádźiech/ ále ná ſzcżyrym/ y iáſnym ſłowie Bożym/ wiárę ſwą funduią NiemObr 94, 7, 89; ReszPrz 25.

fundować w czym (1): W nabożeńſtwie y ſłuſzbie Bożey wſzytkę ſwoię ſpráwę/ rozum/ y pomoc fundował. SkarŻyw 482.

Szereg: »założyć a fundować« [szyk 2 : 1] (3): ktorzy [apostołowie] nam też záłożyli á fundowáli wſzytki rády á náuki ſwoie ná thym pewnym fundámencie a ná tey mocney ſkále na Kriſtuſie Pánu náſzym. RejAp 183v, 104v; RejPos 300v.
a. Umacniać, utwierdzać; fundare Mącz (3): Fundo, Funduye [!]/ Gruntuyę. Mącz 140b.

fundować co czym (1): on pierwſze pocżął kazánie Ewánieliey świętey/ funduiąc wiárą ſwoią Kośćioł Chryſtuſow/ iáko opoką iego. SkarŻyw 600.

fundować kogo, co w czym (2): SkarJedn 86; Y co dzień lepiey ie w wierze funduiąc/ y w Bogoboynośći/ rok znimi ták ná onym páſterſtwie przemieſzkał. SkarŻyw [236].

Synonimy: 2. a. ordynować, postanowić, zakładać, założyć; b. postawić, wystawić, założyć, zbudować; c. szczepić, szerzyć, wszczepić; 3. nadać, opatrzyć; 4. założyć; a. gruntować, umacniać, utwierdzać.

Formacja współrdzenna: ufundować.

Cf FUNDOWANIE, FUNDOWANY

MB