KWARTANA (59) sb f
qu- (53), kw- (6).
Pierwsze i końcowe a jasne, drugie pochylone.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
kwartåna |
|
G |
kwartåny |
|
D |
kwartånie |
kwartån(a)m |
A |
kwartånę |
kwartåny |
I |
kwartåną |
|
L |
kwartånie |
|
sg N kwartåna (10). ◊ G kwartåny (4). ◊ D kwartånie (8). ◊ A kwartånę (28). ◊ I kwartåną (5). ◊ L kwartånie (2). ◊ pl D kwartån(a)m (1). ◊ A kwartåny (1).
Sł stp brak, Cn s.v. czwartaczka, Linde XVII – XVIIIw.
lek. Choroba, jedna z postaci zimnicy (malarii), objawiająca się nawrotami gorączki z dreszczami co czwarty dźień;
quartana febris Cn [Febris quartana ‒ czwartaczka, która czwartego a czwartego dnia się wraca Mącz 120b] (59):
Auicenna radzi dawać Brzoſkinie ludziom tim ktorzi miewaią niemocy z melankolijey ſpaloney, iako tim czo miewaią quartany FalZioł I 110d;
Też paięcżyna z winem pita ciepło przed quartaną godzinę nie przychodzi quartana więczey. [...] Też ſok z ziela ſzadzczu/ czoby go było z ſzeſć łyżek/ przed quartaną we dwie godzinie pity FalZioł Y 90,
I 7b,
llc,
14c,
47d,
49a (
43);
Iednemu z gorącośći głowá ſie záwráca/ A drugi záſiębyonych pverśi ſobye máca. [...] Drugye męcży kwártaná/ a drugye pleurá RejWiz 93v;
PIyánicę iednego kwártaná ruſzyłá/ Więc mu k temn prágnienie wielkie vcżyniłá. RejFig B2;
Prowincyał zá iednym brátem konwirſzem/ proſił iey/ áby go od kwártany modlitwą ſwoią wybáwiłá SkarŻyw 161.
W porównaniu (1): Więc y to cżáſem ſtoi zá kwártanę/ áno dłużnicy v drzwi záglądáią/ á on ſie krije/ á on ſie zápała pśiną ocży záſloniwſzy/ á do iutrá odkłáda RejZwierc 59v.
Wyrażenia: »febra kwartana« [
szyk 8 :
1] (
9):
Też borag otwiera zatkanie ſledziony y melancolią/ y też febrę quartanę wypądza FalZioł I I7c,
+ +8c,
d,
I 50b,
86b,
102d,
V 2,
89v;
GórnDworz K5v.»zimnica kwartana« (1): Mięſo Kozłowe gorſzą krew cżyni niż kozie/ A poſpolicie ſprawuie cżłowieka ku zimniczy quartanie. FalZioł IV 11a.
Szereg: »kwartana to jest zimnica która bywa przez czwarty dzień« (1): á to zawies na ſziję temu kto by miał quartanę/ to ieſt zimnicę która bywa prżez cżwarthi dźień FalZioł I 150c.
Przen: iron. o kwarcie w znacz. ‘część dochodu z dóbr królewskich (1): kazáli cżwartą cżęść dáwáć ná obronę [...] Pan prziydzie przedſię k ſwemu/ á nędzney chudzinie/ Przedſię w łeb przedſię kłopot żadnego nie minie. Bo przedſię tey quártany dokłádáć musimy/ Bo nas tá nie obroni/ to dobrze widzimy. RejZwierc 245.
Synonimy: czwartaczka, »czwartodzienna febra«, ograżka, zimnica.
AKtt