Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NACHYLAĆ

Następne hasło: NACHYLAJĄCY SIĘ »

NACHYLAĆ SIĘ (14) vb impf i pf

impf (13), pf (1) Leop.

sie (9), się (5).

Oba a jasne.

Fleksja

inf	nachylać się

praet
	sg
3	m	nachylåł się
3	f	nachylała się

fut
	sg
3	m	będzie się nachylåł

imperativus
	sg
2	nachylåj się

conditionalis
	sg
1	m	bych się nachylåł
3	f	by się nachylała

inf nachylać się (3). ◊ fut 3 sg m będzie się nachylåł (1). ◊ praet 3 sg m nachylåł się (2). f nachylała się (1). ◊ con 1 sg m bych się nachylåł (1). ◊ 3 sg f by się nachylała (2). ◊ imp 2 sg nachylåj się (1). ◊ part praes act nachylając się (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Zmieniać położenie, w szczególności zginać się ku dołowi, zwracać się w kierunku czego (12)
- Przen: Upokarzać się, zniżać się (1)
2. Skłaniać się (2)

1. Zmieniać położenie, w szczególności zginać się ku dołowi, zwracać się w kierunku czego; humiliare se PołAnt; incurvare se Vulg; (ac-, in-, pro)clinare (se), appronare se, conquiniscere, incumbere, ocquiniscere Cn (12): Ale gdy śię wilk náchylał/ Iżby mu tarn z nogi wyrwał: Ośieł go w zęby vderzył BierEz L2v; á to trzeba pilnoſci aby cżłonki czo na proſciey leżałyby ſzija ſie nienachylała FalZioł V 35v, V 21a; żoná Fineeſowá/ chodziłá brzemienna/ y bliſka porodzenia: Thá vſlyſſawſſy że wźiętá ieſt Archá Boża/ [...] náchyláłá ſie y porodziłá [incurvavit se et peperit]. Leop 1.Reg 4/19; BudBib Is 2/9.

nachylać się nad co (1): gdy ſie cżłowiek ktori nie ma na brwiach włoſow będzie nachylał nad on dym/ wyraſtaią włoſy. FalZioł V 77v.

W przen (5):

nachylać się od czego = odwracać się od czego (1): áby áni zá dáry/ áni zá żadnemi vpominki/ áni zá żadnym dutkowániem myſl ſie wſpaniła nie vnośiłá áni nie náchyláłá od przyſtoynego. RejZwierc 147.

Zwroty: »[komu] się ku myciu nachylać« = pozwalać poniżać siebie (1): Słyſzeliſcie ná coć mię námawał/ Abych w kąciech niepocżeſnych ſtawał Káżdemu ſie ku myciu náchylał BielKom F4v.

»nachylać się ku sobie« = zbliżać się do siebie (1): dwie Lineae ſą aequidistantes między ſobą/ to ieſt/ iednáko od śiebie idą/ nie náchyláiąc ſye ku ſobie/ áni ſye odchyláiąc iedná od drugiéy GrzepGeom F4v.

»nie nachylając się na żadną (a. ani na tę ani na onę) stronę« = pewnie, mocno (2): łodká koſćyołá poſpolitego/ záwſſe myędzy nimi yáko inter Scyllam et Charibdim wypływáłá/ nyenáchyláyąc ſye áni ná tę áni ná onę ſtronę. KromRozm I M4v; GrzegRóżn G.

Przen: Upokarzać się, zniżać się [do czego] (1): w innych kráinách nie ieſt rzecż bárzo rzadka zacnym ſtanom do tákowych vcżynnośći ſię náchyláć WysKaz 42.

2. Skłaniać się (2):

nachylać się do czego (1): Przed ſtem lat naznáczniey poczęłá ſię náchyláć do inych kroleſtwu przećiwnych rządow tá Rzeczpoſpolita Polſka. SkarKazSej 691b.

nachylać się za czym [= według czego] (1): iuż ſie nie náchylay/ iuż ſie nie vnoś zá mnimániem ludzkim/ iedno ták wierz/ iż to iedyne ſwięthe Boſtwo/ [...] ieſt/ y było od pocżątku/ y będzie áż ná wieki. RejPos 150v.

Synonimy: 1. nakłaniać się; 2. skłaniać się.

Formacje współrdzenne cf CHYLIĆ SIĘ.

Cf NACHYLAJĄCY SIĘ, NACHYLANIE