« Poprzednie hasło: NASSAĆ SIĘ | Następne hasło: 2. NASTAĆ » |
1. NASTAĆ (331) vb pf
Oba a jasne (w tym w pierwszym 8 r. błędne znakowanie).
inf | nastać |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | m pers | -ście nastali | |
3 | m | naståł, jest naståł, naståł jest | m pers | nastali |
f | nastała | m an | ||
n | nastało | subst | nastały |
plusq | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | był naståł, naståł był | m pers | nastali byli, byli nastali |
n | nastało było, było nastało | subst |
imperativus | |
---|---|
sg | |
2 | nastań |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | by naståł | m pers | by nastali |
f | by nastała | m an | ||
n | by nastało | subst | by nastały |
con praet | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | by był naståł |
inf nastać (22). ◊ fut 3 sg nastanie (28). ◊ 3 pl nastaną (24). ◊ praet 3 sg m naståł (95), jest naståł (1), naståł jest (1); naståł jest ArtKanc; naståł : jest naståł RejPs (1:1). f nastała (28). n nastało (43). ◊ 2 pl m pers -ście nastali (1). 3 pl m pers nastali (24). subst nastały (32). ◊ plusq 3 sg m był naståł (4) RejPs, RejAp, RejPos (2), naståł był (2) KromRozm I, RejAp. n nastało było (3), było nastało (2); nastało było RejKup, RejWiz; było nastało RejAp; nastało było : było nastało BielKron (1:1). ◊ 3 pl m pers nastali byli (1) KromRozm II, byli nastali (1) BielKron. ◊ imp 2 sg nastań (2); -ań (1) SzarzRyt, -åń (1) KochSz. ◊ con 3 sg m by naståł (5). f by nastała (2). n by nastało (1). ◊ 3 pl m pers by nastali (2). subst by nastały (3). ◊ con praet 3 sg m by był naståł (1). ◊ part praet act naståwszy (3); -åwszy (2) RejPs, RejZwierc, -awszy (1) GórnRozm.
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI(XVII) – XVIII w.
- Zacząć się, powstać, pojawić się; niekiedy bez uwzględnienia elementu początkowego: być, dziać się
(331)
- a. O zjawiskach o oddziaływaniu lub znaczeniu powszechnym
(324)
- Przen (1)
- α. Zacząć się szerzyć (o działaniach i stanach obejmujących wiele podmiotów)
(77)
- αα. O rzeczach, które weszły w użycie (17)
- β. Objąć stanowisko, zwłaszcza wstąpić na tron (57)
- γ. Zacząć działać (o wybitnych jednostkach, zwłaszcza twórcach ideologii, i ich wyznawcach) (48)
- δ. Przyjść na świat, urodzić się; zostać stworzonym (26)
- ε. O jednostkach czasu lub określonych porach (22)
- b. O zjawiskach o oddziaływaniu indywidualnym lub ograniczonym do określonego niewielkiego miejsca lub zespołu (7)
- a. O zjawiskach o oddziaływaniu lub znaczeniu powszechnym
(324)
nastać z czego (1): ony ſzpetne chmury/ [zarza] Pędziłá cichym wiátrem zá dálekie gory. Vkazáło ſie ſłońce nadobney iáſnośći/ Iáko iny ſwiát náſtał z oney odmiennośći. RejWiz 108v.
nastać komu (1): Wnet vpadł deſzcż obfity [...] Ze wielka żywność potym nędznikom náſtáłá RejWiz 181v.
nastać jakim (2): BudBib Eccli 49/17; Teraz ći nowi Mázoſzánie/ wrżkomo mędrſzemi náſtáwſzy zepſowáli to práwo GórnRozm I.
nastać po kim, po czym (5): BibRadz Eccle 7/1; OrzQuin Zv; WujJud 237v; KochPhaen 5; po wydániu Bibliey Polſkiey od Kátholikow w Krákowie/ wnet náſtáłá Biblia Brzeſka od Kálwiniſtow przełożona WujNT przedm 1.
W przeciwstawieniach: »ustać (2), koniec wziąć, minąć, zginąć, zniszczeć... nastać« (6): LubPs Z3; RejWiz 137v; wnet gorſze [czasy] náſtáną/ ſkoro dobre miną. RejZwierz 105v; WujJud 205v; ná Wioſnę ſkoro lody zginą/ y pogody náſtáną/ Spuść [stawy] Strum P2; ćienie iuż y z ćiáłem ku kreſowi ſwemu przyſzły y koniec ſwoy wźięły/ á rzecży záś duchowne/ to ieſt/ oná ſámá rzecż właſna/ ktorą ony ćienie y figury znácżyły/ ożyć y náſtáć [...] miáłá CzechRozm 71.
W charakterystycznych połączeniach: nastać dziś (4), od kilkaset lat, w maju, w ostateczne (ostatnie) czasy (ostatecznych czasow) (3), w ostatnie dni, pirwej, potym (4), przed słońcem, teraz, wczora (2), od wiekow, wnet (hnet) (2).
»na świecie, pod słońcem nastać« = esse sub sole PolAnt [szyk zmienny] (3:1): A ſnaċ y Ludzie zuphaly Wſytczy na ſwieczie naſtaly. RejKup f3, x4v; BibRadz Eccle 7/2; RejZwierc 224v.
nastać od kogo [= ktoś stworzył] (1): yáko ma rozumyeć [krześcijański człowiek] o tey náuce/ ktora w Nyemcach od Luthrá y od yego náſládownikow álbo vcznyow od trzydźyeśći lát náſtáłá KromRozm I A2.
nastać z czego, skąd (3): RejZwierc 70 marg [idem] Bbb2; Widźimy co zá pożytek z tego profánowánia rzecży świętych/ y co zá vcżćiwość przećiw ſłowu Bożemu/ y rzecżam Swiętym náſtáłá. WujJud 182v.
nastać na kogo (1): Bo to zle [lege: złe] náſtáło ná nas RejRozpr 13.
nastać miedzy kim (1): A zaċ tych wymyſłow mało Dzis miedzy niemi naſtało RejKup x4v.
nastać po kim, po czym (3): iáko rychło w kośćiele Spiewanie po Apoſtolech náſtáło. WujJud 186; Bo te kłopoty ktoreś widział/ iſz ſię ſtáły/ tedyć ieſzcze po nich náſtáną gorſze. BudBib 4.Esdr 14/14 [15]; WujNT 857.
Ze zdaniem podmiotowym (1): Bo naſtało temi rázy Iż wiątſzey wadze obrazy [...] Niſz Bog żiwy nieſkonċony RejKup o6v.
W przeciwstawieniu: »prześć ... nastać« (1): iż oná ſpráwá pierwſzych walecżnikow s cżáſem wieku przeſzłá/ inna theż z cżáſem náſtáłá BielSpr 62.
W charakterystycznych połączeniach: nastał(-o, -a, -y) bałwochwalstwo, błąd (błędy) (2), choroby, chytrości, dobre (3), drogości (2), fałsze, gry, kacerstwo (2), kłopoty, łakomstwo (4), łupiestwa, modły, [jakie] nauki (3), nędza (3), niebaczność, [jaki(e)] obyczaje (zwyczaj) (3), omyłki, pleura, pycha, sprawiedliwość, swawola (2), śpiewanie, trwogi, utrapienie, wiara [czyja], wrzody (2), wymysły, występki, złe; nastać za apostołow, z czasem, od czterdzieści lat, dziś (dzisia) (6), natenczas, niedawno, nie dopiro, ostatecznych czasow, pirwej, potym, teraz (4), wszędy.
»na świecie nastać« [szyk zmienny] (3): RejJóz K4v; RejWiz 161v; iż rozmáithe obycżáie á rozlicżne modły iemu ná potym náſtáć miáły ná ſwiecie RejPos 186v.
nastać od kogo [= ktoś wprowadził] (1): od tych Niemcow zá Krolá Káźimierżá wielkiego mury w Polſcze náſtáły. GórnRozm L4.
nastać u kogo (2): Iákoſz v nas Niemieckie Táláry náſtáły BielSat B4v [idem] BielRozm 15.
nastać z kim [= wraz z pojawieniem się kogo] (2): Pierwey ći tu tych Włochow nigdy niebywáło/ Fráncá/ Piżmo/ Sáłatá/ ſnimi to náſtáło. BielSat B3v [idem] BielRozm 12.
W charakterystycznych połączeniach: nastały(-a, -o) bieretki (2), ciżmy (2), dziwne ubiory, ferety, jadła i picia rozmaite, kielichy, kołnierze (2), lekarstwa (2), łańcuszki, modły [= przedmioty kultu], mury, obrazy, ostrogi (2), piżmo (2), pontaliki (2), rozność pokarmow, sałata, talary (2).
nastać na co (6): w krotkim cżáśie náſtał ná toſz Biſkupſtwo Cárogrockie Antymus SkarJedn 391. Cf »nastać na krolestwo«, »nastać na stolicę«.
nastać za kim (1): Licżćie ſobie Biſkupy od ſámego Piotrá/ á w onym rzędźię [!] Oycow/ ktory zá ktorym náſtał obácżćie. WujJud 136.
nastać po kim (25): MiechGlab 48; KrowObr 233; Leop 2.Par 14 arg; Nábuchodonozor y ći ktorzy po nim náſtali wywyżſzywſzy ſię w zacnym ſzczęśćiu poginęli BibRadz I 471b marg, I 111b marg, Iudic 10 arg, 1, 3, 3. Reg 15/8 (9); Po Máchumecie náſtał Kálifá krol Sáráceńſki BielKron 165v, 110v, 178, 439v; RejPos 50v; RejZwierc 39v, 45v; SkarJedn 192, 200; SkarŻyw 300; StryjKron 185; CzechEp 380, 401.
»nastać na stolicę« (1): około roku Páńſkiego 1048. [...] náſtał ná ſtolicę Cárogrocką Michał SkarJedn 243.
»po śmierci [czyjej] nastać« (3): Po ſmierci Otomanowey naſtał iego ſin Archanes MiechGlab 65; SkarJedn 199; SkarŻyw 298.
nastać miedzy kim (1): iż wielki Prorok náſtał miedzy námi RejPos 220v.
nastać po kim (6): RejAp 94v, Ffv; KuczbKat a2; musieliby byli Zydźi kśięgi Krolewſkie y wſzytki Proroki ktorzy po Moizeſzu náſtáli odrzućić. WujJud 75v; SkarŻyw 318; SkarKaz 275b.
W przeciwstawieniach: »nastać ... nie być, zginąć« (2): iż tá Beſtia byłá y potym nie byłá y záſię z nowu náſtáłá. RejAp BB3v; miałbych od tych prawdy ſzukáć co wczorá náſtáli á iutro zginą SkarKaz 275b.
W charakterystycznych połączeniach: nastał (nastali) Antychryst (6), apostołowie nowi, Ceryntus, Ebijon, Eutyches, fałszywi (fałeszni) prorocy (Chrystusowie, apostołowie) (6), heretykowie (2), homousyjanowie, Hus, Mahomet (4), Mesyjasz (2), Nestoryjusz, ociec naświętszy, prorok (4), sakramentarze, Wiklew, zbawiciel; nastać czasow swych, niedawno, potym (5), teraz (5), przed tysiącem lat.
»na świat nastać« (1): iż thákich wiele ná ſwiát náſtáć miáło/ ktorzy nas mieli odwodzić od Páná náſzego. RejPos 189v.
nastać miasto kogo (1): wyśćie náſtáli miáſto oycow wáſſych Leop Num 32/14.
nastać z kogo [= pochodzić] (4): RejPs 133; iż z żeńſkiego pokolenia miáło náſtáć tho ſwięte plemię RejPos 16; RejZwierc 2; nie tylko ich naród zámyka ſię w przymierzu/ ále y ći ktorzy z nich náſtáną. BudBib Eccli 44/12.
nastać po kim, po czym (5): iżby tu po nas naſtawſſy y onem to zwiáſtowáli ktorzy będą po nich národzeni RejPs 33; RejZwierz 63v; BibRadz Iudic 2/10; KwiatKsiąż H2; nam nędznikom/ ktorzyſmy mieli náſtáć po ſwiętym odeſciu iego/ wielką pociechę [...] zoſtáwić racżył RejPos 245.
W przeciwstawieniach: »pobity być (2), odejść ... nastać« (3): Widźiałem nowe niebo y nową źiemię bo pierwſze niebo y pierwſza źiemiá odeſzłá/ á nowa náſtałá. BielKron 467v; RejAp CC2, 93v.
»(jako) świat nastał« = post homines natos, post hominum memoriam Mącz (5): RejJóz H8; Mącz 314c; A gdzieſz ſię więtſze morderſtwo działo nád wiernemi Páńſkiemi iáko ſwiát náſtał iáko ná tym mieyſcu RejAp 108, 68; SkarKazSej 690a.
W przeciwstawieniu: »minąć ... nastać« (1): Iáko gdy Wioſná minie á náſtánie Láto. RejZwierc 29v.
»[jaki] dzień [komu] nastał« [w tym: wesoly (7)] [szyk zmienny] (8): Dzień ſwięty naſtál nám OpecŻyw 167, 17, 171, 175; SeklPieś 15; O Festus Dies hominis amice salve, O yáko to nam weſoły dzień náſtał. Mącz 125b; MWilkHist G2; ArtKanc B5v.
nastać komu (1): Ieſtliże też ſie ożęniſz, wiecżna pracza tobie zawſze naſtanie BielŻyw 50.
Synonimy: nadejść, nastąpić, objawić się, począć się, pojawić się, przyść, ukazać się, zacząć się, zjawić się; a.δ. urodzić się.
Formacje współrdzenne cf 1. STAĆ.
JR, KW