Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAŚMIEWAĆ

Następne hasło: NAŚMIEWADŁO »

NAŚMIEWAĆ SIĘ (150) vb impf

naśmiewać się (149), naśmiawać się (1); naśmiewać się : naśmiawać się Calep (1:1).

sie (113), się (37).

Oba a jasne (w tym w pierwszym 4 r., w drugim 3 r. błędne znakowanie); -e- (28), -é- (23); -e- Mącz (24), KochPs (1); -é- GórnTroas, SiebRozmyśl; -e- : -é- OpecŻyw (3:21).

Fleksja

indicativus
inf	naśmiewać się
praes
	sg	pl
1	naśmiewåm się	náśmiewåmy się
2	naśmiewåsz się	naśmiewåcie się
3	naśmiewå się	naśmiewają się

praet
	sg		pl
3	m	naśmiewåł się	m pers	naśmiewali się
	f	naśmiewała się	m an
	n		subst	naśmiewały się

fut
	sg
3	n	będzie się naśmiewać

imperativus
	pl
3	niech się naśmiewają

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych się naśmiewåł	m pers
2	m	byś się naśmiewåł	m pers	byście się naśmiewali
3	m	by się naśmiewåł	m pers	by się naśmiewali

inf naśmiewać się (25). ◊ praes 1 sg naśmiewåm się (13). ◊ 2 sg naśmiewåsz się (4). ◊ 3 sg naśmiewå się (8 + errata). ◊ 1 pl náśmiewåmy się (1). ◊ 2 pl naśmiewåcie się (9). ◊ 3 pl naśmiewają się (13). ◊ praet 3 sg m naśmiewåł się (13). f naśmiewała się (1). ◊ 3 pl m pers naśmiewali się (28). subst naśmiewały się (1). ◊ fut 3 sg n będzie się naśmiewać (1). ◊ imp 3 pl niech się naśmiewają (1). ◊ con 1 sg m bych się naśmiewåł (1). ◊ 2 sg m byś się naśmiewåł (1). ◊ 3 sg m by się naśmiewåł (2). ◊ 2 pl m pers byście się naśmiewali (3). ◊ 3 pl m pers by się naśmiewali (1). ◊ part praes act naśmiewając się (24).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. naśmiać się.

Znaczenia

Wyśmiewać się, drwić; urągać, szydzić, bluźnić (150)

Wyśmiewać się, drwić; urągać, szydzić, bluźnić; deridere Mącz, Vulg, PolAnt, Cn; illudere Mącz, Miech, Cn; irridere Mącz, Vulg, Cn; cavillari, insultare, ludificari, ridere, ludos facere Mącz, Cn; subsannare Vulg; deludere, dicta iocosa iactare in aliquem, naribus indulgere Mącz; inequitare, oblinere, sugillare Cn (150): ieſſcże ſie naſmiéwaiątz k niemu mowili: Pokrzepi ſie Iezuſie iakos to omdláł OpecŻyw 115; LibLeg 11/95; KrowObr 121; BielKron 6; Derideo, ludibrio habeo, ſmiechowisko z kogo czinię/ náſmiewam ſie/ ſzidzę z kogo Mącz 41a; Servum te esse oportet, et nequam, et malum hominem peregrinum et advenam, qui irrideas, Muáiſz być niewolnik/ zły człowiek/ y wirudny łotr gdy ſie náśmiewaſz. Mącz 266a, 42b, 113c, 199a [2 r.], 355d, 356a [2 r.]; LeovPrzep F4; Irrideo ‒ Naſmiawąm ſie. Calep 563b, 302b; A drudzy náśmiewáiąc ſię mówili [irridentes dicebant]: Ze ſię ći winá młodego opili WujNT Act 2/13.

naśmiewać się z kogo, z czego (130): Z Ezopá ſie náśmiewáli/ A iego złego cżekáli. BierEz A2v; Táć przycżyná ie^go śmiania/ Naśmiewał śię z ich chełpienia. BierEz B2v, B, Cv [2 r.], C3, H3v, K (11); Y naſmiéwali ſie niéktórzy z iego boſkié miloſci OpecŻyw 45; Drudzy s niego ſie naſmiewaiątz/ na iego ſwięté oblicżé plwali OpecŻyw 114v; IEzuſa w ten cżas rozmaijci naſladowali/ iednij tzo ſie s niego naſmiéwali/ drudzy tzo za nijm wolaiątz błotem miotali OpecŻyw 136, 110, 113, 113v, 115v, 116v (23); Wſzytczy widzącz mnie/ naſmiewali ſie ze mnie/ mowili ſą wargami á poruſzali głowę. TarDuch A2v; BielŻyw 2, 34, 47, 50, 54, 99, 145; MiechGlab 22; WróbŻołt I8, 79/7, ee5v; RejPs 51v; RejKup e3v, cc4v; KromRozm I D3v, F2v; KromRozm III K8; GliczKsiąż G7; O Panie Iezu Kryſtuſie/ [...] tákowe to Wikárije maſz/ ktorzy ſię ſćiebie náſmiewáią KrowObr 11v; Ale kto może wſzyſtkę ſpráwę y pychę tego ſyná zatráconego wypiſáć/ ktory ſie y s Paná Kryſtuſá náſmiewa/ y s pokornych Apoſtołow iego. KrowObr 26; Izałi kiedy kázał ſwoim zwolennikom w zwonki brzękáć/ iákoby iákim Máſſkarownikom [...] iż ſie im ludzie dziwuią/ y ſnich náśmiewáią. KrowObr 120; Czemuſz tedy ſtey Pánny Boginią tzynićie/ pogáńſką y ſniey ſię náſmiewaćie KrowObr 166, 22, 57v, 69v [3 r.], 72v, 83 (29); BibRadz I 201b marg, Is 19 arg, Ps 134 arg, Tob 2/8; [król Baltazar kazał w kubki kościelne wina nalewać] náśmiewáiąc ſię z Boga Zydowſkiego/ á cżeść cżyniąc bogu Bábilońſkiemu. BielKron 91v, 29, 156 [2 r.], 312, 368; KwiatKsiąż D3; Ludo, Gram/ Też kunſztuyę/ krotochwlę [!]. Naśmiewam ſie z kógo/ Omyłam. Mącz 198c; Orator pierunque eludit obiecta quae diluere non potuit, Sprawcá rzeczi zwikł ſie naśmiewáć z tych rzeczi których nie może pokáźić. Mącz 199a; Derideo, Náśmiewam ſie/ błaźnię z kogo. Mącz 356a; Insulto, Náśmiewam ſie z kogo/ Błáznuyę/ Nágrawam. Mącz 365c, 161c, 198d, 199a, 241a, 268a (13); LeovPrzep a3v; HistRzym 124v; Ano ſie Pan s tákowych náſzych ſpraw náſmiewać racży/ á práwiechmy ſą iáko błaznowie iácy s tymi wymyſły ſwemi przed ſwiętą oblicżnoſcią iego RejPos [219], 10, 255; RejZwierc 178; WujJud 49; SkarJedn 389; KochPs 3; Takiego przeklęctwá niechay ſię ći ſtrzegą/ ktorzy grzechy przełożonych ſwoich/ [...] obiáwiáć/ y z oycow ſię ſwoich náśmiewać śmieią. SkarŻyw 271, 398; MWilkHist L2; StryjKron 6, 195; ArtKanc E9; Phil I2; GórnTroas 26; LatHar 700, 725; KołakSzczęśl C2v; WujNT Luc 23/35; SiebRozmyśl I3v; CiekPotr 33 [2 r.].

naśmiewać się z kim (7): podobniey by wam vćiekáć od tego kropienia co nadáley/ ábyśćie ſie s thą zákámiáłą Kxiężą weſpołek/ nienáśmiewali ze krwie Pana Iezu Kryſtá Syná Bożego. KrowObr 72v, 106v; LatHar 700, 725; WujNT Luc 23/35; Iákoś máiętność wſzyſtkę przełotrował z tymtám Drugim łotroſtwem ſwoim, ktore cię odbiegło, Y teraz ſię náśmiewáią [errata zmienia: náśmiewa] z ciebie z kobietámi CiekPotr 33.

W połączeniach szeregowych (6): KrowObr 125v, 161, 177, 177v, 179; á o Niebieſkich rzeczách nic thákowego wierzyć nie mamy/ ále ieſzcze s tych rzeczy [...] mamy gánić/ gardźić/ na ſtronę odrzucáć/ y náśmiewáć ſye iákoby z rzeczy nieprawdźiwych? LeovPrzep a3v.

W charaktery stycznych połączeniach: naśmiewać się mowiąc (2), rzekąc (3); mowie naśmiewając się (8), rzec; rad się naśmiewać; naśmiewać się ustawicznie.

Zwroty: »naśmiewać się [z kogo] jako z błazna, wiły« [szyk zmienny] (2:2): Gdy go od Heroda wiéſtz mieli/ wſſytcy ſie s niego z przykázaniá Herodowégo/ iako z blázna naſmiéwali OpecŻyw 122v; A tako ſie na wſſelkim mieſtzu s niego naſmiéwali/ iakoby z iakiégo wiły. OpecŻyw 122v, 110, 134v.

»naśmiewać się [z kogo] jako chcieć« (1): ij między ocży pięſciami bili/ naſmiewaiątz ſie s niego iako iedno chcieli. OpecŻyw 115.

»jeden ku drugiemu naśmiewać się« (1): Ci ktorzy mnie prożno wżgardzili á ocżyma na mię wskiwaią [Ps 34/19] (koment) Cżuſz ieden ku drugiemu naſmiewaiącz ſie ze mnie. WróbŻołt L8.

»jeden naśmiewać się z drugiego« = alius alium ridet Mącz (2): Bo wieć tego wiele bywa Iż ſię wiecz ieden naſzmiewa. Z drugiego/ gdy czo zlye kupi Mowiąċ mu/ czemus tak głupi. RejKup e3v; Mącz 7a.

»naśmiewać się aż do ząb« (1): Satyrice, Vrągáyąć/ náſmiewáyąc ſie aż do ząb/ ná oczy wyrzucáyąc. Mącz 369d.

Szeregi: »naśmiewać się, bluźnić« (1): licemiernicy ſniego ſie naſmiéwali/ żydowie go bluznili OpecŻyw 145v.

»kotować a naśmiewać się« (1): Przy cżym kotuyą á náſmyewáyą ſie z literaków thych zwłaſſcżá ktorzy ſie álbo żenyą/ albo w yaki ſtan goſpodárny vdádzą GliczKsiąż G7.

»naśmiewać się i urągać« (1): [Maryja] plakala/ bo ſlyſſala teten miſtrzow żydowſkich ij duchownych [...] ktorzy ſie wſſytcy z iéy milégo ſyna naſmiéwali/ ji boſtwu iego náſwiętſſému vrągali pluiątz w iego ſwięt oblicże OpecŻyw 113v.

Synonimy: błaźnić, lżyć, nagrawać, nagrawać się, natrząsać się, sromocić, szydzić, urągać.

Formacje współrdznne cf ŚMIAĆ SIĘ.

Cf NAŚMIEWANIE, NAŚMIEWANY