[zaloguj się]
[pdf]

NIEDOŹRZAŁY (18) part praet act

niedoźrzały (4), niedojźrzały (3), niedojrzały (2), niedozrały (2), niedozrzały (1), niedordzały (1), niedoźrzały a. niedozrzały (5); niedoźrzały SienLek (2), RejZwierc; niedojźrzały WujNT, KlonWor; niedojrzały SapEpit; niedozrały BibRadz; niedozrzały Leop; niedordzały KochTr; niedoźrzały a. niedozrzały Calag; niedoźrzały : niedojźrzały : niedojrzały Mącz (1:1:1); niedozrały : niedoźrzały a. niedozrzały FalZioł (1:4).

W pisowni łącznej (15), w rozłącznej (3).

e oraz o jasne; -a- (12), -å- (1) BibRadz.

Fleksja
sg
mNniedoźrzały fNniedojźrzałå nNniedoźrzał(e)
Aniedojrzały A A
pl
N subst niedoźrzał(e)
G niedoźrzałych
A subst niedoźrzał(e)

sg m N niedoźrzały (3). ◊ A niedojrzały (2). ◊ f N niedojźrzałå (1). ◊ n N niedoźrzał(e) (1). ◊ pl N subst niedoźrzał(e) (4). ◊ G niedoźrzałych (6). ◊ A subst niedoźrzał(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. doźrzały oraz XVII w. s.v. 1. dojrzeć.

I. W funkcji właściwej (17):
1. Który jeszcze nie dojrzał, nienależycie rozwinięty (o owocach i ziarnie); inutilis Vulg, PolAnt; immaturus Calag, Cn; acer Mącz; praeproperus Cn (15): Też vwarzony bluſzcż w ługu z łupinami orzechow włoſkich nie dozrałych: włoſy cżerni FalZioł I 48b; á włoż w nię [sklenicę] iagod Winnych nie dozrzałych FalZioł II 18c, III 13b, V 96; Mącz 263d, 475d; SienLek 52v, 141v; Też thego trzebá dopilnowáć/ áby ziárno było dobrze wyſchłe/ bo mokre álbo niedoźrzáłe pewnie zgnije. RejZwierc 109v; Calag 532a; iáko drzewo zrzuca nie doyźrzałe figi [grossos suos] gdy od wiátru wielkiego bywa zátrzęśione WujNT Apoc 6/13.

W przeciwstawieniu: »dozrzały ... niedozrzały« (1): Brzoskinie odmiękcżaią żywot gdy ſą dozrzałe á ſwieże/ ale niedozrzałe á ktemu vwiędłe/ ti więczey zaſtanawiaią ſtolcze. FalZioł I 110c.

W charakterystycznych połączeniach: niedoźrzała(-y, -e) brzoskinia, figa, głowica makowa (makowka) (2), jagoda (winna) (2), leśne jabłko, oliwka, orzech włoski, tarnki, ziarno.

Przen (3):
Wyrażenie: »owoc (jest) niedozr(z)ały« = fructus inutilis Vulg, PolAnt (2): Leop Sap 4/5; Aleć wielkość złośnikow [...] zlátoroſli cudzołożnych rozkorzeni ſię [...]. Połamią ſię niedoſzłe gałęźi około/ á owoc ich będźie niczemny y niedozrały ku iedżeniu/ á ku żadney rzeczy niegodny. BibRadz Sap 4/5.
a) O poezji: Nie będący w pełni rozkwitu, początkowy, nieumiejętny (1): ZNiwá mego pierwfzy kłos nioſęć niedoyrzáły SapEpit ktv.
2. Który nie osiągnął wieku dojrzałego, młody wiekiem, niedorosły (o człowieku); w przen (1):
Wyrażenie: »owoc niedordzały« (1): Zem widźiał vmiéráiąc miłé dźiéćię ſwoie. Widźialem [śmierci]/ kiedyś trzęſłá owoc niedordzáły KochTr 5.
** Bez wystarczającego kontekstu (1): Impubescens, tam de plantis et arboribus dicitus, quam hominibus, Nie doſtały/ Niedoyźrzáły. Mącz 329a.
II. W funkcji przymiotnika: Przedwczesny (1): A ieſli śmierć zágryźie niedoyźrzáła Páná: Iuż ſługá/ poduſzcżony będąc od ſzátáná/ Vcżyni ſię dziedzicem KlonWor 57.

Synonimy: 1.1. niedostały, niedoszły, nieustały, nieuźrzały; 2. niedorosły, niedostały, niedoszły; II. nieczesny.

Cf DOŹRZAŁY

AŻ