Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBACZAĆ

Następne hasło: OBACZAJĄCY »

OBACZAĆ SIĘ (25) vb impf

sie (18), się (7).

o oraz drugie a jasne. ◊ W inf -bå- (6) BielKron, RejAp, RejPos (2), RejZwierc (2), -ba- (1) KuczbKat. ◊ W pozostałych formach -bå-.

Fleksja

indicativus
inf	obåczać się
praes
	sg
3	obåczå się

praet
	pl
3	m pers	obåczali się

imperativus
	sg	pl
1		obåczåjmy się
2	obåczåj się	obåczåjcie się

conditionalis
	pl
1	m pers	bychmy się obåczali
2	m pers	byście się obåczali
3	m pers	by się obåczali

inf obåczać się (8). ◊ praes 3 sg obåczå się (1). ◊ praet 3 pl m pers obåczali się (1). ◊ imp 2 sg obåczåj się (3). ◊ 1 pl obåczåjmy się (2). ◊ 2 pl obåczåjcie się (1). ◊ con 1 pl m pers bychmy się obåczali (2). ◊ 2 pl m pers byście się obåczali (1). ◊ 3 pl m pers by się obåczali (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. obaczyć się.

Znaczenia

1. Opamiętywać się; przestawać trwać w błędzie (18)
2. Zastanawiać się, rozmyślać (3)
3. Rozumieć (3)
4. Strzec się, uważać (1)

1. Opamiętywać się; przestawać trwać w błędzie; circumspicere se, colligere se, redire ad se, resipiscere Cn (18): dałem to znáć wſſem/ ktorzy w ſwem ſſaleńſtwie iuż oſtáli/ áby ſie obaczáli ẃczás [!] á nie podnoſili myſli ſwych przećiw bogu RejPs 110v, 215; RejKup L; BielKom B3; Przeto o bráćia mili iuż ſię obacżaymy/ Thy plotki iuż porzućmy/ náuk ſię trzymaymy GrzegRóżn O2; RejPos 121 marg; ále grzeſznego [Bóg] iáko oćiec miły prziymuie/ ſkoroby śie ſam obácżáć pocżął KuczbKat 205; RejZwierc 252v; SkarŻyw A2v; O niebożęta/ pomamione przez te fáłſzywe y niezbożne náucżyćiele y wodze/ obacżayćie ſię wżdy poki ieſt cżás CzechEp 112; ArtKanc K11.

obaczać się od kogo [= pod wpływem kogo] (1): mieſzkáli iákoby dzicy mężowie dyabły chwaląc zá Bogá. Pothym gdy ſie iuż pocżęli obacżáć od poſtronnych ludzi/ vſtáwiáli miedzy ſobą práwá BielKron 318.

obaczać się na co [= w wyniku czego] (1): moglibyſcie [...] rádſzey ſie obacżáć ná wołánie tych prawdziwych Prorokow ſwoich RejAp 93v.

obaczać się w czym (2): áby ſie w tym obacżáli/ w onym obłądzeniu ſwoim/ oni zwolennicy iego. RejPos 10; ArtKanc H18v.

Zwrot: »z błędów się obaczać« (1): áby ſie ludzie s ſthárych błędow obacżáli. RejZwierc Aaav.

Szeregi: »czuć się a obaczać« (1): vppminay wżdy y iną brácią ſwoię/ áby ſie wżdy też cżáſem cżuli á obacżáli wcżás RejZwierc 188v.

»upamiętywać się i obaczać« (1): wiele Rycerſkich ludźi/ ktorzy iáko ieſt v nich obycżay ná drápieſtwie y łupieſtwie żywot ſwoy ſtrawili/ [...] przed śmiercią ſię vpámiętywáli y obacżáli ReszHoz 139.

2. Zastanawiać się, rozmyślać (3):

obaczać się na czym (1): RejPos 88 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

obaczać się w czym (2): A toć ſą wſzytko przypowieśći ná niewdzięcżnośi [!] náſze/ w kthorychby ſie nam bárzo obacżáć potrzebá RejPos [36]v; RejZwierc 8v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): tedy ſie ná tym pilnie obacżay/ że cie tu Pan Kryſtus roſkázániem ſwoim/ do rzecży niepodobnych [...] nie przypądza. RejPos 88.

Zwrot: »pilnie się obaczać« (2): RejPos 88; nie káżdy ſie będzie vmiał ſnádnie s tego wypráwić co ieſt Bog/ y iáka ieſth iſtność iego [...]/ y trzeba ſie w tym káżdemu pilnie obacżáć RejZwierc 8v.

3. Rozumieć (3):

obaczać się w czym (2): RejPos 113v, RejZwierc 198 cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Obychmy ſie obacżáli iż więcey nas co idziemy s Piotrem w tym wyznáwaniu náſzym RejAp 25v.

Zwroty: »słusznie się obaczać« (1): iż áni w piſmie ſwiętym/ áni w ſpráwach Rzecżypoſpolitey ſłuſznie ſie obácżáć nie możemy RejZwierc 198.

»własnie się obaczać« (1): iż ſie w rzecżach ſwoich krześćiáńſkich właſnie obacżáć nie możeſz RejPos 113v.

4. Strzec się, uważać (1): Gdy dzień dobry bądz w dobrem/ á w dzień zły obacżay ſię [in die mało vide] BudBib Eccle 7/14.

Synonimy: 1. pamiętać się, upamiętawać się, upamiętywać się, uznawać się.

Formacje współrdzenne cf BACZYĆ SIĘ.