[zaloguj się]
[pdf]

ODEJĆ (766) vb pf

odejć (33), odyść (26), odejść (20), odeść (5), odyć (4), odyjć (3), odnić (2), odniść (2) [oboczności dotyczą tylko form inf]; odejć GroicPorz, BibRadz (3), RejPos (3), RejZwierc (3); odyść MurzNT, OrzQuin, SienLek, GórnDworz (2), HistRzym, BudBib, ModrzBaz, Calag, NiemObr, GórnRozm (2), ActReg, ZapMaz, SiebRozmyśl, SkarKaz; odejść HistHel, CzechRozm (2), CzechEp, ReszPrz, WerKaz, Phil (3), LatHar, WujNT (4), WysKaz; odyć TarDuch, LibLeg (2); odnić UstPraw, BudNT, odejć : odyść : odejść : odeść : odyć : odyjć : odniść OpecŻyw (2:–:–:–:1:3), Leop (2:1:–:1), BielKron (–:-1:1), Mącz (2:-:2:1), GrzegŚm (–:–:2:2), SkarŻyw (–:2:–:–:–:–:2), SarnStat (17:7).

-ść (49), -dź (28), -dz (10), -śdź (3), -cz (2), -ć (1), -sć (1), -śdz (1), o jasne; odéj- (24) PudłFr, SarnStat (23), ode-, odej- (11) OpecŻyw (5), Mącz (6); w odesz-, odszed- e jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).W temacie fut odéj- (132), ody- (9), odyj- (7); ody- HistJóz, RejRozm; odyj- MurzNT, BudBib, CzechEpPOrz, GórnRozm; odéj- : ody- : odyj- OpecŻyw (3:1:3), Leop (12:2), GórnDworz (1:2), MWilkHist (5:2).

Fleksja
inf odéjć, odyść, odéjść, odéść, odyć, odyjć, odnić, odniść
praet
sg pl du
1 m odszedłem, -m odszedł m pers m pers
f -m odeszła m an m an
2 m -eś, -ś odszedł m pers odeszliście, -ście odeszli m pers
3 m odszedł, odszeł, odszed m pers odeszli, odeszły m pers jesta odszedł
f odeszła m an m an
n odeszło subst odeszły subst
plusq
sg pl
1 m odszedłem był, -m był odszedł m pers
3 m był odszedł, odszedł był m pers byli odeszli, odeszli byli
f była odeszła, odeszła była m an
imperativus
sg pl du
1 odéjdźwa
2 odéjdź, odydź, odéjdzi odéjdźcie, odydźcie, odéjdzicie
3 niech(że), niechåć, niechåj odéjdzie niech odéjdą
conditionalis
sg pl
1 m bych odszedł, bym odszedł m pers
2 m byś odszedł, by odszedł m pers byście odeszli
3 m odszedłby, by odszedł m pers by odeszli, by odeszły
f odeszłaby, by odeszła m an
n odeszłoby, by odeszło subst by odeszły
con praet
sg
3 m by był odszedł

inf odéjć, odyść, odéjść, odéść, odyć, odyjć, odnić, odniść (95). ◊ fut 1 sg odéjdę, odyjdę, odydę (29). ◊ 2 sg odéjdziesz, odyjdziesz (8). ◊ 3 sg odéjdzie, odydzie, odyjdzie (62). ◊ 1 pl odéjdziemy, odyjdziemy (2) MurzNT, RejPos, odéjdziem (1) PudłFr, -ęmy (1) MurzNT, -(e)my (1). ◊ 3 pl odéjdą, odydą (18). ◊ praet 1 sg m odszedłem, -m odszedł (11). f -m odeszła (1). ◊ 2 sg m -eś, -ś odszedł (6). ◊ 3 sg m odszedł (167), odszeł (1), odszed (1); odszedł : odszeł : odszed OpecŻyw (5:1), HistRzym (7:–:1). f odeszła (32). n odeszło (19). ◊ 2 pl m pers odeszliście, -ście odeszli (2). 3 pl m pers odeszli (86) [w tym cum N pl: państwa (2)], odeszły (1); -li : -ły Leop (5:1). subst odeszły (15). ◊ 3 du m pers jesta odszedł (1) LibMal 1551/160v. ◊ plusq 1 sg m odszedłem był (1) LatHar, -m był odszedł (1) WujNT. ◊ 3 sg m był odszedł (8), odszedł był (2); odszedł był WerGośc; był odszedł : odszedł był GórnDworz (1:1). f była odeszła (4) LibMal, RejAp, KuczbKat, SkarŻyw, odeszła była (1) RejJóz. ◊ 3 pl m pers byli odeszli (4) OpecŻyw, MurzHist, Leop, RejPos, odeszli byli (1) WujNT. ◊ imp 2 sg odéjdź, odydź (7), odéjdzi (4); -dź BierEz, RejPos, WujNT, PaxLiz; -dzi BielŻyw, SkarŻyw; -dź : -dzi Leop (2:1), HistRzym (1:1). ◊ 3 sg niech(że), niechåć, niechåj odéjdzie (8). ◊ 2 pl odéjdźcie, odydźcie (6), odéjdzicie (1) OpecŻyw. ◊ 3 pl niech odéjdą (1). ◊ 1 du odéjdźwa (1) RejWiz 85v. ◊ con 1 sg m bych odszedł (3) BiałKat, CzechRozm, WujNT, bym odszedł (1) CzechEp. ◊ 2 sg m byś odszedł (1) BibRadz, by odszedł (1) RejKup. ◊ 3 sg m odszedłby, by odszedł (31). f odeszłaby, by odeszła (13). n odeszłoby, by odeszło (8). ◊ 2 pl m pers byście odeszli (2). ◊ 3 pl m pers by odeszli (8), by odeszły (1) ActReg. subst by odeszły (1). ◊ con praet 3 sg m by był odszedł (2). ◊ part praet act odszedszy (84), odszedwszy (4); -wszy SkarŻyw (3); -szy : -wszy Leop (3:1).

Sł stp notuje, Cn s.v. odchodzę gdzie; odchodzi co od kogo, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Opuścić jakieś miejsce, oddalić się skądś; abire Vulg, PolAnt, Mącz, Calag, JanStat; discedere Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, JanStat; recedere HistAl, PolAnt, Vulg, JanStat; egredi, ire, progredi PolAnt, Vulg; digredi Mącz; fugere, migrare Vulg; proficisci, venire PolAnt (526):
A. O istotach żywych, zwłaszcza ludziach (też o duchach) (519):
a. W zasadzie po ziemi (najczęściej idąc) (516): ZapWar 1516 nr 2138; Onij odeſſli ij powiedzieli Iánowi tzo [Jezus] kázál OpecŻyw 47, [162]; OpecŻywList C2; ForCnR C4; marya [...] pod krzyzem ſtoyącz nyeodeſzła aſch y wgrob włozyla PatKaz III 151; wezḿcye pożywienie do domow waſzych a odydzcye HistJóz C3v; TarDuch D5v; BielŻyw 70,98; Cżemu cżłowiek oglądnąwſzi ſie w zrzadle albo w zwierciadle hnet zapamięta ſwej twarzi ſkoro odeydzie. GlabGad B6v; LibMal 1547/130; MurzNT Luc 7/24; Diar 26, 41, 57; niechay odeydzie Duch nietzyſty. KrowObr 73, 84; RejWiz 39v, 109v; Y odeſſli zwolennicy iego/ á przyſſli do miáſtá/ y náleźli ták iáko im był powiedział. Leop Mar 14/16, Gen 21/15, 26/17, 31/20, 21, Ex 36/4 (18); RejZwierz 38v; Odeydźćież teraz/ á po trzech dni wroćićie ſie do mnie: Y tákże lud odſzedł BibRadz 3.Reg 12/5; [Józef] thámże przywáliwſzy ku drzwiam grobu kámień wielki/ odſzedł. BibRadz Matth 27/60, Gen 18/33, 21/16, Iudic 6/19, 18/24, 1.Reg 6/6 (15); Goski A14v; Potym Saul odſzedł pożegnawſzy Dawidá. BielKron 67v, 30, 92v, 112, 121v; Mącz 11a, 43b, 71c, 115c, 176a; GórnDworz I2v, R5, T; HistRzym 70,124; A Gdy iuż byli odeſzli Mędrczy/ thedy Anyoł Páńſki vkazał ſie Iozephowi przez ſen RejPos 25, 8, 35v, 52, 246v; RejPosWiecz3 98v; áno choćći kęs w ocży pochlebuią á odſzedſzy wſzyſcy ſie ſmieią RejZwierc 69v; RejPosWstaw [212]v; BudBib 2.Par 10/5, Tob 10/15; HistHel B4; CzechRozm 47v; ModrzBaz 88; Weg gehen. Odyść. Precż iść. Abire. Calag 558b; Bych y v tych drzwi ſkonáć miał nie odeydę/ áſz ćię oglądam. SkarŻyw 51, 184, 192, 193, 311, 411, 454, 497; MWilkHist B3, B4, G2, I, I3; CzechEp 184; NiemObr 24, 25; KlonŻal Bv; ReszPrz 51; ReszHoz 125; Odpowiedźiał bárwierz: Dali Bog W. M. rychło zdrow będźieſz/ [...] y z tym odſzedł. WerGośc 253; ArtKanc Dl2; ActReg 74, 142 [2 r.]; Y [Judasz] porzućiwſzy śrebrniki w kośćiele/ odſzedł: y odſzedſzy obieśił ſię. LatHar 697, 702, 703, 705, 707, 728; Pánie/ dopuść mi pierwey odeyść/ y pogrześć oycá mego. WujNT Matth 8/21; Iuż teraz odeydź; á gdy czás mieć będę/ wzowę ćię WujNT Act 24/25, Matth 9/32, 11/7, 13/25, 16/4, 22/15 (32); A ieſliby [pozwany] o winę był tactus, á odſzedłby niedoſyć vczyniwſzy zá winę/ tedy zátym w táką drugą winę wpada SarnStat 799; CiekPotr 15, 39, 56, 75; Zá tym Lizyde z Fraucymerem odeydźie. PaxLiz B4.

odejć kogo (G) (4): żYdowie [!] gdy iuż Iezuſa vmarlégo odeſſli/ tedy panna cżyſtá dlá ſilnégo ſmutku pod krzyżem padla OpecŻyw 151 v, 88v; RejWiz A6v; odſzedł iey w domu z dziećiątkiem áby obiad cżyniłá/ ná ktory S. Wincentego był prośił. SkarŻyw 311.

odejé od kogo, od czego (żywotne) (73): OpecŻyw 36, 49v, 75, 82v, 83 (11); BielŻyw 5; RejPs 62v; RejJóz M7; MurzHist L3; KromRozm III D4; Posłowie od panow odszedszy radzili Diar 63; Potym zaraz Panowie IchM z posły od KJM odeszli do inego gmachu poprawywać jeszcze tego spisku około obrony. Diar 90, 28, 31, 55; Práwiem też teraz odſzedł od ludzi vcżonych RejWiz 143v; Leop Gen 26/16, 3.Reg 18/12, Iob 19/18, Matth 22/22, Mar 14/35, Act 12/10; RejFig Ee3; A winſzuiąc Iako wſzego ſzczęſćia Fáráonowi/ odſzedł od niego. BibRadz Gen 47/10, Gen 17/22, 23/3, 35/13, Ex 5/20, 10/18 (9); BielKron 63v, 85v; Non multo postquam tu a me discessisti, Máło potym yákoś ode mnie odſzedł. Mącz 236b, 147d; odſzedſzy throchę od ſioſtry/ [...] w rzekę wſkocżyłá. GórnDworz Bbv, I7v; HistRzym 23, 103v, 112v, 127,132v; RejPos 250 [2 r.], 288, 327v; Ale káż odeydź od ſiebie woyſku/ iedno trzy ſthá mężow zoſtaẃ przy ſobie. RejZwierc 205v, 89; vyrzyſz byká brátá twego/ álbo drob iego błądzący/ nie odeydzieſz od nich/ odwodząc odwiedzieſz ie brátu twemu. BudBib Deut 22/1, Tob 11/1; BudNT Luc l/34[38], 2/15; CzechRozm 29, 148v; KarnNap B3v; SkarŻyw 166, 498; MWilkHist L; CzechEpPOrz **3v; WujNT Luc 1/38, 2/15, 4/13, 22/41, Act 12/10. Cf »odejć cały«, »z prożną ręką odejć«.

odejć od czego (20): A odeſzły prętko od grobu y s ſtráchem y z weſelem wielkim/ bieżáły opowiedáć tho zwolennikom iego. RejPos [108]; Ieſzcże byłá od łoſzká iey zdrugą ſwoią vcżeńnicą nieodeſzłá: a owo ná vlicy przed oknem komorki oney/ dwá chory śpiewáiących ſtánęły SkarŻyw 589, 134; MWilkHist H2v. Cf »od sądu odejć«, W przen.

odejć do kogo, do czego (żywotne) (10): Odpowiedźiáł tedy Simon Piotr/ Panie/ dokogóſz odyidźięmy? ſłowa żywota wiecznego máſz MurzNT Ioann 6/69; To mowi Pan Bog/ Oto ia wezmę ſyny Iſráelſkie z pośrzodku narodow do kthorych byli odeſſli Leop Ez 37/21; KuczbKat 385; MWilkHist B3; CzechEp 195; A do kogoż od ćiebie odyidę Pánie? CzechEpPOrz **3v; A Iudaſz Iſzkáryotſki [...] odſzedł do nawyżſzych kápłanow/ áby go im wydał. LatHar 704, 690; WujNT Mar 14/10, Ioann 20/10.

odejć ku czemu (2): Y niema żaden tey mocy odeydź od niego ku odpráwowániu ſwych rzecży BibRadz 3.Esdr 4/11; SiebRozmyśl F3v.

odejć po kogo (3): Tu iuż cżi trżei gdy odſedl poſeł po Kupcza/ wſtąpili wrade RejKup t4v; GórnDworz S8v; chłopię odeſzło po ſługi WerGośc 251.

odejć w co (2): A cżárći prośili go mowiąc/ iesli wyrzucaſz nas/ dopuść nam odnić w ſtádo świni. BudNT Matth 8/31, Matth 8/32.

odejć z kim (3): LibMal 1548/138v; Diar 83; A wziąwſzy iy zá rękę Hetman/ y odſzedſzy znim oſobno/ ſpytał BudNT Act 23/19.

odejć z czym [= mając coś z sobą] (1): pothem Lucaſz ſſwa polowiczą [płótna] precz odſchedl LibMal 1551/160.

odejć dokąd [z dodatkowym odcieniem ‘udać się’, niekiedy z jego przewagą] (67): OpecŻyw [27]v, 49v; LibMal 1548/138v; MurzHist L3; Diar 90; Cżłowiek ieden zacny odſſedł do dálekiey kráiny/ aby ſobie otrzymał Kroleſthwo Leop Luc 19/12, 1.Reg 15/34, 20/28, Ioann 6/1; BibRadz Iudic 9/50, 1.Mach 10/13, 2.Mach 12/12; BielKron 16, 30, 64v, 425v; GórnDworz S8v; HistRzym 115v; A będąc vpomioniony przez ſen/ odſzedł w ſtrony Gálileyſkye. RejPos 25v, [73]v, 80, 80v, 327v; HistLan E3v; BudBib 2.Mach 12/12; BudNT Luc 2/15; CzechRozm 29; WerGośc 251; PudłFr 71; Phil C; LatHar 692; roſpuść te rzeſze/ áby odſzedſzy do miáſteczek/ kupili ſobie żywnośći. WujNT Matth 14/15, Matth 4/12, 15/21, 16/21, 22/5, Mur 1/35 (18); ZapMaz II G 97/90. Cf »odejć do domu«, »odejć na pokoj«.

odejć skąd (25): napirwey ýudas zbrácýą wſſedł do Iozefa a bo yeſſtze był żonego myeſća nieodſſedł HistJóz D2v; HistAl H5v; Diar 63; Leop Ier 50/8; Y odeſzli z támtąd oni mężowie á ſzli ku Sodomie BibRadz Gen 18/22, Gen 35/13, 16, 1.Reg 15/6, 2.Mach 12/17; Ubi ego hinc abiero, vel occidito, Gdy ya ztąd odeydę chocaſz go ſniedź nie rzekę o to y słowá. Mącz 478a; BudBib 2.Mach 12/17; ModrzBaz 54v; SkarŻyw 252; Phil E3; LatHar 95; A oto wſzytko miáſto wyſzło przećiwko Ieſuſowi; y vyźrzawſzy go/ prośili áby z ich gránic odſzedł. WujNT Matth 8/34, Matth 12/15, 13/53, 19/1, Mar 1/19, 7/24, Act 18/1, 7; SarnStat 1112. Cf »z miejsc swoich odyść«.

cum inf (3): Mily Iezus rzeli k niey: Dáymi pitz/ bo zwolenicy byli od niego odeſſli do miasta kupowatz ſtrawy. OpecŻyw 49v; A gdy ony odeſzły kupowáć/ oto wnet przyſzedł oblubieniec RejPos [340]v, 43.

W połączeniu z określeniem odległości (3): A Odſſedſſy od nich tak daleko iakoby kamieniem mogl zarzucitz/ [...] pokornie modlil ſie tako rzekątz. OpecŻyw 99; Z támtąd gdy odeſzli przez ſiedḿ ſeth y pięćdźieſiąth ſtáiań/ przyſzli do Cháráká BibRadz 2.Mach 12/17; A on odſzedł od nich iákoby mogł záćiſnąć kámieniem WujNT Luc 22/41.

W połączeniu z określeniem stanu lub sytuacji [w tym: av (20), ai i part praet pass N (13), z czym (12), part praes act (4), w czym (2), bez czego (1), przez co (1), ai I (1)] (54): OpecŻyw 46v; Wielki mię wſtyd przed oblicznoſćią twoią y wielki ſtrách áby ſprzećiwnik moy/ nieodſſedł chlubiąc ſie z vpádku moiego RejPs 57v; RejRozm 398; ieſzcżeć nikt przećiw nam ręki nie podnoſił/ ktoryby z wielkim poſromoceniem nie odſzedł HistAl H2v; Diar 60; Duch też podnioſl mię y wżiął mię/ y odſſedłem w gorzkośći rozgniewánia duchá moiego Leop Ez 3/14, Deut 25/3; BibRadz Luc 18/14, II 90c marg; BielKron 62, 103v, 109, 113v, 301v, 350; GórnDworz Bb3; Tedy on goſpodarz przed ocżymá iego ony pieniądze vbogim rozdał/ á kowal z háńbą záſię odſzedł. HistRzym 121v, 23, 103, 115; RejPos 201v, 258; Y ták z ſromotą odeſzli/ a w pokoiu kośćioł zoſtał. SkarŻyw 511, 14, 226; przez siedmigrodzką ziemię mozem zawzdy co Celnieiszych ludzi zWęgier dosiądz, dobrzeby aby contenci odeszły. ActReg 64; dopuſzcżamći tedy odeyść wolnie y nic nienáruſzenie. Phil C2; iżby żaden ſtąd nie odſzedł bez pożytku ſwego/ y wyſłuchánia prośby ſwoiey LatHar 95; WujNT Matth 19/22, 25/25, Mar 10/22, Luc 18/14, 24/12; SarnStat 858. Cf »z prożną ręką odejć«, »upornie odejć«, »wolno odejć«.

W połączeniu szeregowym (1): Rzekł Cyneyczykom/ Odſtępćie/ odeydźćie/ á wynidzćie z pośrzodku Amálechitow abych was ſpołu z nimi nie wytráćił BibRadz 1.Reg 15/6.

W przeciwstawieniach: »odejć ... zostać (5), przyść (2), trwać, wrocić się« (9): ieſlitz miło iżby przyſla a przýwitała cye a zaſię pretz odeſzła HistJóz B4v; Leop Iob 9/11; Odeydźćież teraz/ á po trzech dni wroćićie ſie do mnie; Y tákże lud odſzedł BibRadz 3.Reg 12/5; iuż iednoſtáyna wola/ iuż iednoſtáyna myſl/ iuż iedno odeydzie ſtáráć ſie o pobożne potrzeby ſwoie/ drugie zoſtánie v gniazdá ſwoiego/ wiernie ſie ſtháráiąc o dobre iego. RejPos 43; RejZwierc 205v; Dyſcypliny to ieſt bicżowánia cżyniłá z innymi poſpołu: ále gdy drugie odeſzły/ ſamá dłużey ná nich trwáłá. SkarŻyw 160; MWilkHist H2v; PudłFr 74; WujNT 505.

W charakterystycznych połączeniach: odejć do braciej, do bydła, do gmachu, do gospod(y) (3), do (arcy)kapłanow (2), do krainy (2), do miast(eczk)a (4), do mieszkania, do namiotow (2), do narodow, do nieba (2), do strożow, do wsi (2), do ziemie (2), do + n-loc (14); odejć od faraona (2), od grobu (2), od klasztoru, od KJM, od ludzi uczonych, od lwa, od łożka, od matki, od mistrza, od ojca, od panow (3), od siostry, od umarłego; odejć ku komorze, ku miejscu świętemu; odejć na gorę (3), na miejsce (4); odejć po kupca, po sługi (2); odejć w zamek; odejć za morze (4); odejć z hańbą (3), z nadzieją, z płaczem, z pociechami, z posromoceniem, z sromotą (2), z weselem; odejć z granic, z miasta (2), z miejsca (2), z rady, ze śrzodku + n-loc (z pośrzodka + n-ethn) (2); odejć kontent, smętny, smutny (5), usprawiedliwiony (3), wesoły; odejć na chwilę, na czas, daleko, jawnie (2), natychmiast (2), osobno (3), prędko, (po)tajemnie (4), wesele.

Zwroty: »odejć nie blizu [po czym]« (1): Pocżął Piotr tonąć odſzedſzy nie blizu po wodzie RejPos 245.

»odejć cale (a. cało, a. cały)« (3): A doſyć to z działu wźięli/ Iż odeſzli od lwá cáli. BierEz M2v; OpecŻyw 105v; Bo go [pszczółki złodzieja] iedzą nád zwycżay/ nie odeydźie cáło: Y żądłámi nátknione puchnie ná nim ćiáło. KlonWor 12.

»co nadalej odejć« (2): A chceſzli mi wdzięk vcżynić/ Co nadáley odemnie odeydź. BierEz Nv; GórnTroas 38.

»odejć do domu« = abire a. discedere in domum PolAnt, Vulg; recedere ad domum PolAnt (12): OpecŻyw 43v, 158v; BibRadz Iudic 19/2, 5, Mar 7/30, Luc 18/14; BielKron 15v; A czo ludzi [...] ná pogrzebie było/ tho nie był ten ieden/ kthoryby s ſuchemi ocżymá/ odſzedł do domu GórnDworz Bb3; Powiedamći wam; zeć ten odſzedł vſpráwiedliwionym do domu ſwego/ więcey niżli on. WujNT Luc 18/14 [przekład tego samego tekstu BibRadz], Mar 7/30, Luc 1/23, s. 194.

»odejć drogą« (1): Y odſſedł iną drogą [abiit ergo per aliam viam]/ á nie wroćił ſie oną ktorą był przyſſedł do Bethel. Leop 3.Reg 13/10.

»odejć na, w swą (a. swoję) drogę« = abire in viam suam Vulg PolAnt (1:1): Leop Ier 28/11; y odeſzłá z tym niewiáſtá w ſwą drogę/ á náiadſzy ſie nie byłá więcey złey myſli. BibRadz l.Reg 1/18.

»odejć mało, trochę, maluczko, mało dalej« [szyk zmienny] (5:5:4:3): OpecŻyw 98; HistJóz D2; Odeydzye máło dáley/ Lew ná ścieſzce leży RejWiz 108v; Y odſſedſſy trochę [et progressus pusillum] / vpadł ná oblicże ſwe Leop Matth 26/39, Mar 14/35; Odſzedſzy tedy máluczko [progressus paululum]/ padł ná źiemię y modlił ſię BibRadz Mar 14/35 [przekład tego samego tekstu Leop, LatHar, Wuj NT]; GórnDworz Bbv; RejZwierc 24 [2 r.], 89, 151, 175v; Phil O; LatHar 707; A odſzedſzy máło [processisset paululum]/ padł ná źiemię: y modlił ſię WujNT Mar 14/35, Mar 1/19; PaxLiz B3.

»z miejsc swoich odyść« (1): p. sędzia z p. podsędkiem [...] z miejsc swoich odyść musieli do gospod swoich ZapMaz II G 97/90.

»odejć na pokoj« [szyk zmienny] (5): A ták ná cżás odeydźwá ſám ná pokoy máło RejWiz 85v; kſiądz Biſkup po obiedzie/ chczącz ſie troſzkę przeſpáć/ odſzedł ná pokoy GórnDworz V5, I2v, K8, Ee.

»odejć precz« = recedere HistAl [szyk zmienny] (19): HistJóz B4v; BielŻyw 58; stheyze nyechuczi przerzeczonemu Hannuſſevi 10 thalyerow czaſſu yednego opywſchi ſzyą dawall abi yą [jego żony] odnyego precz zawyodl, wczem yednak richlo pothym onego poſluchawſchi ſnyą precz yeſtha odſchedl LibMal 1551/160v, 1544/87v, 1551/160, 160v; RejKup v3; dawſzy im dáry známienite y z liſtem odeſzli precż. HistAl C6; BielKron 86, 450 [2 r.]; Boże vchoway/ áżebyś ty ták ſzláchetnéy rzeczy nie poświęćiwſzy/ miał s tąd precz odiść OrzQuin M2; HistRzym 45, 115, 115v; RejPos 250, 286; CzechRozm 254; WujNT 505.

»z prożną ręką odejć« (1): Zaden vbogi zprożną ręką od niey nieodſzedł. SkarŻyw 141.

praw. »od sądu odejć« = a a. de iudicio a. de sede iudicaria abire a. discedere a. recedere JanStat [szyk zmienny] (12): UstPraw C3, F2v, G2; Czwarty caſus/ gdy kto oſądzony y ſkazány [...] od ſądu przez ſwóy vpór odéydźie nieſtáwiwſzy rękoiemſtwá. SarnStat 516; Vſtáwiamy/ iż ón pozwány wolno od ſądu będzie mógł odiśdź SarnStat 580, 159, 663, 747, 798, 799, 827, 935.

»odejć sobie« (1): Złe/ złe (ieſt) mowi kupiec/ á odſzedſzy ſobie [vadens]/ więc chwali. BudBib Prov 20/14.

»odejć na stronę« [szyk zmienny] (8): RejPs 179; Pothyfar odſzedſzy na ſtronę narzeka na ſwe nieſzcżęſcie/ a rozmyſla ſie czo ma cżynić RejJóz H8v, M5v; On tedy mąż dziki rzućiwſzy ſie vłápił ią/ á odſzedſzy ſnią ná ſtronę/ pocżął wielkim głoſem rycżeć [et alia parte consistens cepit vociferare] y żębámi zgrzytáć. HistAl K6v; RejWiz 11v; RejZwierc 151; SarnStat 159, 1313.

praw. »upornie, przez upor, nieposłusznie odejć« = rebelliter abire a. recedere, per rebellionem discedere JanStat [szyk zmienny] (9:1:1): ieſliby był przytknion o winę á odſzedł vpornie/ tháki ma być przekazan w drugiey winie UstPraw H3v, C3, F2v, G2, H3v; álboby Piſarz od ſądu niepoſłuſzme odſzedł/ niechcąc wpiſowáć co ná iego vrząd náleży: [...] tákowy Piſarz [...] będźie karan wźięćiem vrzędu. SarnStat 747, 391, 402, 516, 827, 871.

»wolno (a. wolnie), dobrowolnie, w wolności odejć« = libere discedere JanStat [szyk zmienny] (5:2:1): mi ym chczem Zaplaczycz [...] y thargowawſzi mitho. wedle ſtarodanego [!] obiczaya oddawſzi. dobrowolnie odicz. LibLeg 10/96v, 10/96v; Ieſliż thedy mnie ſzukaćie/ dopuśććieſz tym wolno odeydź [sinite hos abire]. BibRadz Ioann 18/8; obiecował bronić śiroctwá ſyná mego y opiekunow iego/ áby w tey wolnośći odeſzli iáko przyſzli ná ſwe mieyſcá BielKron 313v, 236, 247; Phil C2; SarnStat 580.

»odejć wstecz« (1): Zatym wſſytcy odeſſli wſtetz ij padli wznak naziemię OpecŻyw 105.

Szeregi: »(jako) przyść, (i, tak) odejć« [szyk 4:1] (5): LibLeg 10/96v; BielKron 236, 313, 313v; więc iákom tu przyſzedł Ták odeydę. CiekPotr 56. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]

»odeść i zostać« (1): Potym [Amurat] poſłał do Stároſty [...]/ áby podał zdobrą wolą zamek chceli dobry dar otrzymáć/ y ći wſzytcy co thám znim ſą/ y przy ſwoich ſtátkach zoſtáć y wolno odeść y zoſtáć kto będzie chćiał BielKron 247. [Ponadto w przeciwstawieniach 5 r.]

W przen (4):
Zwroty: »odejć od obliczności (a. oblicza) [czyjej, czyjego]« = abire a facie PolAnt [szyk zmienny] (3): Tedy odſzedł Kain od oblicznośći Páńſkiey [egressus est Cain a facie Domini]/ y mięſzkał w źiemi Nod BibRadz Gen 4/17; RejPos 201v; Nie ſkwápiay ſię od oblicża iego odyść/ nie ſtoy w rzecży złey/ bo wſzytko co ſie mu podoba cżyni. BudBib Eccle 8/3.

»odejć od oczu [czyich]« (1): A potym Anioł Páńſki odſzedł od oczu iego [Gedeona] [recessit ab oculis eius]. BibRadz Iudic 6/21.

Przen (69):

odejć od kogo (3) : OpecŻyw 97; CRattes [...] wielkie brzemię złota do morza wrzucił, mowiąc odeydzi [też] odemnie nie ſprawne imienie BielŻyw 34. Cf »od siebie odejć«.

odejć od czego (22): KrowObr 81; Ale podobno tákże im przydzye s krotką odpráwą [...] odeydź od ſwiętego pytánia iego RejPos 210. Cf »od pamięci odejć«, »odejć od rozumu«.

odejć do kogo (1): Wroćiśię proch w źięmię iákim był/ á odeydźie Duch do Bogá ktorygo dał. GrzegŚm 50.

Zwroty: »odejć daleko« [szyk zmienny] (2): Iż gdy ten zwon będzie tą wodą zmatzan/ gdzieſzkolwiek przydzie dzwięk iego/ áby odeſſlá moc nieprzyiaćioł dáleko KrowObr 103; Oczko 9.

»odejć na miejsce swe« = spełnić swe przeznaczenie (2): CzechRozm 203; okaż z tych dwu iednego [...]/ áby wźiął mieyſce vſługowánia tego y Apoſtolſtwá/ z ktorego wypadł Iudaſz/ áby odſzedł ná mieyſce ſwe [abiret in locum suum]. WujNT Act 1/25.

»od pamięci odejć« = stracić pamięć [szyk zmienny] (6): átak ono kichanie ieſt dobre temu komu ieſt ſwiętego walantego niemocz/ albo kto od pamięci odeydzie. FalZioł I 125a, ‡2d; RejKup e7, cc6v; Mentem et memoriam amittere, Odeść od pámięći. Mącz 225c; SkarŻyw 293.

»od pamięci odejć« = zdarzyć się dawno (1): Nie wſpómiónęć potopu/ dżdżów dźiwnych/ Iordaná záſtánowiónégo/ rozſtąpienia morzá czérwónégo/ bo to z rzeczy/ któré od náſzéy pámięći dáleko odeſzły/ nie częſto bywáło Oczko 9.

»odejć w radę, za radą [czyją]« = posłuchać rady; abire in consilio Vulg (2:1): WróbŻołt 1/1, B; BLogoſláwiony tho mąż/ ktory nie odſſedł zá rádą przewrotnych/ áni theż ná drodze grzeſſnikow ſtánął Leop Ps 1/1.

»odejć od rozumu« = oszaleć, wpaść w obłęd; labi mente, oblivisci sui Mącz; in furorem verti Vulg [szyk zmienny] (13): powiedali żeby z Melankoljiéi od rozumu odſzedł. MurzHist E, Q3v; Kápłani krzykęli ná krolá áby ſie nie dał námáwiáć Ieremiaſzowi/ mowiąc iż odſzedł od rozumu. BielKron 95, 78v; Amens, Niemądry/ głupi/ który odſzedł od rozumu. Mącz 216b, 175c, 180b; GórnDworz Gg6; SkarJedn 102; cżęſto wołáli: coś oſzálał? á od rozumv odſzedł/ Pánie Wilhelmie? SkarŻyw 166, 101; WujNT Mar 3/21, s. 136.

»od siebie odejć« = wpaść w ekstazę (1): Y przydáło mi ſię gdym ſię wroćił do Ieruzálem/ á modliłem ſię w kośćiele żem był od ſiebie odſzedł [fieri me in stupore mentis]. (marg) żem był w záchwyceniu. Páweł widział Páná Ieſuſá. (–) WujNT Act 22/17.

»odejć wstecz« = recedere retro Vulg (1): WróbŻołt 43/19 cf Szereg.

»odejć na zatracenie« (1): iákoby od drogi ſpráwiedliwey odeſzli ná zátrácenie [et, quod a nobis est iter, exterminium] Leop Sap 3/3.

Szereg: »nie odejć ani odstąpić« (1): Et non receſſit retro cor noſtrum: et declinaſti ſemitas noſtras a via tua. A nieodeſzło wſtecż ſerce naſze ani ſzcieſzki naſze odſtąpili od drogi twoiey. WróbŻołt 43/19.
a) Nie nastąpić, nie spotkać (13):
Fraza: »(niech(aj) a. niechać, a. niechże) odejdzie (a. może odejć) (ten) kielich, kubek, ta męka; aby (a. żeby) odeszła godzina« [w tym: kielich to jest męka (1)] = transeat calix iste Vulg; transeat hora Vulg, PolAnt [w tym: od kogo (12)] [szyk zmienny] (8:2:1;3): niechátz ten kielich/ to ieſt ta garzká [!] męka odemnie odeydzie OpecŻyw 99v, 100; Leop Matth 26/39, 42, Mar 14/35; padł ná źiemię y modlił ſię/ ieſliby być mogło aby od niego odeſzłá godziná oná. BibRadz Mar 14/35; Ieſli możná ieſt Oycże/ niech ten kubek odemnie odeydźie/ wſzákże niech nie moiá ále twoiá wola będźie CzechRozm 227v; ReszPrz 82; WerGośc 220; LatHar 692; WujNT Matth 26/39, 42, Mar 14/35.
b) Odstąpić od Boga, zgrzeszyć, przestać wierzyć (7): Ale ieſli wy [...] odſzedſzy [ambulaveritis] będźiećie ſłużyć bogom cudzym kłániáiąc ſię im. BibRadz 2.Par 7/19; lednák Iudá ſioſthrá iey [nierządnicy izraelskiej] niewierna nie bałá ſię/ ále też odſzedſzy y ſámá ſię ſcudzołożyła. BibRadz Ier 3/8, Ier 11/12.

odejć od kogo (4): á thák by ludzie odeſzli od ſtworzycielá ſwego. HistAl Gv; OrzList cv; RejPosWiecz3 [97]v; LatHar 560.

Zwrot: »daleko odejć« (1): kthora wiárá iáko przes Bogá ſzáfowaná byłá/ krotceć powiem/ ábyś wiedźiał iákoś dáleko od Páná Bogá odſzedł. OrzList cv.
c) Nie postępować zgodnie z czymś, głosić coś innego (4):

odejść od kogo (1): Otoż tu o prawdę idźie/ przy ktorey trwáć trzebá temv ktoby niechćiał od Apoſtołow odeyść CzechEp 360.

odejć od czego (3): Doktormiby kośćielnymi nie byli/ by namniey od ſlowá Bożego odeſzli. SkarKaz 43a. Cf Zwrot.

W przeciwstawieniu: »przybliżyć się ... odejć« (1): Ci kthorzy mie przeſladuią przybliżyli ſie ku żłoſci/ a od zakonu twego daleko odeſzli. WróbŻołt 118/150.

Zwrot: »daleko odejć [od czego]« (2): WróbŻołt 118/150; iż w nim [Rzymskim Mieście] tákowe vcżynki pobożne maćie/ od iákicheśćie ſámi dáleko odeſzli. ReszHoz 135.
d) Przestać istnieć (5): y będzie ſtłumioná hárdość Aſsur/ y kroleſtwo Egiptſkie odeydzie. Leop Zach 10/11, 4.Esdr 4/29; RejAp 174.

W przeciwstawieniu: »odejć ... nastać« (1): s. Ian in Apocalipſi mowiąc: Widźiałem nowe niebo y nową źiemię bo pierwſze niebo y pierwſza źiemiá odeſzłá/ á nowa náſtáłá. BielKron 467v.

Szereg: »nie odejć ani zginąć« (1): A wſzákoż miedzy narodem żydowſkim namnieyſza rzecż nie odeſzłá áni zginęłá. RejPos 56.
e) Stać się nie takim jak trzeba [od czego] (1):
Zwrot: »daleko odejć« (1): przypátrzywſzy ſye/ ieſli [ciało] od porządku á przyrodzonego poſtánowienia dáleko odeſzło Oczko 12v.
f) Nie stać się tematem rozmowy [przez co] (1): A wſzákoż niechcę ią/ áby prze tę moię ſurowość/ miáło to odyść/ o co pan Koſtká ſpytáć chciał. GórnDworz E5.
g) Stopniowo zmienić temat [od czego] (2): Ale ſię wrácam do tego/ od cżegom trochę z potrzeby odſzedł. CzechEp 51.
Zwrot: »od rzeczy odejść« (1): iż ono com ſię zdał iákobym od rzecży odeyść miał/ oto teraz tego dowodzę com ſprzodku obiecał. WysKaz 19.
h) Zostać zapomnianym (2):
Fraza: »słowa odejdą z ust [czyich]« = ktoś przestanie coś mówić (1): ſlowá yego/ ktore włożył w vſtá yego/ nye odeydą z vſt yego [...] ná wyeki/ yáko przez tegoż proroká niżey obyecał. KromRozm II tv.
Zwrot: »odejć od [czyjej] obliczności« (1): Sądy Páńſkye nye odeſzły od mey oblicżnośći LubPs Ev.
α. Odstąpić od oblężenia (5):

odejć od kogo (1): Alexander ieſli nie odeydzieſz od nas/ ciebie y twoie rycerze ſzkaradzie vdręczymy. HistAl D3.

odejć od czego (3): [Tatarowie] odeſzli precż od Krákowá cżyniąc wſzędzie okolicżnie wielkie ſzkody. BielKron 365v, 247v, 314v.

Zwrot: »odejć precz« (2): BielKron 365v; niedobywſzy Zamku odeſzli precz StryjKron 682.
b. Odpłynąć [dokąd] (2): A opuśćiwſzy ie/ wſtąpił záſię w łodź/ y odſzedł ná drugą ſtronę. WujNT Mar 8/13, s. 146 marg.
c. Odlecieć (1):
Zwrot: »trochę odejć« (1): gdigo maią na takiego ptaka puſcić/ muſi go nie rychło vkazać aż trochę odeydzie/ aby ſokoł tym prętczey za nim leczącz zonego zapędzenia tym moczniey vderzył pierſiami. FalZioł IV 23a.
B. O tym, co może się poruszać (7): A miał też to przykazánie Moiżeſz/ [...] poki będzye obłok nád domem Bożym/ áby ná mieyſcu mieſzkáli/ á kiedy obłok odeydzye/ áby ſie też oni z mieyſc ſwych ruſzyli. BielKron 35v.

odejć od czego (1): Potym wtorego mieſiącá [...] odſzedł ieſt obłok od domu Bożego vmowy. BielKron 39v.

a. Wydalić się z organizmu (4): Płáwy Mieſyęczne/ gdy ſye záſtánowią/ á czáſu ſłuſznego/ odyść niechcą [...] SienLek 108v.

[odejść od kogo z czym: Sláchćic ieden w Mediolanie/ [...] Iáko ſkoro tego pićia mego wźiął w poł godźiny po pićiu odeſzło od niego z mocżem ták wiele kámienia SienHerb 550b.]

odejć czym skąd (1): abowiem onym wraczaniem odeydzie flegma z żołądka y z pierſi FalZioł V 39.

α. O poronieniu (2):
Zwrot: »przed czasem odejć« (2): ábychmy obaczyli czymby płod mogł być pośilon/ y potwierdzon: ábowiem łatwie niektora pocznie/ ále niedonośi/ iż iey przed czáſem odeydźie/ choć ſye pilno ſtrzeże. SienLek 113, 111v.
b. O wodzie płynącej; opaść, wrócić do swego koryta (1): A thy wody z przykazania twoiego odeydą/ Odſtąpią z gor na ſwe mieſtcza. WróbŻołt 103/8.
2. Porzucić, rozstać się, zostawić (często z nawiązaniem do znacz. 1.‘oddalając się’); discere Vulg, PolAnt; abire, recedere Vulg (155): [Dyjogenes] od zimnicze był na drodze morzon, [...] ktoregoż przyiaciele na konia wziąć chcieli, ale on niechciał, [...] knim rzekł, odeyczcie proſzę was, á wiedzcie żeć ta noc albo mie zwyciężycielem vcżyni, albo mnie przemoże. BielŻyw 77; LibMal 1545/104; Rzekł tedy Ieſus dwiemanáście/ Chcecieli téſz i wy odyść? Odpowiedźiáł tedy Simon Piotr/ Panie/ dokogóſz odyidźięmy? MurzNT Ioann 6/68; I gdy byłá wypiłá wodę z fláſzki/ porzu ćiłá [!] dziećię pod iednym drzewem [...] y odeſzłá Leop Gen 21/16; Boć Mniſzy ći/ y żądłá máią oſtrzeyſze niżli śierſzenie/ gdźie nálęgą/ tám nieodeydą áż zyedzą. OrzList iv; BielKron 15v.

odejć kogo, czego (żywotne) (20): OpecŻyw 154; zaſtał go [brata] iuż barzo ſtarego, ktorego młodego był odſzedł BielŻyw 24; RejPs 26; kolodzieyewy schimunovy zona ymyenyem vrſulą v wyodl kthorey wkrzywynyv odſchedl bywſchy ſnyą dwye nyedziely LibMal 1545/104; RejKup m3; RejWiz 46, 126v; Wroćił ſie záſię do tłomokow gdzye był odſzedł dwu ſet mężow BielKron 68, 12v, 28, 113v; RejPos 168v, 208, 210 [2 r.]; HistHel D3; widząc iſz żniwá dość/ á. żeńcow máło: wolał ich ná cżás odiść SkarŻyw 536, 167, 188; WerGośc 223.

odejć od kogo (26): OpecŻyw 55v; Ezau dla wielkiey obfitości [...] odſzedł od Iakobá brátá ſwego. Leop Gen 36 arg; Bráćią moię dáleko odegnał odemnie/ á znáiomi moj/ iáko obcy odeſſli odemnie. Leop Iob 19/13, Gen 36/6, Ex 14/12, Ier 9/2, 38/22; A thák proſzę ćię ábyś odſzedł o demnie/ ieſliż ſię ty vdaſz ná lewą ſtronę/ ia poydę ná práwą BibRadz Gen 13/9, 3.Reg 22/24, Tob 11/1, Act 15/39, 2.Cor 12/8; BielKron 32; Mącz 97a; GórnDworz S8v; HistRzym 82; Odeydź odemnie moy miły Pánie/ ábowiemem cżłowiek grzeſzny ieſt. RejPos 174; BudNT Luc 9/19; od Páná odeſzli y więcey z nim nie obcowáli. CzechRozm 189, 3; SkarŻyw 243, 453; WerGośc 252; Stáłá ſię tedy miedzy nimi rożnicá/ ták iż odſzedł ieden od drugiego WujNT Act 15/39, Luc 8/37, Act 13/13.

odejć od czego (1): Iż wroćiwſzy ſie ná zad ſzuka oney ktora ſie byłá obłądziłá/ á ktora odeſzłá od onego ſtádá iego RejPos 168v.

Zwroty: »odejć od ludzi« = osiedlić się na prowincji (1): Abo ná puſzcży ná piaſku odſzedſzy od ludźi y w Rákowie nowe Kroleſtwo zákłáda. CzechEp 406.

»precz odejć« [szyk zmienny] (3): Odſzedł go precż Philozoph/ ſam zoſtał vbogi/ Niewie gdzyeby ſie zá nim potym pytáć drogi. RejWiz 46; CzechRozm 3, 70.

»za (a. jako) umarłego, zabitego odejć« (2:1): SkarŻyw 235, [236]; Páwłá ś. vkámionowáli/ y iáko vmárłego odeſzli. SkarKazSej 695a.

Szeregi: »opuścić i odejć« (1): (arg) Nárzeka Prorok ná lud [...] (–) Ktoż mię da ná puſſcży goſpodą podrożnym/ á opuſſcżę lud moy/ y odeydę od nich [derelinquam populum meum et recedam ab eis]? Leop Ier 9/2.

»przenieść się precz i odejć« (1): od ptaká niebieſkiego do bydlęćiá/ przenieſli ſie precż y odeſſli [transemigraverunt et recesserunt]. Leop Ier 9/10.

Przen (7):

odejć czego (1): Y tákciem tám kłopotu odeſzłá niemáło. RejWiz 34.

odyjć od kogo (3): [Mówi św. Bernat:] Chceſſli odemnie odijdz/ będę wielmi teſknitz/ o krolu wſſytkié chwály/ day mi s tobą bydlitz. OpecŻyw 19, 20 [2 r.].

a) O Bogu: przestać obdarzać łaską [od kogo] (3): MurzHist K4v; Bo ácżby y wychowáli ſyny ſwoie/ bez dziathek ie vcżynię miedzy ludzmi: ále y biádá im gdy od nich odeydę. Leop Os 9/12.
Szereg: »opuścić i odejć« (1): oto Pan ſtobą/ á cżemużeś mowił/ opuśćił mię/ y odſzedł ode mnie? SkarŻyw 188.
a. Zostawić współmałżonka (8): roſkazał Pan áby Zoná od Mężá nieodchodźiłá/ á ieſliby odeſzłá/ żeby ták bez Mężá zoſtáłá/ álbo śie z Mężem ſwoim poiednáłá KuczbKat 260; WerKaz 284.

odejć kogo (1): obacżywſzy ſię/ iż dáleko pocżćiwiey być v Lutheranow Miniſtrem/ odſzedſzy pierwſzey żony/ wźiął święcenie ná Luterſkie kazánie ReszPrz 42.

odejć od kogo (3): BibRadz Ier 3/1; Uxor a Delobella discessit, Odeſzłá Zoná od Dolobelle. Mącz 44a; Abowiem Kośćioł święty/ áni mężowi/ á ni żenie tego nie dopuſzcża/ żeby ieden od drugiego bez wielkiey przycżyny odeyść mogł. WerKaz 285.

Zwroty: »odejć do domu« (1): Niektoremu Lewićie odeſzłá żoná do domu oycá ſwego. BibRadz Iudic 19 arg.

»precz odejć« (1): on nanye [żonę] bill chuczi nyedobrey a Czyąſchkoſczi nyeyakye yey czinyl, thak yſch opuſzczywſchi gi precz odeſchla. LibMal 1554/190v.

b. Porzucić służbę lub miejsce swego pańszczyźnianego przypisania do ziemi (29): Kmieć [...] gdy ma odnidź/ tedy ma doſyć vczynić wedle práwá źiemſkiego y oney dzyedziny. UstPraw F2; ták go [kmiecia] ſobie mocnie przywłáſzcżyć á zniewolić ze wſzytkim chcą/ iż y dźiećiam iego niewolno bywa odyść. ModrzBaz 48v; Nie dawno też pozwał ſługá Xiędzá iednego/ że mu mytá záſłużonego nie zápłáćił, Xiądz záś pozwał/ iż mu ſługá liczby nie vczynił/ á odſzedł. GórnRozm G2v; Abowiém w tákowych rzeczách nietylko trzéy álbo cztérzéy onéy wśi kmiećie odéydź mogą/ ále y wſzyſcy tám mieſzkáiący SarnStat 658, 200, 656, 657 [2 r.], 658 [4 r.], 660 [2 r.], 919.

odejć kogo (1): boczęsto wnocy oczucam doglądam etc.: Wiec zołnierz nie odszedłbymie ActReg 86.

odejć od kogo (10): Tákże ſługá/ ábo niewolnik/ kthoryby śiodmego roku odeyść niechciał od Páná ſwego/ będąc wolno puſzcżony/ áleby ſobie dał do podwoiá vcho ſzwáycą przekłoć/ ten ná wieki [...] ſłużyć ma: 5.Moy. 15.ꝟ 17. CzechRozm 86; poddánemu wolno było odyść od Páná ſwego gdyby zań drugi Szláchćić/ pod ktorymby prziymował/ ręczył. GórnRozm I; SarnStat 522, 648, 649, 943. Cf odejć dla czego od kogo, Zwrot.

odejć do kogo (1): Terzeczy na kamiennych xiąszkach pisali sobie y odeszli od maximiliana. ActReg 58.

odejć dla czego od kogo (1): Téż poſtánowiliſmy: iż gdźiebykolwiek kto kmiećie ábo poddáné ſwé ználazł/ którzy dla woyny álbo innégo czáſu od niego odeſzli: może ich ſzukáć SarnStat 1100.

odejć dokąd (4): Ieden kmiec z iednéy wśi do drugiéy moze odéydz. SarnStat 659. Cf Zwrot.

odejć skąd (5): roſkázuiemy áby [...] zbiegi y hultáyſtwo/ [...] którzyby z ról [...] ſwych odeſzli/ á dorocznie ſie nie vrządźili/ [...] ná wśiách pánóm álbo dźierżawcóm onych wśi wolno było káżdégo poymáć SarnStat 522, 659. Cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: odejć od ojca (2), od panow swych (pana swego) (4); odejć bez wiadomości i dozwolenia pana swego; odejć dla innego czasu, dla wojny; odejć z rol, ze wsi (2), z zagrod; odejć swowolnie.

Zwrot: »odejć [skąd od kogo] na służbę« (3): A ták vſtáwiamy: iż tylko ieden ſyn ze wśi od oycá ma odéydź ná ſłużbę [recedere possit ad servitia JanStat 1082] SarnStat 200 [idem (2)], 660, 919.
Szereg: »uciec albo odyść« (1): Ale kiedy w práwie Niemieckim kmieć śiedźi/ tákowy vćiéc álbo odyść nie może/ iedno przedawſzy dźiedźinę SarnStat 657.
c. Umrzeć, zdechnąć (o zwierzęciu) (17): Gdy thedy mowi Páweł/ żądam odeyść y być s Kryſthuſem: rozumie złącżenie przez śmierć ſwą/ potym przez zmartwychwſtánie GrzegŚm 37, 34 [2 r.].

odejć kogo (2): Iáko Pellikan oćiec dawſzy ſerce z śiebie/ Odſzedł ćię tu/ ſam przyiął być z przodkámi w Niebie. [...] Odſzedł ćię tu málucżką z mátką twą w młodośći. KołakCath C2.

odejć od kogo (1): Ach nieiacy [= nie tylko] iako odſſedl od nás / ale z wielką boleſcią/ gańbą/ ij wzgardzenim ludu wſſytkiégo OpecŻyw 159.

[odejć dla czego [= z jakiej przyczyny]: Zá Progámi ſkoro potkáli ſię naprzod z Száráńcżą/ ktora ácż ludźiom nie bárzo ſzkodźi/ wſzákoż koni dla niey odeſzło przez trzy ſtá PaprHerby 104 (Linde).]

odejć komu (1): gdy wdzięcżny ſynacżek odeydzye oycu ſwemu/ ábo mátce ſwoiey/ wſzytko to niechay będzye przy ſwiętey woley á opátrznośći iego RejPos Ooo3.

odejć czym [= z jakiej przyczyny] (2): więcey ich tám morem odeſzło niżli w bitwie BielKron 412, 215v.

W przeciwstawieniu: »rodzić się ... odejć« (1): gdyż bacżymy / iż ſie cżłowiek bez nich [skarbów] nágo rodzi/ y bez nich záſię odeydzye/ Y tho ieſt márność. BielKron 80v.

Zwroty: »odejć z tego świata« (1): thy wypełni/ coć roſkazał: ábych iuż odſzedł/ z thego świátá. Wnet gdy przyiął ćiáło Páńſkié/ [...] weſele vmárł. BiałKat 326.

»odejć w wieczne osiadłości« (1): Przeto go y w potomſtwie/ Bog y w máiętnośći/ Błogoſłáwił niſz odſzedł w wiecżne ośiádłośći. KołakCath B.

Szereg: »odejć a więcej nie być« (1): Odpuść mi/ że ſie ochłodzę pierwey niżli odeydę/ á więcey niebędę [abeam et ampilius non ero]. Leop Ps 38/14.
W przen (1): A nie mowi [Paweł] / áby duſzá iego żądáłá odęyść [!] y być s Kryſtuſem. GrzegŚm 37.
Przen (2):
Fraza: »odejdzie duch, dusza (od ciała)« [szyk zmienny] (1:1): acżkolwiek duſzá byłá od ćiałá odeſzłá/ iednák nigdy Boſtwo/ áni od duſze áni od ćiáłá oddźielone nie było. KuczbKat 45; Odeydźie ich duch z cżáſem/ á zniſzcżeie ćiáło GrabowSet D2.
α. Zostać pogrzebanym [od kogo] (1): [Z mowy pogrzebowej:] Coż tedy mowiſz do nas niż do końcá odeydźieſz od nas/ O naſláchetnieyſze Kśiążę? WysKaz 47.
d. O Chrystusie: porzucić świat ziemski, w niebo wstąpić (25): RejPos 129 [2 r.]; Ieſzcże ieſli on tu ieſt w chlebie etć. tedy duchá ś. nie zeſłał/ ktorego zeſłáć nie miał/ áż ſam odſzedſzy CzechRozm 265v, 265v [2 r.]; CzechEp 194; ArtKanc G12v; Aleć ia prawdę wam powiedam: pożyteczno wam ábych ia odſzedł [ut ego vadam]. WujNT Ioann 16/7, Ioann 16/7 [2 r.].

odejć kogo (2): Powſtawſzy od vmárłych/ [...] dał rádośći wiele. Dotąd áż czás náſtąpił/ gdy do oycá ſwégo Odyść miał mátki/ vczniów SiebRozmyśl B. Cf odejć kogo w czym.

odejć kogo w czym (1): RejPos 222 cf Szereg.

odejć od kogo (5): a odeydęli od wás/ nagotuię wám mieſce/ zaſie przydę ij prziymę wás ku mnie ſamému OpecŻyw 95v; RejPos 131, 287v; WujNT 384 marg; Y ták im błogoſłáwiąc/ mowi Lukaſz ś. odſzedł od nich y ponioſł ſię w niebo. SkarKaz 242a.

W przeciwstawieniu: »odejć ... przyść« (5): OpecŻyw 95 v; A gdy odeydę y zgotuię wam mieyſce/ prziydęć záſię y wezmę was do ſiebie BibRadz Ioann 14/3 [zawsze przekład tego samego tekstu]; RejPos 291v; WujNT Ioann 14/3; SkarKaz 552a.

Zwroty: »do ojca odejć« [szyk zmienny] (3): SiebRozmyśl B, K3; Gdy ſam do Oycá odyść miał/ y kroleſtwo w niebie oſieść SkarKaz 205b.

»odejć z ziemie« (1): Abowiem odſzedſzy z źiemie kroluie w niebie. BibRadz II 69c marg.

Szereg: »odejć a zostawić« (1): w ktorey [wierze] nas tu odeydź á zoſtáwić miał po w niebo wſtąpienin [!] ſwoim RejPos 222.
W przen (1):
Zwrot: »odejć od oczu« (1): y odſzedł od ocżu ábychmy ſię wroćili do ſercá y onego tám náleźli. WysKaz 7.
e. Zostawić gdzieś rzeczy, zwłaszcza nie zabrać ze sobą (8):

odejć czego (7): A iam odſzedł piecżonki/ iuż iey dopiekano.RejFig Aa7; BielKron 406; (did) Philemon záyrzawſzy do grobu (–) Bo/ bo/ bo/ pánowie/ poſzedł Bá y prześćierádłá odſzedł. MWilkHist D. Cf odejć czego gdzie.

odejć czego gdzie (4): LibMal 1547/130, 1551/162v; day to miły brácie pánu ſwemu/ bochmy tho przedewroty ználezli/ muſiáły podobno dzieći igráiąc tám tego odeydź. RejZwierc 175v; Ieſli [gospodarz] cżego przed domem/ ná roli odeydźie: Przed tymi ſię ſzukáyły nie ze wſzytkim zeydźie. KlonWor 72.

Przen [co] (1): niezáwieſzay iey [władzy] ná kołku nigdy/ boć ią złodźieie vkrádną poćichu/ ieſliże ią ná piądź odeydźieſz. OrzRozm I3v.
f. Przerwać czynność (2):

odejć czego (1): Bieżał thedy zá Heliaſzem Helizeuſz odſzedſzy pługá BielKron 85.

odejć od czego (1): áby temi przemiánámi y vlżenie pocżuli/ y ochotnieyſzemi śię wroćili do tey prace od ktorey odeſzli. ModrzBaz 37.

3. Wystąpić z jakiejś jedności [od kogo, od czego] (4):
a. O jedności religijnej (3): Iáko prożno tjm/ iż páńſtwá świeckie zachodnie od Cárogrockich Ceſarzow/ Tyrránow y Heretykow odeſzli/ Grekowie dowodzić chcą/ iż kośćioł Rzymſki od Grekow á nie oni od niego odſtąpili. SkarJedn 201; CzechEp 363.
Zwrot: »od Kościoła odejć« (1): kośćioły ktore od Rzymſkiego Kośćiołá odeſzły poginęły/ y w błędy záſzły niezmierne. SkarJedn 399.
b. O jedności politycznej (1): iſz Páńſtwá świeckie záchodnie od Cárogrockich Ceſarzow/ Tyrránow/ y Heretykow odeſzli. SkarJedn A8v.
4. Przeminąć, przestać działać, zaniknąć; recedere HistAl, Vulg, PolAnt; discedere PolAnt, Vulg; fugere HistAl; abscedere, egredi, transire Vulg; removeri PolAnt (62):
a. O stanach psychicznych i fizjologicznych, cechach (46): BierEz L3; Mnię macie ocz trudno pytać Bomſie nie mogła dopytać Z żałoſći/ żadnego ſłowa Odeſzła byta [!] y mowa RejJóz H2; By cżłowiek prágnął á złoto pił prágnienie by nie odeſzło HistAl K5; KrowObr 71v; Vrádował ſie nędznik gdyż w káżdey trudnośći/ Ma wżdy kto iáką rádę odeydą teſknośći. RejWiz 35v; Odeſzłáby tá grubość y nie vmieiętność Duchownych Ruſkich/ zá ktorą wiele ſię błędow rodzi. SkarJedn 366; SkarŻyw 249; omdleie drugi od ſtráchu/ odiydźie chęć do iedzenia/ ſęn nie prżiydźie ná oczy. GórnRozm D4; odeydźie brzytkość y gniew ćię opłonie KlonWor 74.

odejć od kogo, od czego (8): ijż niegdy na cżas od niego nábożeńſtwo odijdzie/ a będzie ſie mu widzietz iakoby go iuz bog opuſcil. OpecŻyw [34]; HistAl B5; odeſzła od niego wiára/ odeſzło wmiłośierdźiu Bożem vfanié/ odpadła wſzyſtka zaras ku Bogu chęć/ a nienáwiśc i gniew potępiony przyſtąpił MurzHist D3; Leop Thren 1/6; RejPos 289; BudBib Iob 14/6, Dan 2/1.

odejć komu (2): pewnieby mu też mogło wiele odeydź they omylney chćiwości iego RejZwierc 66; PudłFr 72.

[odejć na czym: co mu oni chutliwie obiecáli/ iż ná ich pilnośći niemiáło nic odyść HistOtton 82v; śięgnął weń [mieszek czarodziejski] iáko zwykł/ chcąc ſkuśić ieſli mu ná pierwſzey mocy nie odeſzło HistFort E7v.]

W przeciwstawieniu: »przyść ... odejć« (1): v ktorego [tego, który się w muzyce nie ćwiczył] dzwięk/ ták iáko przydzie/ thák odeydzie bez ſmáku. GórnDworz K2v.

Szeregi: »odpaść a odejć« (1): Praecisa opitulandi potestas, wſziſtka nadzieyá pomocy odpádłá/ á odeſzłá Mącz 30a.

»odejć a przestać« (1): Odeydzie od niego á przeſtánie [recede ... et desinet] (vtrapienie) áż ſie docżeká iáko naiemnik dniá ſwego. BudBib Iob 14/6.

W przen (1): wſzytki złe myſli odeydą od ſercá y od myſli wáſzych RejPos 289.
α. O chorobach i ich objawach, też o zjawiskach niepożądanych: minąć, ustąpić (25): Theż kto by miał kolikę albo bolenie żołądka/ tego ſie wina napiy/ natychmiaſth odeydzie kłocie. FalZioł I 77b; z tego plaſtr na ſlezionę przyłożyſz/ wſzytka kra odeydzie/ y twardoſć każdego wrzodu zmiękcży. FalZioł II 23,I 14a, 33b, 108c, 144c, III 12c (12).

odejć od kogo (8): Gdyby ktorą białą głowę vcżarowano iżby zgorączey miłoſci wſzcżął ſie iey niepokoy [...], tedy ſie w tey wrotycży niechay vmyie/ odeydą od niey ty cżary. FalZioł I 148c; HistAl A6; A on ściągnąwſzy rękę/ dotknął śię go rzeknąc/ chcę bądź oczyścion/ I natychmiáſt odſzedł trąd od niego MurzNT Luc 5/13; á tá bládość ktora ná twarzy thwey ieſt/ niech odeydzie od ćiebie Leop Iudith 6/5; SienLek 117; SkarŻyw 179; WujNT Mar 1/42, Luc 5/13.

odejć od czego [= skąd] (1): varz żołcień sſzałwią á zwłoſkim koprem w winie/ á onym głowę okładay/ odeydzie boleſć od głowy FalZioł I 15c.

odejć komu (2): O deſloċ by to wnet mdłenie Gdy bys wzdy bral poſylenie. RejKup h4v; RejFig Aa8v.

W przeciwstawieniu: »odejć ... zostać« (1): wſzitka wilgota y wonnoſć opcza odejdzie, tilko ſama iemu przyrodzona zoſtanie GlabGad I4.

W charakterystycznych połączeniach: bez pochyby odejć, natychmiast (6), wnet; odejć od głowy; odejć z piersi, z żołądka; odejdzie bladość, bol(eść) (wnętrzna) (bolenie) (10), choroba, czar (2), febra, kłocie, kra, mdlenie, niemoc (2), trąd (3), twardość, wilgota, wonność obca, zadusz, zapalenie.

Zwrot: »odejć precz« (1): rozmocżywſzi gębkę w ciepłym winie onym/ przykładai na mieſcze bolącze odeidzie bol precż FalZioł I 30b.
b. O sytuacjach zewnętrznych, czyimś odnoszeniu się (13): Rzekł Fáráo/ [...] modlcie ſie zá mię iżby ty muchy odeſzły. BielKron 29v.

odejć od kogo (6): LubPs Zv; KrowObr 84; I rzekł Moyzeſz: wyſzedſſy od ćiebie/ będę prośił Páná: á odeydzieć Muchá od Fáráoná Leop Ex 8/29; cżuiąc iż roſkoſzy od nich odeſzły/ ſkárżą ſie/ y gánią cżáſy dziſieyſze GórnDworz H6v; BudBib Is 14/25; SkarŻyw 262.

odejć skąd (1): Iż gdzieby to Bágno bylo przenieſione/ ábi ſie thy mieyſcá ſtáły ſwiętymi/ y ſtámtąd odeſſla/ wſzelka chytrość y nágrawánie Szátáńſkie. KrowObr 93.

W przeciwstawieniach: »odejć ... nastąpić, przypaść, przyść« (3): Ale gdi to przeklęté Nieſſcżęſcié k nam przijdźie/ Wſſytka będączá przijázń od ludzij [= ludzka] odęydzie [!]. ForCnR E3v; BIedá druga odeſzłá/ á oto biedá trzecya przypádnie rychło. RejAp 95v, 81.

Zwroty: »precz odejć« (1): A przeto iż vmiłował wyęcey złorzecżeńſtwo/ Wyęc od nyego precż odeſzło y błogoſłáwyeńſtwo LubPs Zv.

»odejć inszą stroną« (1): Odpądź od nas złośliwego/ Nábaẃ pokoiu twoiego: Aby z twoią obroną/ Złe odeſzło inſzą ſtroną. LatHar 37.

»odejć [komu czym] na stronę« (1): śiłá rzecży ktoremi by ſie ozdobić mogłá/ odydzie iey [białej głowie] tym ná ſtronę. GórnDworz Bb8v.

Szereg: »odejć i odpaść« (1): Ty tedy przywileie dárowne á niebieſkie zgołá odeſzły y odpádły od nich. SkarŻyw 262.
c. O zjawiskach pogodowych (3): Boć iuż źimá przeminęłá/ gwałthowny deſſcż przepadł/ y odſſedł. Leop Cant 2/11; SkarŻyw 127.
Przen (1):

W porównaniu (1): Kazáłá odeydź Sámáriya Krolowi ſwemu/ iákoby piánę ná wodzie. Leop Os 10/7.

d. [O rzeczach: zniszczyć się doszczętnie [czym]: Odzienie thwoie [...] niezdárło ſie áni odeſzło ſtárośćią [vetustate defecit] Leop Deut 8/4 (Linde).]
5. Ubyć, zmniejszyć się (4): Ieden kupił 400. lp. wełny po 28. gρ/ lp. á dał ią zpłokać/ a odeſzło iey 20. lp. KłosAlg G3.

odejć komu (1): co dáley to bliżey przybliża ſie ten vpádek moy [...]. Y niemáła częſć żywotá mego myſląc o tem z żáłoſćią mi odeſlá RejPs 44v.

Zwrot: »na stronę odejć« (1): ten co dáie ſpiſowáć/ [...] áby pierwey przyſyągł Vrzędowi/ iáko [...] o tym niewie nic/ áby co ná ſtronę odeſzło/ álbo przes kogo wynieſyono było. GroicPorz ee4.
Przen (1): Neque de tanta voluptate quicquam diminuerat, Nic nie odeſzło/ nic ſie nie vmnieyſzyło było ná tey roskoſzy. Mącz 223b.
6. Przestać należeć do kogoś, przestać być czyjąś własnością; discedere, egredi Vulg; consurgere PolAnt (11): A ieſli nie okupi/ y ſpełni ſię mu rok cáły/ tedy odyidzie dom on [...] y będzie onego ktory iy kupił bliſkośćią y potomkom iego BudBib Lev 25/30.
a. O majątku, bogactwie, zdobyczy; zostać utraconym (8):

odejć od kogo (1): Odeſzło odemnie złoto/ Lecż mię ty ſtrzeż święta cnoto. CzahTr [D2].

odejć komu [= kto stracił] (1): wiele więźniow y plonu Tátárom odeſzło. BielKron 408.

odejć komu [= na czyją rzecz] (2): Grodno [...] Pan Wilenski trzymał zewszytkiemi dwory. ywsiami don ich należącemi y ztym co Cudzoziemcom odeszło ActReg 45, 45.

Szereg: »(jako) przyść i (, tak) odejć« (2): GórnRozm L2v; Lecż iáko przyſzła ták odeydźie oná Kupą Mammoná. KlonFlis C4v.
Przen (2):

odejć od kogo (1): WujNT Apoc 18/14 cf Szereg.

Fraza: »co by [komu na czym] odeszło« = co by ktoś stracił (1): rad bych wiedzial czoby ym natym odezło ze by tak rozdawali ciało y krew pańſką iako on vſtawił y poziwać roſkazał. SeklKat L2v.
Szeregi: »odejć i zginąć« (1): Y owoce pożądliwośći duſze twey odeſzły od ćiebie: y wſzytkie rzeczy tłuſte y świetne zginęły [discesserunt ... et ... perierunt] od ćiebie WujNT Apoc 18/14.
b. Odłączyć się od przynależności politycznej (2):

odęjć od kogo (1): Ieſli s poyſrzodká ſiebie Krolá obierzemy. Wnet wzgárda od granicznych y od ſwoich będzie/ Ziemiá Pomorſka s Pruſką wnet od nas odeydzie. MycPrz I Bv.

odejć z kim [= będąc czyimś posagiem] (1): W przywileiu wiliczáiąc 30. miaſt Pomorzkich zá Káźimiérzá/ wjlicza y té dwie ku królewſk. ſtronie/ áż potym z Królewną odeſzły. SarnStat 1220 marg.

7. Oddzielić się (o składnikach mieszaniny) (1): thedy vpłocz máſło świeże w dźiewiąći álbo dźieſyąći wodach/ áby twarog dobrze odſzedł y ſerwatká/ á tego roſpuśćiwſzy w vcho wley y zátkay SienLek 71.
8. praw. Uwolnić się od zarzutów, zostać uniewinnionym (2):
Zwroty: [»niewinnością odeść«: Piotr Duszek do tego [że zabrał pieniądze] nie znał się i niewinnością tego odchodził i odszedł, z nakazania prawa miał prawem odeść tenże przerzeczony Piotr Duszek KsięgaSądIwk 1584 nr 8.

»prawem odeść« = zostać uniewinnionym: KsięgaSądIwk 1584 nr 8 cf »niewinnością odeść«.]

»przysięgą odejć« (2): O Wſzytki krzywdy ná ktore dowod ieſt/ żaden niemoże przyſyęgą odeydź. GroicPorz aa; SarnStat 1163.

9. Zwrot: »w oszacowanie odejć« = zostać wzgardzonym, stracić na znaczeniu (1): A trzebá ſię bać/ nie tylko áby nam tá cżęść woſzácowánie nie odeſzłá [in redargutionem venire] / ale aby wielkiey Boginie Dyány kośćiołá zá nie nie policżono BudNT Act 19/27.

Synonimy: 1.A.a. odchylić się, oddalić się, odłączyć się, odnieść się, odstąpić, odstrzelić się; b. odpławić się, odpłynąć; c. odlecieć; B.a. odpłynąć: 2. odbiec, odbieżeć, odewstać, odjechać, odstać, odstąpić, oduciec, opuścić; 3. odciąć się, oddzielić się, oderwać się, odłączyć się, odpaść, odstąpić, odstrzelić się, odszczepić się; 7. oddzielić się.

Formacje współrdzenne cf IŚĆ.

Cf ODESZŁY, ODEŚCIE

AŻ