« Poprzednie hasło: ODŁOŻONY | Następne hasło: ODŁOŻYĆ SIĘ » |
ODŁOŻYĆ (285) vb pf
Oba o jasne; w imp w drugim o wahania.
inf | odłożyć |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | odłożyłem, -m odłożył | m pers | -smy odłożyli |
2 | m | odłożyłeś, -ś odłożył | m pers | |
3 | m | odłożył | m pers | odłożyli, odłożeli |
plusq | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | odłożyłem był | m pers | |
3 | m | był odłożył | m pers | odłożyły były |
imperativus | |||||
---|---|---|---|---|---|
sg | pl | ||||
1 | odłóżmy | ||||
2 | odłóż | odł(o)żcie, odłóżciéż | |||
3 | niechåj odłoży | niechaj odłożą |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | by(s)my odłożyli | |
3 | m | odłożyłby, by odłożył | m pers | by odłożyli |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | odłożono | |||||
con | może być odłożono | |||||
participia | ||||||
part praet act | odłożywszy |
inf odłożyć (81). ◊ fut 1 sg odłożę (3). ◊ 3 sg odłoży (7). ◊ 1 pl odłożymy (1). ◊ 3 pl odłożą (1). ◊ praet 1 sg m odłożyłem, -m odłożył (2). ◊ 2 sg m odłożyłeś, -ś odłożył (4). ◊ 3 sg m odłożył (34). ◊ 1 pl m pers -smy odłożyli (1). ◊ 3 pl m pers odłożyli (10), odłożeli (1) ZapKościer. ◊ plusq 1 sg m odłożyłem był (1). ◊ 3 sg m był odłożył (1). ◊ [3 pl m pers odłożyły były.] ◊ imp 2 sg odłóż (11); -óż (3), -(o)ż (8). ◊ 3 sg niechåj odłoży (1). ◊ 1 pl odłóżmy (14); -óżmy (1) Oczko, -ożmy (1) Mącz, -(o)żmy (12). ◊ 2 pl odł(o)żcie (8), odłóżciéż (1) WyprPl. ◊ 3 pl niechaj odłożą (1). ◊ con 3 sg m odłożyłby, by odłożył (10). ◊ 1 pl m pers by(s)my odłożyli (2). ◊ 3 pl m pers by odłożyli (5). ◊ impers może być odłożono (1) [cf też ODŁOŻONY sg n N]. ◊ praet odłożono (6); -ono (1), -(o)no (5); [odłożono było cf ODŁOŻONY sg n N]. ◊ part praet act odłożywszy (78).
Sł stp notuje, Cn s.v. oglądanie się z kiem, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Przenosząc spowodować, żeby czegoś na danym miejscu nie bylo, odsunąć na bok; spowodować, żeby dwie rzeczy nie przylegały do siebie
(21)
- Przen (5)
- a. Zdjąć z siebie (1)
- b. Odpędzić (1)
- c. O szyku bojowym: ustawić w większej odległości, rozdzielić (4)
- 2. Przesunąć, przełożyć na inny termin, zwłóczyć z wykonaniem czegoś, odroczyć (115)
- 3. Pominąć, nie wziąć pod uwagę, zlekceważyć
(87)
- W przen (4)
- a. Nie robić czegoś, zaprzestać
(40)
- W przen (1)
- α. Nie mówić lub nie myśleć dalej o czymś (11)
- b. O ustawach i czynnościach prawnych: unieważnić, znieść
(6)
- W przen (1)
- 4. Przeznaczyć na jakiś cel, przyznać komuś (55)
- 5. Dokonać działań przy pomiarach geometrycznych (2)
- 6. Zdać się na kogoś, przekazać komuś innemu zrobienie czegoś (1)
- 7. Odzwyczaić (1)
- 8. [Odliczyć, odjąć]
- 9. [Odbić od brzegu, odpłynąć]
- 10. [Oddać uderzenie]
- *** Bez wystarczającego kontekstu (3)
odłożyć czego (1): Bo widzę lubi trunek á práwie bez miáry/ A odłożywſzy kuflá nie daway [mu] Státutá PaprPan I4v.
odłożyć do czego (1): Ale do Metryki odłożyć Stát. Mázowiecki, okróm tego iednégo. SarnStat 622.
odłożyć z czego (1): iż áż Anioł z niebá sſtąpiwſzy/ [...] odłożył kámień z grobu iego. RejPos [108]v.
odłożyć komu (2): OpecŻyw 171v; Ktoż nam ten kámień odłoży? pod nim leży Syn Boży ArtKanc F15.
odłożyć z czego (2): RejPosWstaw [1102]; Lecz teraz odłożćie y wy to wſzytko: gniew/ popędliwość/ złość/ bluźnierſtwo/ ſzkárádą mowę z vſt wáſzych. WujNT Col 3/8.
»odłożyć na stronę« (1): RejPs 118 marg cf »odłożyć rękę«.
»na stronę odłożyć« = pozbyć się (1): On [Prometeusz]/ ptaká cżymkolwiek mogł kiedy zátrwożyć/ A tym/ nieco męki/ ná ſtronę odłożyć GrabowSet R4v.
»[kogo] na stronę odłożyć« = prześcignąć (1): yſz twoie rowne daleko na ſtronę odłożywſzy/ możez ſię teſz s ſtarſzymi w obudwu rodzaiu tych nauk sławnie wſpieráć. KwiatKsiąż F3.
»odłożyć na strony« (1): Hannibal [...] odłożywſzy rogi obá woyſká ná ſtrony á z weyśrodká wywiodł lud/ ſtáwił ij ná długim cżele BielSpr 40v.
odłożyć do czego [w tym też: ad aliquam rem (1)] [= do czasu, kiedy będzie miało miejsce jakieś zdarzenie] (16): BielKron 218v, 379, 402v, 407; iż ſam nie ſzukał w tym [...] pomſty ſwoiey/ iedno wſzytko odłożył do ſądu ſpráwiedliwego ſwego. RejPos 85v; A drudzy Polacy ná Seimie Siradzkim Semowitá Mázowieckie Xiążę zá Krolá chcieli wziąć/ Ale tę rzecz do przyiázdu Edwigi odłożyli. StryjKron 472; aiesliby więc co nowego przypadło, oczymby w Statucie żadney zmianki niebyło, tedy to do Seimu drugiego odłozyć mąmy ActReg 44, 4v, 20, 53, 129, 169, 171; SarnStat 227 [2 r.], 1183.
odłożyć do czego [= do czasu przybycia w określone miejsce] (2): TarDuch C7v; Przyſzedſzy Márſiaſz do krolá prośił áby tę kauzę odłożył do domu/ áby iey thu iáwnie nie ſądził przed ludźmi. RejZwierc 55v.
odłożyć komu (4): I chc(i)eli tedyż [posłowie] iść ku KJM z tym, ale iż panow przy Krolu wiela nie było, odłożono im do jutra. Diar 54, 56; WujNT Act 24/22. Cf »dalej odłożyć«.
odłożyć co [= ile, na jak długo] (1): JKM [...] uczynić tym sądom dosyć nie może, by też jeszcze dobrze rok cały i dwa odłożył Diar 24.
odłożyć na co (12): pocżnie z ijnymi ławniki tę rzecż rozważaćz/ ij na tym ſtanęło aby ią na wiéce odłożili ForCnR Ev; LibLeg 11/182v; KromRozm III A3; Diar 30; BielKron 219, 223; odłoſz ná ſtárość poſty y ćiáłá trudzenia. SkarŻyw 308; odłożyli téż ná tenże Séym ſpólny przyſzły rozmowy ſzérſzé y koncluzią SarnStat 1013, 400, 1013. Cf »odłożyć na inszy czas i miejsce«.
odłożyć do kiedy [w tym też: adaliquem mensem (1)] (24): A iż to niemałe były rzeczy na deliberacyji ich, nie mogli dnia tego wszyscy odwotować i odłożyli do poniedziałku Diar 43, 20, 56; BielKron 216v, 412v; ActReg 137. Cf »do czasu [jakiego] odłożyć«, »odłożyć do dnia [jakiego]«, »do jutra odłożyć«.
odłożyć na kiedy (57): iż [Chrystus] trzy dni w grobie leżał/ y trzećiego dniá zmartwychwſtał. Abowiem iżby Boſtwo ſwoie okazał/ zmartwychwſtánia ſwego ná koniec świátá odłożyć niechćiał KuczbKat 50. Cf »na czas [jaki] odłożyć«, »na inszy czas odłożyć«, »odłożyć na dźień [jaki]«, »na dzień jutrzejszy odłożyć«, »na potym odłożyć«.
cum inf (1): ácż ná tho Papieſcy poſłowie niechćieli przyzwolić/ theż rádę odmienić ná then cżás odłożył. BielKron 224.
Ze zdaniem czasowym [= do czasu gdy] (1): dla cżego odłożył ſpráwę tę/ áżby też byli ſprzećiwnicy iego przy tym. NiemObr 128.
W charakterystycznych połączeniach: artykuł odłożyć, ciała trudzenie, dyskursy, egzekucyją (2), kauzę, koncylijum, konkluzyją, picie, posty, przyście, respons, rozmowy, rzecz (13), skutek nalezienia, sprawę (5), uważenie, wydanie [czego], wyprawę, zmartwychwstanie.
»na czas [jaki], do czasu [jakiego] odłożyć« = ad aliquod tempus differre Mącz [szyk zmienny] (26:3): Diar 75; BielKron 224; Mącz 123b; iuż godziná obiádu nád chodzi/ á ieſzcże ich [żydowskich wywodów] nie máło mam ſpiſánych/ á ták to ná cżás po obiedny odłożmy. CzechRozm 81v; ále odłożył ſpráwę iego/ do tego cżáſu/ áżby y oni oycowie przy tym byli NiemObr 128; ActReg 169. Cf »na inszy czas odłożyć«.
»na inszy (a. in(n)y) czas, na inszy, drugi dzień odłożyć« = differre in alium diem Modrz [szyk zmienny] (23:3:1): SeklKat G3v; Ale yuż ſye teraz opozdźiło. Odłożmy to ná inſſy dźyeń. KromRozm I P3, E4; KromRozm III K7, L5, Q4; Diar 29 [2 r.], 84; DiarDop 118; thedy dla lepſzego vznánia prawdy/ [sędzia] ſpráwę onę ná inny czás odłoży GroicPorz aa3v, c3; BielKron 219, 222v, 225v; CzechRozm 8; A ieſliby tá rzecż potrzebowáłá wielkiego rozmysłu/ niechby ná inſzy dźień odłożył oznaymienie zdánia ſwego ModrzBaz 29v; Oczko 28 v; SkarŻyw 261; [Aleksander] zápalczywy gniew ſwoy [...] vſmierzywſzy/ onę przećiw Moſkwi wypráwę ná inſzy czás odłożył. StryjKron 697; ActReg 20; KochAp 13; Otóż/ ieſliż my ná inſzy czás to odłożymy/ boię ſie/ byſmy záś pozno tego nieżáłowáłi OrzJan 68, 87; WujNT 310. Cf »odłożyć na inszy czas i miejsce«.
»odłożyć na in(sz)y czas i miejsce« (2): KromRozm III H6v; Dworzánin gdy mu przydzie być ná pokoiu s pánem/ ieſli inego cżáſu/ y ná inym mieiſcu ſpráwował rzecży poważne/ á potrzebne/ thedy ſie iuż tám nie zydą/ ále ie ma odłożić ná iny cżás/ y mieyſcze GórnDworz K8.
»[komu] dalej odłożyć« (1): Przetoć dáley nie odłożę/ Tuż ćię ná mieyſcu vmorzę. BierEz S3.
»odłożyć do [którego] dnia, na [który] dzień« [szyk zmienny] (3:2): KromRozm II a4; Biſkupom theż roſkazano dekretem/ áby kápłánſkie zbytki bacżyli á o nię [!] karali/ [...] drugie rzecży odłożyli ná 21. dzień Kwietnia. BielKron 228v; In ante diem XV. Calend. distulit. Aż do piątego naſtego dniá który przed Calendami yeſt odłożił. Mącz 167a, 31c, 167a.
»odłożyć do kilka dni« [szyk zmienny] (2): Mącz 124a; Woiewodá ieden [...] miał ten obycżaj/ niemal káżdą rzecż/ ábo do kilká dni/ ábo przynamniey do iutrá odłożyć GórnDworz R.
»do jutra, do dnia jutrzejszego, na dźień jutrzejszy odłożyć« = in crastinum differre Mącz (11:1:1): Diar 54; diffundere diem [...]. Do yutrá odłożyć/ Pomknąć roku názáyutrz. Mącz 88b, 67b; GórnDworz H4v, O, R [2 r.], V2v, Dd5; A iż ćię iuż dźiś nie chcę dáley zábáwiáć: przeto też rzecż tę/ [...] ná dźień iutrzeyſzy odłożę. CzechRozm 224; NiemObr 25; Czáſu mowy o tym/ iuſz nam teraz nie ſtánie [...]; do iutrá to odłożmy. GórnRozm E; SarnStat 789.
»na potym odłożyć« (1): ZEby ſie tu nie przedłużyło, muśi to ná potym odłożyć. SarnStat 1278.
»roki odłożyć« (1): Iáko Ziemſkich, ták y Grodzkich Roków áni odłozyć, áni záwieśić nie moze. SarnStat 530.
»ani odłożyć, ani zawiesić« (1): SarnStat 530 cf »roki odłożyć«.
odłożyć czym (6): Item yeſthliby kto mayąncz rok ſlozony [...] liſtby staroſczinimy [...] nyeodlozil by, a nanym by nyeſtanal then traczi ſwoyą rzecz MetrKor 40/820. Cf Zwrot.
odłożyć od czego (1): BielKron 94 cf W przen.
W charakterystycznych połączeniach: odłożyć afekty, błąd (błędliwe mniemanie) (2), Boga (2), bojaźń (bożą) (3), chuć, chytrość, imiona jawne historyje, kroniki, Krystusa, męstwo, miłość, nienawiść (3), nieprzyjacielski obyczaj, opatrzność (3), pilność [czyją], postępki zakonne, powinności, pożytki, prawa (2), przekazy, przyjaźń, rozsądek rozumu, rzeczy doczesne, statuty, strach, sumnienie, szacunki, uczynki, ustawy, wiadomości, wolą, wstyd, wynalazki [czyje], zakonne sprawy, zawady, zazdrość, zdradę, zwyczaje.
»odłożyć na stronę« [w rym: odłożywszy (21)] = postponere Modrz, JanStat; excludere JanStat [szyk zmienny] (32): RejRozpr E4v; HistAlHUng A3v; Odłożyłeś precż ná ſtronę y Kryſtuſá twoiego LubPs T5v, P5v marg, hh4v; Ma tedy [sędzia] oſobliwe ſumnienie y wiádomoſć odłożyć ná ſtronę/ y wedle Sądowych ſpraw ſędźić. GroicPorz b2; KrowObr Cv; RejWiz 2; OrzList d4v; Abráhám odłożywſzy ná ſthronę chuć kthorą miał ku mátce y ku dźiećięćiu/ rádſzey woley Bożey mieyſce dawa. BibRadz I 11c marg, *4; GrzegRóżn A2, A2v; Odłożmyſz wſzythki ine imioná ná ſtronę/ gdyż żadne nie może być wołożone [!] zbáwicielem/ iedno to ſwięte imię IEZVS. RejPos 34, 90, 209v, 312 [2 r.], 319v, 331; RejZwierc 184v; BudBib Bar 2/29; CzechRozm 56, 208v; zwycżáie náſze/ práwá y ſtátuty y vſtáwy ná ſtronę odłożyć/ á trzymáć ſię przyrodzenia/ y ſámego oycá iego Bogá? ModrzBaz 143, 63v; CzechEp 105; ActReg 158; SarnStat 795, 806, 1076, 1115.
»wyzuć się abo odłożyć« (1): gdyby ſie on z oney zacnośći wyzuł/ ábo ią ná ſtronę odłożył: á to ſtawſzy ſie podłym cżłowiekiem: ábo z Páná niewolnikiem CzechRozm 56.
odłożyć od kogo [= przestać robić coś komuś] (1): odłożćie pobory wáſze od ludu mego BudBib Ez 45/9.
W charakterystycznych połączeniach: odłożyć bojaźń, gniew (2), inne rzeczy, kłamstwo, krotofile, niełaskę, obfitość złości, pieczołowanie (pieczliwe staranie) (2), pobory, pochlebstwo, popędliwość, prożne myślenie (przykre) (2), przedsięwzięcia, radę (2), robotę (2), rzeczypospolite, sprawę, wahanie, waśń, wstyd, zabawę (zabawienie) (3), złości.
»odłożyć na stronę« [w tym: odłożywszy (12)] = reponere in unam partem PolAnt [szyk zmienny] (17): Iuż práẃie dokońcá odłożywſſy ná ſtronę niełáſkę ſwoię/ rácz przyiąć nas wmiłoſierdzie ſwoie RejPs 126v, Ff4; RejJóz O2v; GroicPorz C3; KrowObr 220; RejWiz 42v; OrzRozm S4; Ponere curam, Odłożyć ná ſtronę pieczołowánie. Mącz 309c; RejPos 315; RejPosWstaw 111; BudBib 4.Esdr 14/13; tedy odłożywſzy ná ſtronę wſzyſtko inſze prożne myſlenie/ chćieyćie ſobie co náipilniey rozbieráć/ iáko to ieſt niezmierna Boſka miłość KarnNap A3v; ModrzBaz 65v; OrzJan 62, 111; RybGęśli A2; máło iednák tákich baczę/ ktorzyby ſerio, odłożywſzy wſzytki inſze prywatne mniey potrzebne zabáwy ná ſtronę/ o cáłośći y zátrzymániu tey miłey oyczyzny náſzey [...] ſtáráli ſię. VotSzl A2; CzahTr B4v.
W charakterystycznych połączeniach: błogosławieństwa odłożyć, docześne bezpieczeństwa, dwie osobie, mowę, niechęć, niecnotliwe, niezgody, uczynki.
W połączeniu szeregowym (1): iż dla tego Bog pokarał Iezuſá przez Papieżá Rzymſkiego ktory Iezuſowe vſtáwy odłożył/ pomázał/ wyſzpoćił/ wykręćił/ odmienił/ á ſwe ná tho mieyſce poſtánowił CzechRozm 81.
odłożyć komu (sobie) ku czemu (1): Ale gdyby on człowiek od tákiego płynienia był oczyśćion/ odłoży ſobie ſiedm dni ku oczyśćieniu ſwemu BibRadz Lev 15/13.
odłożyć na kogo (1), na co (3): then [Chryzyppus] ácżkolwyek trzy látá odłożył ná mámki/ wſſákże tego chce áby też wten cżás one nyemowyątká mámki dobrych obycżáyow vcżyły. GliczKsiąż K3; SiebRozmyśl A3v; iednák káżdy ſtáráć ſię ma/ áby iáką część nocy ná to [na modlitwę] odłożył. SkarKaz 609b. Cf »czas odłożyć«.
»osobno odłożyć« (1): oſobno pierśi y łopátki odłożył Aaron. BielKron 38.
odłożyć z czego (2): Kazał też Pan Bog rozdzyelić korzyść w rowny dzyał [...]/ á s piąći ſet iednę duſzę żywą odłożyć Pánu Bogu BielKron 43; VotSzl F.
odłożyć komu (17): MetrKor 46/118; GroicPorz f2v, p4v; A ktoby komu krzywdę vczynił álbo ſzkodę/ [...] będzie ſam winien záłożyć/ á nam winien czternaſćie grzywien odłożyć. UstPraw D2, A3v; BielKron 95, 235; Lupem álbo plonem dźielą ſie [Tatarowie] ná mieyſce przyiachawſzy [...]. Wodzowie biorą więcżſzą cżęść/ odłożywſzy pierwey co lepſze rzecży Carzykowi ſwemu. BielSpr 68; ZapKościer 1580/14,1582/29, 1595/88; StryjKron 421; KochEpit A4; SarnStat 77, 355, 612, 1168.
odłożyć na co (6): Krol naſz miłoſćiwy Sigmunt: odłożił 473005. zło⟨tych⟩ na obronę ſławnego kroleſtwa Polſkiego KłosAlg Gv, Gv; BielKron 95; Mącz 312a; SarnStat 78; nie wielka mowię ſumá groſz ábo pułtorá odłożyć ná ochronienie náſze GrabPospR N4v.
odłożyć czym (2): LibLeg 11/12; Iż ktoby [...] ſwémi pieniądzmi ſummę po śmierći poſſeſſorá odłożył/ áby práwá ſwégo predeceſſorá cále vżywał SarnStat 1203.
Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Odłóżćiéſz co [= ile] mniémaćie potrzebá iednému/ Bez czego téż może bydź/ dayćie pokóy temu. WyprPl B4v; SarnStat 355.
W charakterystycznych połączeniach: odłożyć cła (2), część [jaką], grosz, [ile] grzywien (2), co lepsze rzeczy, [ile] marek, obroczek.
»odłożyć pieniądze« [szyk zmienny] (6): Pecuniam ad aedificationem seponere, Pieniądze ná budowánie odłożić. Mącz 312a; ktore pieniędzy obieczial ten Blazey Fafrink temu Piotrowi Pekowi [...] odlozycz. ZapKościer 1595/88, 1579/2, 1582/29; KochWz 136; SarnStat 690.
»summę odłożyć« (4): BielKron 235; Którą ſummę głównik ma odłożyć potomkom niż z wieże wynidźie. SarnStat 612, 1168, 1203.
»szkodę [= grzywnę za szkody] odłożyć« (1): GDyby Szláchćic Szláchćicá vmyſlnie gwałtem poymał [...] ma śiedźieć ná dnie w wieży rok [...] á nád to ieſcze ſzkody powinien odłożyć SarnStat 627.
»winę [= grzywnę] odłożyć« [szyk zmienny] (9): GroicPorz p4v; Gdy kogo zdádzą nieſpráwiedliwie/ á on to áreſtuie w kſięgach/ tedy ten co go zdano ma pozwáć owego/ iż go nieſpráwiedliwie zdał: [...] y winy trzy grzywny odłożyć. UstPraw H4v, A3v, F2, F2v, G; Którą winę ná piérwſzym roku iáko ná záwitym/ nie odchodząc od ſądu odłożyć będźie ſtronie powinien SarnStat 77, 346, 859.
»z okrętem odłożyć«: kupił Eichsteth we Gdanską [!] 5 kloth miessa [...] a tho miesso ma bicz gdÿ s okrethem odlożą RejestrBudGal 64.]
Synonimy: 1. oddalić, b. odbić, odegnać, odpędzić, odpłoszyć, odrazić, odsadzić, odstraszyć; 2. odelżyć, odemknąć, odwlec, przedłużyć, zamieszkać, zawiesić; 3. opuścić; a. przestać, 4.a. dać, zapłacić; 5.b. odjąć; 7. oduczyć, 8. odjąć, odliczyć; 9. odbić się, odepchnąć, odepchnąć się, odpławić się, odpłynąć, odrazić, puścić się; 10. odbić.
Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.
LWil, ZZa