[zaloguj się]
[pdf]

ODPUSZCZAĆ (356) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf odpuszczać
indicativus
praes
sg pl
1 odpuszczåm odpuszczåmy
2 odpuszczåsz odpuszczåcie
3 odpuszczå odpuszczają
praet
sg pl
1 m -m odpuszczåł m pers
2 m -eś, -ś odpuszczåł m pers
3 m odpuszczåł m pers odpuszczali
n subst odpuszczały
fut
sg pl
1 m m pers będziem odpuszczać, będziemy odpuszczać
2 m m pers będziecie odpuszczać
3 m odpuszczać będzie m pers
imperativus
sg pl
1 odpuszczåjmy
2 odpuszczåj odpuszczåjcie
3 niech odpuszczå
conditionalis
sg pl
1 m bym odpuszczåł m pers byśmy odpuszczali
2 m byś odpuszczåł m pers
3 m by odpuszczåł m pers by odpuszczali
f by odpuszczała m an
impersonalis
praet odpuszczåno
con by odpuszczåno
participia
part praes act odpuszczając, odpuszczająć
inne formy
pass praes pl 3 - odpuszczają się

inf odpuszczać (84). ◊ praes 1 sg odpuszczåm (22). ◊ 2 sg odpuszczåsz (9). ◊ 3 sg odpuszczå (108). ◊ 1 pl odpuszczåmy (35). ◊ 2 pl odpuszczåcie (1). ◊ 3 pl odpuszczają (20). ◊ praet 1 sg m -m odpuszczåł (1). ◊ 2 sg m -eś, -ś odpuszczåł (2). ◊ 3 sg m odpuszczåł (6). ◊ 3 pl m pers odpuszczali (2). subst odpuszczały (2). ◊ fut 3 sg m odpuszczać będzie (2). ◊ 1 pl m pers będziem odpuszczać (1) LibLeg, będziemy odpuszczać (1) SarnStat. ◊ 2 pl m pers będziecie odpuszczać (1). ◊ imp 2 sg odpuszczåj (3). ◊ 3 sg niech odpuszczå (1). ◊ 1 pl odpuszczåjmy (2). ◊ 2 pl odpuszczåjcie (8). ◊ con 1 sg m bym odpuszczåł (2). ◊ 2 sg m byś odpuszczåł (5). ◊ 3 sg m by odpuszczåł (3). f by odpuszczała (1). ◊ 1 pl m pers byśmy odpuszczali (3). ◊ 3 pl m pers by odpuszczali (5). ◊ impers praet odpuszczåno (1). ◊ con by odpuszczåno (2). ◊ pass praes 3 pl odpuszczają się (9). ◊ part praes act odpuszczając (13), odpuszczająć (1) RejKup.

Sł stp, Cn notuje, LindeXVI – XVII w. s.v. odpuścić.

1. Odprawiać od siebie, odsyłać; pozwalać odejść [kogo] (7): a ktorzi thesz poſlowye y gonczi od cziebie [= króla polskiego] [...] do nas bedą przyeſdzicz mi ich bes wſzelakiego omieſkania bedzyem odprawowacz y odpvſczacz y zadnich trvdnoſczy y lekkoſczy ym ſamim [...] niebedziem ym wirzadzacz. ale dobrowolnie y ſpokoynie ych mami odpvſczacz. LibLeg 10/97v.
a. Uwalniać (2):

odpuszczać komu (1): wyſzedł [Piłat] ku Iudom/ y mowi im. [...] Ieſt lepak obycżay (v) was/ ábym wam iednego [więźnia] odpuſzcżał w Páſchę [ut unum vobis absolvam (marg) dimittam (–) in Pascha]. BudNT Ioann 18/39.

Zwrot: »wolnie odpuszczać« (1): [cesarz turecki w liście do króla polskiego:] ktorziby [jeńcy Polacy] miely prziſtąpycz, kv zakonv naschemv thichesmi przikazaly moczno, onich od panow ych v ktorich bi ony bily bracz, y wolnie one odpvſczacz LibLeg 10/91.
b. Rozstawać się z kimś, żegnać (1):
Szereg: »przypuszczać i odpuszczać« (1): Mayą też [młodzieńcy] być ćwicżeni ktorym obyczaiem mayą ku ſobie przypuſzcżać przychodzące/ y ktorym odchodzące odpuſzcżać KwiatKsiąż D3v.
c. Rozwodzić się (1):
Zwrot: »odpuszczać od siebie« (1): Repudio, quasi ob rem pudendam aliquam repello, Rozwodzę ſie s żoną. Albo yą odpuſzczam y zámietam od ſiebie Mącz 352d.
Szereg: »odpuszczać i zamietać« (1): Mącz 352d cf Zwrot.
d. Dawać przyzwolenie na odpłynięcie (1):
Zwrot: »łodzi odpuszczać od brzegu« (1): Ty [Kalchasie wieszczku] który Gréckié łodźi odpuſczaſz od brzegu/ [...] Powiédz/ co nam Bóg każe GórnTroas 28.
2. Odstępować od działania na czyjąś niekorzyść; darowywać karę; remittere JanStat, Cn; amittere a. mittere a. eximere noxiam, concedere, exsolvere poenam, facere gratiam criminis Cn [w tym: co (27)] (28): LatHar 286; Słudzy poſłuſzni bądźćie pánom [...]. A wy pánowie tákże ſlę záchowayćie przećiwko nim/ odpuſzczáiąc groźbę [remittentes minas] WujNT Eph 6/9.

odpuszczać komu (6): Pánie Boże nieodpuſzczay tego tym/ którzy do tego [odbierania tego, co dał] Páná náſzégo dobrotliwégo wiodą OrzQuin B2v; HistRzym 120; [ustawiamy] iż káżdy mężobóycá zá przekonániém rok y ſześć niedźiél ná dnie w wieży śiedźieć ma/ á my śiedzenia żadnému odpuſczáć nie mamy. SarnStat 608. Cf Zwrot.

Zwrot: »karanie, káźń, poenam odpuszczać« [w tym: poenam to jest karanie 1 r.; komu (3)] [szyk zmienny] (6.1:1): BiałKat 173v; tey oboiey kaźniey pokutuiącemu záwżdy záraz nie odpuſzcżáią. LatHar 287, 287; WujNT 780; nieodpuſzcża karánia wiecżnego/ ták zgoła/ ále go odmienia w docżeſne. WysKaz 25, [23] [2 r.].
a. Odstępować od egzekwowania należności, umarzać; remittere Mącz, PolAnt; indulgere JanPrzyw (16):

odpuszczać komu (8), czemu [= miastu] (2): Celnicy rzekli Xántowi/ [...] cłoć iuże odpuſzcżamy. BierEz B3, F2v; tym mieſzcżánom [z Katanii ogień Etny] wielką ſzkodę cżynił/ ſtey przycżyny Rzymiánie odpuſzcżáli im tribut. BielKron 276v; BudBib 1.Mach 15/8; Strum L4; SarnStat 887, 963, 964, 965, 976.

Zwroty: »odpuszczać dług« (1): Remitto debitum, Odpuſzczam dług. Mącz 227a.

»dni odpuszcać« = ujmować z obowiązku odpracowania (3): [urzędnik] schłopy w Kárczmie rad śiada á dni im zá robotę odpuſzcza. Strum L4; ActReg 78 [2 r.].

»podatki, od podatków odpuszczać« (1:1): tych [danych wcześniej wolności] y ia tobie teras potwierdzam/ y wſzytki inne podatki ktore odpuſzcżono odpuſzcżam [alia dona remiserunt tibi]. BudBib 1.Mach 15/5; MIáſtu náſzému Srzedźie prze deſolácią przez ogień/ od podatków Poborowych [...]/ ieſliby kiedy z potrzeby Rzeczypoſpolitéy vchwaloné były/ odpuſczamy. SarnStat 976.

»winy [= należności] odpuszczać« (1): Za roſkrwáwienie iednego/ winá ieſt Sędźiemu/ dwádźieſćiá groſzy y pięć/ y ſzeląg. Zá śiną ránę/ pięć groſzy y ſzeląg. [...] Tych win y wfzelákich innych Sędźia niema odpuſzczáć GroicPorz c4.

Szeregi: »darować i odpuszczać« [szyk 2:1] (3): BudBib 1.Mach 15/8; Szos z Poborem naſzym Królewſkim [...] Miáſtá Krákowá mieſczánom y obywátelom iego wſzytkim dáruiemy y odpuſczamy do cztérech Exákciy Poborowych SarnStat 963, 965.

»odpuszczać i rozwięzować« (1): Ian Woiewodá [...] Ziemię Sędomiérſką [...] odpuſczáiąc y rozwięzuiąc [relaxando et dimittendo JanStat 86] zgołá znáczné Summy/ któré od Nas [...] ná przerzeczonéy Ziemi [...] obádwá znich [Jan z bratem] mieli obowiązáné y zápiſáné: [...] w moc náſzę [...] wróćił SarnStat 978.

3. Przebaczać, darowywać komuś przewinienie lub wyrządzoną krzywdę; nie chować urazy; ignoscere Mącz, Modrz, Cn; condonare PolAnt, Modrz, Cn; remittere HistAl, Vulg; dimittere Vulg, PolAnt; donare, parcere Vulg, Cn; amittere a. mittere noxiam, dare veniam, facere gratiam, prosperare a. tribuere veniam Cn (315): March2 Dv; Mącz 251a; RejPos 171, 172v; to ná ludzkość należy/ odpuſzcżáć/ gdy ſię on wſtyda/ komu odpuſzcżáią ModrzBaz 98v; WujNT Luc 6 arg.

odpuszczać co [w tym: komu (23)] (27): Iuz wam wſzytko odpuſzczam z Bogiem ſie iednaycie [...] Bowiemeſcie ſnadz iemu więczey przewinili RejJóz P6, P, P4; SeklKat S4; RejPos 247v; BiałKat 171; RejZwierc 11; CzechRozm 219; ModrzBaz 81v; LatHar 282; WujNT 627 marg. Cf Zwroty. [Cf też a. odpuszczać co SkarŻyw 91.]

odpuszczać komu (76): mi Was [...] vpomynami, abiſczie thich zloczynczow [...] mogły kv rękąm prziwyeſcz a oni zatho karacz. zadnemv nieodpvſczayacz LibLeg 10/92v; RejJóz P8v; Achoć by tak byli zatwardziali wzłoſcy ſwey [...]/ ze nas nieproſſą oto/ tedy my ym iednak mamy odpuſczać á niemieć oſierdzia namie [lege: na nie] SeklKat S4v; Leop Mal 3/10; BibRadz Luc 11/4; BielKron 298; GórnDworz E4v; RejPos 235; RejZwierc 242v; Mnie/ iako kto racży niech ſądzi/ y ſzácuie/ odpuſzczam każdemu ſzcżyrze przed Bogiem BudBib c3v; BiałKaz Mv; ktore [słowa Chrystusa] nam roſkázuią/ ábyſmy drugim odpuſzcżáli/ iáko chcemy/ żeby y nam odpuſzcżano. ModrzBaz 127, 66, 98v; CzechEp 41; Phil F2; nie doſyć ná ſámey wierze: trzebá y odpuſzczáć tym co nas obrázili. WujNT 167, Xxxxx3v; SkarKaz 280b. Cf odpuszczać co; Zwroty.

Matth 6/9–13 (Modlitwa Pańska) i Luc 6/37 oraz w nawiązaniach do tych miejsc (40): Ten bliżni/ ktoregom obraził/ ieſli go proſzę/ [...] ma mi wedłvg rozkazania bożego odpvſcić/ ieſli chcze aby mv też pan bog odpvſcił grzechy iego/ tak iako go w pacierzv proſi/ [...] mowiącz odpvſć nam/ iako y my odpvſzcżamy/ etc. SeklWyzn o4v; otim yaſnie pyſmo v Lukaſſa w ſzoſtym capitulum/ mowiąc odpuſczaicie/ á będzie wam odpuſczono. SeklKat K, I2, S4v, V4; RejZwierz 106 [2 r.]; Y odpuść nam grzechy náſze/ boć też y my odpuſzcżamy wſzytkim ktorzi nam ſą winni [dimittimus omni debenti nobis]. BibRadz Luc 11/4; RejPos 169v, 170v; WujJud 234v; WujJudConf 83; ModrzBaz 66, 127 [2 r.]; ArtKanc M19; Odpuſzczayćie [dimittite]/ á będźie wam odpuſzczono. WujNT Luc 6/37; Gdy nas vkrzywdźi bliźni náſz [...]/ czyńmy mu miłosierdźie/ odpuſzczaymy/ iáko też ſámi tego v P. Bogá ſwego co dźień prośim. SkarKaz 279a, 279a. Cf »odpuszczać winowajcom«.

W porównaniu (1): [powiada Pan o bojących się Go:] przepuſzcżę im iáko więc odpuſzcża cżłowiek ſynowi ſwemv ktory mu vſluguie. Leop Mal 3/17.

W przeciwstawieniu: »karać ... odpuszczać« (1): Cżemu Attilá przeſláduieſz lud Boży wielkim okrućieńſtwem? gdy ſie mieniż Bożym bicżem/ cżemuſz zuchwáłych á złych nie karzeſz? á pokornym (ktorzyć do nog pádaią [...]) cżemu nie odupſzcżaſz? BielKron 298.

W charakterystycznych połączeniach: odpuszczać często, nawięcej, szczerze (2), po wtore; odpuszczać mierziączki, niewdzięczność, niewiadomości, omyłki, wszytko (3); odpuszczać drugim (2), kającemu się, każdemu (3), ludziom, pokornym, synowi (2), wszytkim.

Zwroty: »odpuszczać bliźniemu (a. bliznemu), bratu (a. braciej)« [szyk zmienny] (6:6): natim ſwiecie otrzimami odpuſczenie grzechow wſzitkich naſzich [...]/ nie dla zaſlug albo vczinkow naſzich zeſmy bliznemu nieczo odpuczily/ albo odpuſczamy/ ale złaſki á zmiłoſierdzia bożego SeklKat S4, I2, S4v [2 r.]; Leop Matth 18 arg [2 r.]; RejPos 246v, 247v; ArtKanc M19; WujNT przedm 36, Matth 18 arg; Iáko możem mieć odpuſzczenie grzechow náſzych/ gdy bráćiey náſzey nie odpuſzczamy SkarKazSej 672a.

»odpuszczać krzywdę, obrażenie« = offensionem deponere Modrz [szyk zmienny] (3:3): BiałKat 171; ktorykolwiek tego żąda áby Pan Bog iemu co nawięcey miłośiernym był/ ten niechay Pánu Bogu ſwoie nieprzyiáźni dáruie/ á niech odpuſzcża obráżenie wſzelákie KuczbKat 420; CzechRozm 243v; ModrzBaz 66; rácż to ſpráwić [Ojcze] ábym ia dla miłośći twey odpuſzcżał krzywdy wſzytkim tym/ ktorzy mi złość iáką wyrządzáią. LatHar 282; SkarKaz 279a marg.

»odpuszczać nieprzyjacielom (a. nieprzyjaciołom)« (2): [dobre uczynki są:] Niemſczić ſię nadbliznym ſwoym/ [...] odpuſczać nieprziyacielom naſzim/ chczemily aby też pan Bog odpuſcił wimye naſze SeklKat I2; CzechRozm 243v.

»z serca, [jakim] sercem [co] odpuszczać« [w tym: komu (2)] (2:1): OpecŻyw 191v; RejPos 246v; niech [Bóg] dla mnie nie karze niewdźięcżnośći twoiey. Ktorą ia Krześćijáńſkim ſercem dźiſia tobie/ Odpuſzcżam CzahTr I2v.

»odpuszczać (wzajem a. zobopolnie) sobie, jeden drugiemu« = condonare invicem PolAnt; condonare a. ignoscere mutuo Modrz; donare invicem Vulg [szyk zmienny] (6:2): Od puſczaimy wzaiem ſobie Ty mnie dzys/ bog iutro tobie. RejKup k2; BibRadz Eph 4/32; CzechRozm 244; Wiele rzecży ieſt/ ktore ludźi do pokoiu/ zgody [...] przywodzą. [...] zwłaſzcżá omyłki wſzytkim poſpolite/ ktore zobopolnie ſobie odpuſzcżáć ieſt rzecż bárzo ludzka. ModrzBaz 67, 65; WujNT Eph 4/32, Col 3/13; odpuſzczay ieden drugiemu/ a dáruy krzywdy ſwoie oyczyznie: áby dla niezgody wáſzey nie ginęłá SkarKazSej 661a.

»odpuszczać [komu] winę (a. przewinności)« = remittere peccata Vulg; remittere debita Modrz [szyk zmienny] (6): SeklKat S4v; wiſcie orecż [lege: precz] odrzućili náſze przykazánie/ nie vznawſzy Ałexandrowey mocy/ [...] wſzákże wam wſzelkiey niepráwoſći winę odouſzcżamy [!] [iniurie delictum remittimus] HistAl D7; Leop 1.Mach 13/39, Matth 18 arg; ModrzBaz 67v; Odpuść nam náſze winy/ iák y my odpuſzcżamy/ winnym náſzym ich winy ArtKanc M14v.

»odpuszczać winowajcom (a. winowajcy), winnym« = dimittere debitoribus PolAnt, Vulg; dimittere debenti Vulg; remittere debitoribus Modrz [szyk zmienny] (21:1): SeklKat C, S4, S4v [2 r.]; KrowObr 76v; Odpuść nam winy náſſe: boć też y my odpuſſcżamy wſſelkiemu winowáycy náſzemu. Leop Luc 11/4; BibRadz Matth 6/12; BielKron 438; RejPos 120; BiałKat 211; KuczbKat 410; BielKom E7; my też bądźmy powinni tákże wſzytko odpuſzcżáć winowáycom náſzym/ dla imieniá iego ſwiętego w cżymby nas nieſłuſznie obráźili. RejZwierc 11; CzechRozm 243v; ModrzBaz 67v; ArtKanc M14v, M15v, M17, N7v; LatHar 5; WujNT Matth 6/12, Luc 11/4.

»występki (a. występy) [komu] odpuszczać« = errata condonare Modrz [szyk zmienny] (6): tak my tez mamy dla tey laſki daremnie nam daney/ odpuſczać winy albo wyſtępy bliznem naſzem/ gdi nas wczim obrazili á żądaią odpuſczenia SeklKat S4v; KrowObr 62; RejPos 246v; CzechRozm 244; ModrzBaz 65, 66.

Szeregi: »darować i odpuszczać« (1): Cżwarty ſpoſob ieſt vſpráwiedliwienia miedzy ludźmi/ gdy winowáycá [...] zá wyſtępki ſwe/ ſam cżęść iednę płáći y nágradza: [...] [za drugą mu] on ktoremu był zádźiáłał dáruie y odpuſzcża CzechRozm 219.

»nie folgować ani nie odpuszczać« (1): Stároſtowie [...] przećiwko tákowym przeſtępcóm ſpornym/ nie folguiąc/ áni namniéy nie odpuſczáiąc [irremissibiliter JanStat 205]/ niech poſtąpią. SarnStat 195.

»przezirać a odpuszczać« (1): Przeźiramy wam theż á odpuſſcżamy [remittimus] niewiádomośći y winy kthoreśćie záwinili do dniá dziſieyſſego Leop 1.Mach 13/39.

a. O Bogu lub w Jego imieniu o kapłanach: wybaczać grzechy, rozgrzeszać (213): Ieſzcże ſie grzeſny nie ſpowiada iedno iż ſlubuie a iuż pan bog odpuſzcża. WróbŻołt K6v; RejPos 248v marg; RejZwierc 11v; WujNT Xxxxx3.

odpuszczać co [w tym: komu (61)] (174): wſſakos mily oytcże odpuſſcżál żydom ijch zloſci/ gdy tobie owce/ woły/ ij kozły offiarowali OpecŻyw 139v, 152v; Skloni pan ſzwa Láſkę kniemu [dufającemu w odkupienie] Odpuſczaiąċ wſzytko iemu. RejKup d2, p8, dd4; LubPs H3v; BibRadz II 105c marg; RejPos 247v, 302v; BudBib Mich 7/18; KochPs 153; Krol zmazy ćieleſne/ á kapłan duſzne odpuſzcża SkarŻyw 91, 91 marg; WysKaz 24. Cf Zwroty.

odpuszczać komu (77): WróbŻołt pp5v; SeklKat S4v; RejKup d2; Leop Sap 11/27, Is 2/9; Tego Pan odpowiedźiał/ Ieſliż ia w Sodomie/ w ſamym mieſcie znaydę mężow pięćdźieſiąt ſpráwiedliwych/ przepuſzczę themu mieyſcu wſzytkiemu dla nich. (marg) Z tąd mamy náukę/ iż złośnikom dla dobrych Pan odpuſzcza. (–) BibRadz Gen 18/26, II 133b marg; RejPos 171, 246, [308]v; WujJud 82v; Kogoż tedy inſzego pocżątkiem y Miſtrzem mieć możemy/ ktoryby nas więcey pobudzał do odpuſzcżenia/ [...] iedno tego/ ktory nam ná káżdy dźień ſam odpuſzcża ModrzBaz 67v; Kto pokutę cżyni práwie/ ty mu odpuſzcżaſz łáſkáwie ArtKanc I4; WujNT Luc 7 arg, 47. Cf odpuszczać co; Zwroty.

W połączeniach szeregowych (6): KromRozm I I3; iż [Bóg] broni/ wybawia/ grzechy odpuſzcża/ vdręcżone á opuſzcżone w ſieroctwie wſpomaga. LubPs ffv; Leop Ps 145 arg; WujJudConf 93v; CzechRozm 211v; SkarŻyw 4.

W przeciwstawieniach: »odpuszczać ... policzać, zatrzymawać« (2): gdi [...] przeciwiąmy ſię grzechom yle możem tedy nam pan Bog grzechu niepolicza/ ale gi odpuſcza SeklKat V4; Dał vrzędom ſwoim moc ná duſze/ áby grzechy dobrym á pokutuiącym odpuſzczáli/ á złym niepoſłuſznym y w grzechu leżącym/ grzechy zátrzymawáli. SkarKaz 206b.

W charakterystycznych połączeniach: (grzechy) odpuszczać darmo (6), dobrowolnie (6), z laski (łaskawie) (10), miłościwie (z miłości) (3), prawdziwie (4), (na)więcej (2); odpuszczać cudzą krzywdę, mięrziączkę, niedostatki, nieprawości (2), wszystko (5), złości (2), zmazy duszne (2); (grzechy) odpuszczać człowieku, dobrym, każdemu, ludowi, ludziom (6), mordercom, nędznikowi, pokutującym (2), wiernym, wszystkim (wybranym) (2), złościwemu, złośnikom, Żydom; odpuszczać przez dobre uczynki (dla dobrych uczynków) (3), dla miłości, przez pokutę (dla pokuty) (3), przez posty (3), przez rozgrzeszenie (2), przez świątości, przez wiarę (za wiarą) (2); odpuszczać z boskiego rozkazania, mocą [czyją] (3), zasługą śmierci Chrystusa; odpuszczać przez kapłany (kapłańskim urzędem) (2), przez sługi [czyje] (2); odpuszczać na spowiedzi (3), na świecie (4), na ziemi (13).

Zwroty: »grzech(y) (a. ostatki grzechow) odpuszczać; odpuszczają się grzechy« [w tym: komu (54), przez co (13), przez kogo (4), czym (7)] = dimittere peccata Vulg, PolAnt; remittere peccata Vulg; condonare peccata, pietati dare peccatum Cn [szyk zmienny] (154:9): odpuſſcżaią ſie ie grzechy mnogie/ bo ieſt milowala mnogo. OpecŻyw 46v, 43, 43v [2 r.], 134, [170]v; Naſlodſzy panie Iezu kryſte [...] Zeſlan ieſtes na ſwiat grzechy odpuſzcżać TarDuch D3; SeklWyzn b3, g, g2; SeklKat T2v, V, V3, V4, X2v, X4; Niebozątko to niebaczy Iż nie zuczinku pan raczy. Grzechy odpuſczaċ człowieku [...]. Z zaſlugy ſwoiey do nieba Idz niemoze/ Laſky trzeba. RejKup 12, k7; KromRozm III M4; LubPs X4, Z3v, ffv; KrowObr A4, 43, 46v, 153v, 161v, 164v marg, Tt4; RejWiz 181; Leop Ps 145 arg, Matth 9/6, Luc 7/47, 49; BibRadz Eccli 2/12; OrzQuin L3v; RejPos 233, 234, 234v [4 r.], 235v [2 r.], [236]v (12); Gdy wiárę wſpominam iż przez nię pan Bóg odpuſzcza grzechy/ vczynków nie oddalam od tego BiałKat 376 marg, 161 marg, 173v, 211; Ale ácżkolwiek záwżdy gdy bywa winá odpuſzcżoná/ záráz też oná męká wiekuiſtey śmierci [...] bywa odpuſzcżoná: wſzákże nie záwżdy to bywa [...] áby Pan Bog oſtátki grzechow y ono káránie miał odpuſzcżáć KuczbKat 220, 80, 85 [3 r.], 210, 235, 415; RejZwierc 11v [2 r.]; Bo nie ná kazániu wſzytkim ludźiom w obec/ ále ná ſpowiedźi káżdemu z oſobná/ zwłaſzcżá śmiertelne grzechy Kośćioł odpuſzcża. WujJud 84; áby [kaplani] zaſługą śmierći iego [Chrystusa] przez pokutę y rozgrzeſzenie/ iáko Száfárze Sákrámentow iego/ grzechy odpuſzcżáli. WujJud 86v; Widźiſz że dla Pokuty/ dla Miłośći/ dla dobrych vcżynkow Pan Bog grzechy odpuſzcża WujJud 108; że Pan Bog cżęſto przez prawdźiwą pokutę y poſty/ grzechy ludźiom odpuſzcża WujJud 192, 87v [2 r.], 88, 88v [2 r.], 192 marg, 219 (16); WujJudConf 88, 93v, 102; BudNT H2v marg, Mar 2/10; CzechRozm 86v, 116, 116v [2 r.], 211v, 213v; SkarŻyw 4, 337 [2 r.], 398; NiemObr 105; ArtKanc L9v, M11; LatHar 101, 562, 584; Iáko záwſze máią odpuſzczáć kápłani pokutuiącym grzechy ná ſpowiedzi przez rozgrzeſzenie WujNT 77; kápłan odpuſzcza grzechy mocą Bożą. WujNT Yyyyy4, przedm 35, s. 34 marg, Matth 9 arg, 2, 6 (42); WysKaz 37 [2 r.]; SiebRozmyśl F; SkarKaz 206b, 207a, 348a. Cf Szeregi.

»grzesznym odpuszczać« (3): OpecŻyw 134; ón grzéſznym zwykł grzéchy odpuſzczáć z ſzczodrobliwéy y z niewymownéy łáſki ſwoiey BiałKat 211; KuczbKat 85.

»odpuszczać winę« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (4): SeklWyzn b3; Aleś thy ieſt náſz Oćiec miłośćiwy/ ktory odpuſzcżaſz z łáſki ludzkie winy ArtKanc R18; WysKaz [23], 25.

»odpuszczać występki (a. przestępki), przestępku (D)« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (4:1): RejPs 150; áby on [...] thák nam odpuſzcżał wyſtępki náſze/ iáko my też odpuſzcżamy winowáycom ſwoim RejPos 120, 235v; nigdy á nigdy żadnemu przeſtępku nie odpuſzcżał złośćiwemu RejZwierc 204, 11.

Szeregi: »odpuszczać albo dyspensować« (1): A przeto gdy kápłáńſkim vrzędem záklina/ rozgrzeſſa/ [...] przykázuye/ zákázuye/ odpuſſcza álbo diſpenſuye/ odmyenya/ wykłáda/ wtym wſſyſtkim czyni mocą tego ſlowá: [...] KromRozm I I3.

»folgować i odpuszczać« (1): wſzelaki grzech ieſt śmiertelny/ wſzakże Bog z ſwey oycowſkiey dobrotliwoſći ſwoim folguie y odpuſzcza BibRadz II 133b marg.

»grzechy odpuszczać albo (i) oczyszczać« (2): Przeto muśi być mieyſce iákie w przyſzłym żywoćie/ gdźie Pan Bog odpuſzcża/ álbo ocżyſzcża grzechy niektore. WysKaz 37, 37.

»usprawiedliwiać a odpuszczać grzechy« (1): iż Pan Bog wierne vſpráwiedliwia á odpuſzcża im grzechy dla miłoſierdzya LubPs ee4v.

»grzechy odpuszczać i (a(l)bo) zatrzym(aw)ać« [szyk 6:5] (11): KromRozm III K5v; KuczbKat 210 [2 r.], 245; kiedy Kápłanom dał moc odpuſzcżánia grzechow: ktorych inácżey zátrzymáwáć álbo odpuſzcżać niemogą/ ieſliże im káżdy przez pokorną ſpowiedź ſumnienia ſwego nie otworzy WujJud 82; RejPosRozpr b3v; ktorym [kapłanom i biskupom] Pan dał y dawa Duchá Swiętego/ áby ludziom grzechy odpuſzcżáli y zátrzymawáli. KarnNap C4; NiemObr 28, 39; WujNT Ioann 20 arg, s. 387. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»grzechy odpuszczać i zmazać« (1): tenże kłamcá Dyábeł/ w tym Zołtharzu [...] názywaią [lege: nazywa ją] [Pannę Maryją] mátką miłoſierdzia: áby [...] grzechy odpuſztzáłá/ y zmázáłá [...]. Ale kto może ty wſzyſtki bluznierſtwá wypiſáć KrowObr 155v.

α. Stanowić przyczynę, podstawę, warunek rozgrzeszenia (7):
Zwrot: »grzechy odpuszczać« [szyk zmienny] (7): Nigdy tego Kośćioł nie vcżył/ áni Mniſzy/ żeby ſámo vżywánie Sákrámentu bez wiáry y vmyſłu dobrego miáło grzechy odpuſzcżać. WujJud 221v; Ofiáry ſtárego Zakonu iáko grzechy odpuſzcżáły. WujJud Mm8v, 233 marg; WujNT 559, 796.
~ Szeregi: »oczyścić i grzechy odpuszczać« (1): iż grzechow wſzyſcy trudno vść możem: od tego łáſkę mamy IEZVSA Chryſtuſá w ſákrámenćie ſpowiedźi/ ná ktorey kreẃ iego oczyśćia nas [...] od grzechow/ y one odpuſzcza SkarKazSej 661a.

»grzechy odpuszczać i rozwięzować« (1): (marg) Kápłáńſtwo nowego zakonu inſze niż ſtárego. (–) Ono Trąd oględowáło/ lecż to grzechy odpuſzcża y rozwięzuie WujJud 147v. ~

4. Zaniedbywać, przestawać się interesować, mieć za nic, gardzić (2): Posthabeo, Vpośledzam/ Odpuſzczam. Mącz 151c.

odpuszczać komu (1): obacżyłem świát/ á oto był niebeſpiecżny dla pożądliwośći ktore ſię dźiały ná nim. Co widząc wielem mu odpuſczał [Et vidi et peperci et valde]/ á zachowałem ſobie z iágody grono/ y moy ſzczep z ták wielkiego narodu. BibRadz 4.Esdr 9/21.

5. Tracić, pozbywać się (1):
Zwrot: »połowicę odpuszczać« (1): (did) Prokurator. (–) Y tyś nie wiele mym zdániem/ Wygrał też ſwoim iednániem/ Bo połowicę odpuſzcża/ Kto ſie ná ludzi przypuſzcża. (–) Iuż ia wolę cżęść odpuśćić/ Niżli tobie ręce tłuśćić RejZwierc 235v.
6. [Słabnąć, tracić nasilenie: iż prawie tego ośmdziesiątego roku zaczęło się powietrze [= zaraza] w Grecji [...], które że zawsze tam trzy lata trwa (jednak odpuszczając co rok, bo pierwszego roku najjadowitsze, drugiego odpuści trochę, a trzeciego jeszcze mniejsze [...]) [...] RadzPodróż 9.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Condono, Podarzam/ też Odpu[ſz]czam. Mącz 94d, 194d, 227a.

Synonimy: 1. odprawować; c. rozwodzić się; 2. darować, folgować; 3. darować, folgować, przebaczać, przezirać; a. dyspensować, oczyszczać, przebaczać, rozgrzeszać, usprawiedliwiać; 4. gardzić, »lekce ważyć«, odmiatać, odrzucać, upośledzać, zamietać.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf ODPUSZCZAJĄCY, ODPUSZCZANIE, ODPUSZCZANY

ZCh