[zaloguj się]
[pdf]

ODWROCIĆ (120) vb pf

Pierwsze o jasne; -ó- (12), -o- (3) OpecŻyw (2), MurzNT.

Fleksja
inf odwrócić
praet
sg
1 m odwróciłem, -m odwrócił
2 m odwróciłeś, -ś odwrócił
imperativus
sg pl
2 odwróć odwróćcie
conditionalis
sg
2 m by odwrócił
3 m by odwrócił
con praet
sg
3 m by był odwrócił
impersonalis
praet odwrócono
participia
part praet act odwróciwszy
inne formy
fut sg 3 m - odwrócił; fut sg 3 f - odwróciła; fut pl 1 m pers - -smy odwrócili; fut pl 3 m pers - odwrócili; fut pl 3 subst - odwróciły

inf odwrócić (21). ◊ fut 1 sg odwrócę (5). ◊ 2 sg odwrócisz (11). ◊ 3 sg odwróci (4). ◊ 2 pl odwrócicie (1). ◊ 3 pl odwrócą (2). ◊ praet 1 sg m odwróciłem, -m odwrócił (2). ◊ 2 sg m odwróciłeś, -ś odwrócił (10). ◊ 3 sg m odwrócił (12). f odwróciła (3). ◊ 1 pl m pers -smy odwrócili (1). ◊ 3 pl m pers odwrócili (5). subst odwróciły (1). ◊ imp 2 sg odwróć (22). ◊ 2 pl odwróćcie (2). ◊ con 2 sg m by odwrócił (1). ◊ 3 sg m by odwrócił (7). ◊ con praet 3 sg m by był odwrócił (1). ◊ impers praet odwrócono (1). ◊ part praet act odwróciwszy (7).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

1. Wykonać ruch w bok lub do tyłu [w tym: co (61), czego (1)] (62):
Przen [od kogo] (1):

W przeciwstawieniu: »odwrocić ... obrocić« (1): Gdy Bog vbłagány/ moc ſwoię od nas odwroćiwſzy/ ná Pogáńſtwo ią obroći/ ná tym iuż wſzyſtko zwyćięſtwo záwiſnie. PowodPr 82.

a. Wykonać ruch częścią ciała, skierować część ciała w którąś stronę (zwykle w znacz. ‘odwrócić się’); avertere Vulg, PolAnt, Calag; declinare PolAnt (61): Y rzekł ku mnie Pan: ſynu cżłowiecży ziedz ty kſięgi. Y odwróciłem vſtá ſwe/ á nákarmił mię tymi kſięgámi BielKron 96.
Zwroty: »odwrocić oblicze, twarz« [w tym: od kogo (1), od czego (1)] = uchylić się (2:1): oblicżám mégo nie odwrocil od káraiących ij od pluiących na mię. OpecŻyw 109v; BielKron 357; o tym vbicżowániu iego tenże Dawid powiedał/ [...] iż nie miał od tárgánia ich odwroćić ſwiętego oblicża ſwoiego. RejPos 105.

»odwrocić oczy, twarz, lice« [w tym: od kogo (3), od czego (1)] = nie patrzeć; avertere faciem Calag [szyk zmienny] (3:3:2): widząc go ták ſzpetnego/ Odwroćiłá twarz od niego. BierEz B4, C3v; Odwroć lice twoye od vbráney álbo chędogyey byałey głowy. GliczKsiąż P7v; KochMon 34; Calag 112b; odwroćili ocży od ſromoty oycá ſwego: y wſpák idąc/ pokryli ſzátą cżłonki iego SkarŻyw 271, 304; StryjKron 6.

»odwrocić na stronę« (1): ruſzył ćiáłá y kośći s. Wáwrzyńcá wywiáduiąc ſie znákow od niego ieſliby chćiał do Polſki/ ále odwrócił twarz ſwoię na ſtronę dáiąc znák iż nie chce BielKron 357.

»odwrocić twarz [od kogo]« = zawstydzić się (1): Turcy ſie zá tho bárzo wſtydzili/ [...] odwroćili ſwoie twarzy od nich/ z polá zieżdżáli/ bo to vnich lekkość ná żeńſką płeć ſwoiey ſzáble dobyć mężowi dobremu BielKron 312.

Przen (48):
Zwroty: »odwrocić nogę« [w tym: od czego (1)] = cofnąć się przed złem, zawrócić z drogi zła (2): RejPos 226v; gdi od złego odwroćiſz nogę ſwoię/ [...] ſnádnie cie wnet duch Páńſki przywiedzie ná drogi ſłuſzne RejZwierc 5v; GrabowSet O2.

»odwrocić oblicze, oczy (oko), twarz, wzrok« [w tym: od czego (7)] = przebaczyć, być pobłażliwym; avertere faciem Vulg [szyk zmienny] (4:3:2:1): iedno rácz odwroćić wzrok ſwoy áby niebaczył złoſći moich RejPs 77; Iedno ty odwroć moy Pánye oblicże twe ſwyęte/ Od grzechow mych LubPs N4; Leop Ps 50/11; KochPs 77; ArtKanc M; Odwroć ſpoł z twarzą/ oko dobrotliwe/ A niechćiey bácżyć ná ſpráwy złośliwe GrabowSet I3v, K3, O4v; LatHar 165, 650.

»odwrocić twarz [od czego]« = nie ulec pokusie do złego (1): od wſzyſtkiego obrzydzenia Boſkiego/ odwroććie twarzy wáſze. KrowObr 111.

»odwrocić wspak prawicę« = przestać gromić (1): Odwrocżył zá ſie wſpák práwicę [avertit retrorsum dexteram] ſwoię od oblicżá nieprziyáćielſkiego: y zápálil w Iákobie nieinácżey iáko ogien páłáiącży Leop Thren 2/3.

a) Przestać okazywać łaskę, życzliwość, posłuszeństwo (33):

W przeciwstawieniu: »odwrocić ... obrocić się« (3): Leop 2.Tim 4/4; ludźie ći/ ktorzy odwroćiwſzy vmyſły ſwoie od prawdy/ obroćili ſię do báśni/ bayką ſię iákąś ćieſzą NiemObr 121; WujNT 2.Tim 4/4.

Zwroty: »odwrocić oblicze (a. obliczność), twarz, oczy (oko), oblicza (G)« [w tym: oko i twarz (1)] [w tym: od kogo (13), od czego (2), komu (2)] = rozgniewać się, zostawić bez opieki, nie dać się przebłagać (o Bogu); avertere faciem a. oculos Vulg [szyk zmienny] (11:7:5:1): TarDuch A3v; WróbŻołt 103/29, ii2; RejPs 32v, 45, 211; Lecż iżeś ná cżás odwroćił mnye oblicża ſwego/ Byłem ſrodze zátrwożonym LubPs H, F2v, X6; gdy wyćiągniećie ku niebu ręce wáſſe/ odwrocę ocży ſwe od was Leop Is 1/15, Ps 29/8; RejPos 106v, 197; gdy mi przynieſiećie ofiárę/ odwrocę od was oblicże moie BudBib 4.Esdr 1/31; kiedy twarz odwróćiſz/ wſzyſcy záſmuceni. KochPs 156, 15, 41; Niebo/ mieſzczánie Boży/ [...] Odwróććie twarzy wáſzé od ofiár ſtráſzliwych ZawJeft 31; Twarz od vćiſku/ od wołánia vſzy/ Pan moy odwroćił/ więc lutość nie ruſzy. GrabowSet Gv; LatHar [+10]v; SiebRozmyśl E4; SkarKaz 316a; SkarKazSej 672a.

»odwrocić oczy (oko)« [w tym: od czego (1)] = stać się zatwardziałym, zgrzeszyć; avertere a. declinare oculum PolAnt [szyk zmienny] (3): przeto żeſmy opuſćili Páná Bogá/ żeſmy odwroćili oczy náſze od przybytku iego OrzList c2v; WIele ich zgrzeſzyło dla vboſtwá/ á ktory ſie iedno chćiał zbogáćić odwroćił oko ſwe. BibRadz Eccli 27/1; ocży ſwe odwroćili áby nie pátrzáli w niebo/ zápamiętawſzy y ſądu ſpráwiedliwego. BibRadz Dan 13/9.

»odwrocić precz« (1): CZemuś pánie odſtąpił? czemuś twarz ſwóię Odwrócił precz odemnie KochPs 15.

»odwrocić serce [od kogo]« [szyk zmienny] (3): ieſli nie odwroćiſz ſercá ſwoiego odemnie y od woley moiey y s tym to ludem twoim/ nie odwrocę ſie ia też od ciebie RejPos 349, 350v; LatHar 144.

»odwrocić umysł, myśl [od czego]« (2:1): [do Skanderbega:] odwroć vmyſł ſwoy/ od iego [Turka] złoſliwego przyrodzenia/ zámkni vſzy od iego łudzenia BielKron 254; NiemObr 121; LatHar 144.

»odwrocić uszy [od czego]« = nie chcieć słuchać, avertere auditum Vulg [szyk zmienny] (3): odwrocą vſſy od prawdy/ á do báſni ſie obrocą. Leop 2.Tim 4/4; GrabowSet Gv; WujNT 2.Tim 4/4.

Szeregi: »odmienić a odwrocić« (1): ſkoro odmieniſz á odwroćiſz to ſerce ſwoie ode mnie/ tedy y ten lud twoy/ y mieyſce to/ y potomſtwo twoie dam á zoſtáwię ná fábułę RejPos 350v.

»odwrocić a odstąpić« (1): oto ſię ſtáwię ocżom Boſkiego máieſtatu [...]/ ktorym ták ćięſzko [...] zgrzeſzył: [...] od ćiebie/ Páná Bogá mego/ ſerce y myśl odwroćiwſzy/ y odſtąpiwſzy LatHar 144.

2. Sprawić, aby ktoś wykonał ruch częścią ciała; przen; avertere Vulg [co] (7):

odwrocić komu (1): Iezu ktorys [...]/ ſmyſl gim [apostołom] odwrocił iżby piſma zrozumieli. TarDuch C8.

Zwrot: »odwrocić oczy [czyje], wzrok [czyj]« [w tym: od czego (3)] = sprawić, aby ktoś nie uległ pokusie do złego; avertere oculos Vulg (5:1): Auerte oculos meos ne videant vanitatem [...]. Racż odwrocić ocżi moie miły panie/ aby nie widziały prożnoſci WróbŻołt 118/37; proſſę áby od kożdey niepotrzebney proznoſći odwroćił błędne oczy moie RejPs 178; LubPs aa6v; Leop Ps 118/37; Odwróć wzrok móy od márnośći/ niech przy tobie ſtoię KochPs 180; LatHar 608.
3. Przewrócić skiby, zaorać po raz drugi [co] (1): Novare agrum. Pooráć/ Drugi raz oráć/ odwrócić rolą Mącz 251d.

[W połączeniu szeregowym: uczynić raczył, iż przerzeczeni świątnicy [...] i ich potomkowie folwark wszytek kustoszowski na Szczytnikach leżący zorać, sprzeorać, zawlec, odwrócić i wedle zwykłego obyczaju dobrze uprawić [...] będą powinni OrdynWiej 1575 nr 47.]

4. Sprawić, aby coś zmieniło kierunek; avertere JanStat [co] (3): iżeś ty gośćiniec náſz ścieśnił/ álbo záśiadł/ záwárł/ álbo zaléwkiem zálał/ álbo gorſzym mieyſcem obróćił/ álbo też odwróćił. SarnStat 142.
Przen (2): O Oycze miłośierny/ ktorego dobroći Zadnego grobla grzechu/ zdroiow nie odwroći/ Iuż ſie zmiłuy nád námi SzarzRyt B2v.
Zwrot: »indzie rzecz odwrocić« = zacząć mówić o czymś innym (1): miło mi ſłucháć. boię ſię gdybym co Przemowił, żeby indzie rzeczy nie odwrócił. CiekPotr 78.
5. Sprawić, aby ktoś się cofnął (a. coś się cofnęło), odszedł (odeszło) z powrotem; avertere Vulg, Modrz [kogo, co] (5): ſtáraymy ſie ábyſmy iednákim dawnym nábożeńſtwem Bogá vbłagáli: á co wiedźieć gdy polepſzenie vzna/ iż ieſzcże tego Tyránná ná gránicy odwroći. PowodPr 56.
Zwroty: »odwrocić na wstecz« (1): ty iedno powſtań miły pánie/ á odwroć ná wſtecz tákiego [który czyha na mnie] RejPs 22v.

»odwrocić nazad« (1): roſkazał Kroi Wojewodzie Siedmigrockiemu/ [...] żeby ábo w tył Turkowi vderzył [...]: álbo do Thurek ćiągnął iżeby odwroćił Thurká ná zad. BielKron 306.

W przen (1):
Zwrot: »od szyj [czyich] odwrocić« (1): Ieſli tedy nieprzyiaćielá tego od ſziy náſzych odwroćić [a cervicibus nostris avertere] chcemy/ ſtáraymy ſię/ ábychmy żywot náſz w lepſzy odmienili. ModrzBaz 128.
Przen (1): Auertiſti adiutorium gladij eius: et non es auxiliatus ei in bello. Odwroćiłeś pomocż miecża [= mieczowi] iego á nie dałes iemu pomoci na walce. WróbŻołt 88/44.
6. Sprawić, aby coś nie nastąpiło, przestało się dziać, nie doszło do skutku; zapobiec, przeciwdziałać [co] (12): iákoby rzekł/ iużeśćie wygrali: bárzo wiele tymi kordy zwoiuiećie: y iuż pewnie nimi poſtánowienie Bogá Oycá mego odwroćićie CzechRozm 237v, 231v; iáko napodleyſzi zeglarze ná morzu widząc bliſką nawáłność morſką dodawáią biegłym ſtyrnikom rády/ iákoby ią odwroćić [avertendam] ábo iey vyść mogli ModrzBaz 102v; vcżynię ią co chcę A kto to odwroći? CzechEp 271, 414; wzruſzon bárzo/ poſtępki brzydkimi/ Chcąc ſię ich pomśćić/ w żal dni me obroćił [...]. Przycżyńćie ſię wy/ żeby żal odwroćił GrabowSet G2.

odwrocić od kogo (2): GrabowSet P4v cf W przen. Cf »gniew odwrocić«.

odwrocić czym (1): lecz ſnadz Moyzeſz z ynemy wiernemi twoiemi pokornemi prozbámi ſwemi odwroćili poczętą ſrogoſć rozgniewánia twego. RejPs 157v.

W połączeniu szeregowym (1): a czo bandą wyedzyal bycz ſkodlywego yego Crolewſkyey myloſczy. y. pothomkom yego Crolewſkyey myloſczy, a corvnye polſkyey. tho oſtrzegą, a wedle moſznoſczy moyey, ochronyą, y odwroczą MetrKor 40/174.

W przeciwstawieniu: »odwrocić ... obrocić« (1): GrabowSet P4v cf W przen.

Zwroty: »gniew odwrocie [od kogo]« (1): Phineáſowi ſynowi Aaronowemu/ ktory Zámbrego z nierządnicą Kozbą corką Kśiążęćiá Mádyańſkiego ná ſproſnym vcżynku miecżem przebił/ dziękował: iſz mſzcżąc ſię nád nimi zelżywośći Boſkiey gniew Boży od ludu iego odwroćił. SkarŻyw 483.

»odwrocić złości, rady« = nie dopuścić do realizacji złych zamiarów (1:1): Odwroć złoſci nieprzijacielom moim á w prawdzie twoiey rozproſz ie. TarDuch D8v; GrabowSet Q3v.

W przen (1): á gdy nas grzech topił Tyś od nas/ nawáłnośći wſzelákie/ odwroćił/ A chcąc lud mieć beśpiecżny/ náśięś ie obroćił. GrabowSet P4v.
7. Powstrzymać się od czegoś, zaprzestać [w tym: co (12), czego (1)] (13): gdy na wás przydą przeciwnoſci ij cięſſkoſci/ wezmicie przed ſię bożé vmęcżenijé/ a odwrociwſſy zaſmucenijé/ mowcie/ Bądz twá wolá miły panie. OpecŻyw 99v; RejPs 133; Vśmirzyłeś wſſytek gniew twey wielkiey ſrogośći A odwroćiłeś ná wſſem ſwey popędliwośći. LubPs T.

odwrocić od kogo, od czego (9): RejPs 156, 203v; RejPos 144v; pokaránie zápálcżywośći twoiey [...] rácż od nas odwroćić. LatHar 181. Cf Zwroty.

Zwroty: »odwrocić gniew [od kogo]« (4): ieſlibyś przepuśćić miał głod/ ábo ſrogie walki/ ábo ſrogi miecż ná then nędzny lud/ zmiłuy ſie nád nim/ á odwroć gniew ſwoy ſwięty od niego. RejPos 75v, 75v, 195v; RejZwierc 199v.

»odwrocić myśl [od czego]« = przestać myśleć o czymś (1): odwroć maluczko myſl twoię od grzéchu ſwoiégo MurzHist F.

W przen (2): tegoś nie wdzyęcżen iż do cyebye przyść chce/ á tobą ſie opiekáć chce: iużeś ſobie krzyw/ ieſli ten vmyſł ſwoy/ á te drogę ſwoię/ odwroćić od ciebie będzie racżył. RejPos 144v; Owa Pan Bog odwroći kiedy ten bicż ſrogi/ A záſię w łáſkę prziymie ten narod vbogi. RejZwierc 241v.
8. Sprawić, aby ktoś się powstrzymał, przestał; avertere PolAnt, Vulg; dimovere Mącz [kogo, co] (16): [Ab eius amore nec blandimenta nec tormenta me potuerunt revocare (othvroczycz). Glosy I nr 67/5.]

odwrocić od kogo, od czego (5): MurzNT 93v; BielKron 78v, 307; iż ieſli ſie vznaſz [...]/ á iż będzyeſz prawdziwie obiaſniał ludowi iego ſłowá iego ſwięte/ iż cie ieſzcże Pan chce odwroćić od tego márnego obłądzenia twoyego RejPos 189; ArtKanc K14v.

odwrocić z czego (1): przeyźrzy ono ſláchetne ſerce iego/ iáką on miłoſcią ſzuka á prágnie zbáwienia twego/ á iżby cie wywiodł á odwrócił z vpádku twego RejPos 107.

W przeciwstawieniu: »odwrocić ... przykłonić« (1): [Król Ludwig] ſam chciał ſie ieſzcże przez ſię pokuſić/ áby ie [wojska] odwroćił od ſwego przedſięwźięćia á przykłonić ku odćiągnieniu BielKron 307.

Zwrot: »odwrocić gniew« [w tym. czyj (1)] = dimovere odium Mącz (2): yedno ten ſam nálezyon był yego wybránem/ Stoyąc przed oblicżym yego yáko przed ſwym pánem Aby był odwroćił ná wſſem on ſrogi gnyew yego LubPs Y3; Mącz 234c.
W przen (2):
Zwrot: »odwrocić serce [czyje]« [szyk zmienny] (2): MurzNT 93v; miał żon ſiedḿ ſet/ á nałożnic trzy ſtá/ ktore odwroćiły ſerce iego od drogi Bożey BielKron 78v.
a. Skłonić do zmiany przekonań (8):

odwrocić od kogo czym (1): thego Maurycego rádá nieboſzcżyká iego Dziadá Ierzyká/ záſię namowámi ſwemi odwroćiła od Luterſkich Kſiążąt. BielKron 220v.

α. Do zmiany przekonań religijnych (7): iedny odwrócono záśię/ á drudzy zoſtáli w tym błędźie BiałKat 298v; WujNT Act 19/26.

odwrocić od kogo, od czego (4): Ten piąty Synod wielki vcżynił w Konſtántynopolu/ ná ktorym Iuſtynianá Ceſárzá odwroćił od ſekty Arryáńſkiey. BielKron 163; GrzegRóżn Iv; SkarJedn 219; WujNT Act 13/8.

Szereg: »namowić a odwrocić« (1): nie tylko w Efeźie/ ále práwie po wſzytkiey Azyey ten Páweł namowił á odwroćił [suadens avertit] wiele ludu BibRadz Act 19/26.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Abwenden. Odwrocić. Vertere, avertere, flectere Calag 6b.

Synonimy: 1.a. odstronić; 7., 8. pohamować, powciągnąć, powściągnąć, wściągnąć.

Formacje współrdzenne cf WROCIĆ.

Cf ODWROCENIE, ODWROCONY

MM