[zaloguj się]
[pdf]

ROZPŁYWAĆ SIĘ (21) vb impf

roz- (15), roſ- (6).

sie (15), się (6).

o jasne.

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
1 rozpływåm się rozpływåmy się
3 rozpływå się rozpływają się
praet
sg
3 f rozpływała się
conditionalis
sg pl
3 f by się rozpływała m an
n subst by się rozpływały

praes 1 sg rozpływåm się (5). ◊ 3 sg rozpływå się (6). ◊ 1 pl rozpływåmy się (1). ◊ 3 pl rozpływają się (5). ◊ praet 3 sg f rozpływała się (2). ◊ con [3 sg f by się rozpływała.] ◊ 3 pl subst by się rozpływały (1). ◊ part praes act rozpływając się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Rozlewać się w różne strony; stillare Vulg (4): ieſtli mleko [...] ſtogi na mieſtczu nie rozpływaiącz ſie: znak ieſt iż ſyn będzie. FalZioł V 15.

[rozpływać się po czym: [pokarm wilgotny] Nie dopuſzcża też ſuchośći źiemney zgromadzáć śię w kupę/ ále ią rozwodnia áby śię rozpływáłá po żyłach y po cżłonkach drzewá. Cresc 1571 132.]

Zwrot: »rozpływać się wniwecz« (1): gdy ſuſza [strumienie] vſtawáią z mieyſcá ſwego. Vdawáią ſię iną drogą rozpływáią ſię wniwecż y giną [ascendent in nihilum et peribunt]. BudBib Iob 6/18.
Przen (2): A tedy roſplyuala ſyą yey [Maryi] ſlodkoſzcz ktorey byla napelnyona oth pana boga PatKaz II 84v.

rozpływać się po kim (1): Nieſmieli nic przydáwáć do ſlow moich/ á roſpływáłá ſie po nich wymowá moiá. Leop Iob 29/22.

2. Zmieniać się w coś płynącego (1):

rozpływać się w co (1): Iáko my ciebie [Kochanowski] płácżem ſzcżodrym oblewamy/ Choć ſię ieſzcże w ſtrumienie wżdy nie roſpływamy [cf ROZPŁYNĄĆ SIĘ znacz. 2.]. KlonŻal B2.

[Przen:
Zwrot: »we łzach się rozpływać«: [...] kiedy żona twoja [...] rzemiennym arkanem skrępowana żegnać się z tobą i rozstawać będzie, we łzach się rozpływając Mowy 237.]
3. Rozpuszczać się, przechodzić w stan ciekły; deliquere, deliquescere, diffluere, liquefieri, liquere, liquescere Calep, Cn; dissolvere se PolAnt; dissolvi Calep; liqui Cn (14): Deliqueo – Rozpłiwąm ſzie, roztapiąm ſzie. Calep 301b, 215b, 607b.

rozpływać się od czego (1): [to lekarstwo] nie telko z ſtadłe [!] mleko rozpądza/ ale y krew z ſiadła od tego ſie rozpływa. FalZioł V 88.

Przen (4):
Zwroty: »rozpływać się w nadziei« (1): Przywodząc ſobie nápámięć dobrodzieyſtwá twoie [...] roſpływa ſie wnádziegi duſſá moiá [effundo super me animam meam PolAnt Ps 42/5; ſkąd ſię roſpływáłá duſzá moiá we mnie BibRadz] RejPs 63v.

[»jako wosk [ku czemu] się rozpływać«: [młodzieniaszek] do boiu chćiw bywá. Iáko woſk/ ku roſkoſzom ſnádnie ſye roſpływá KołakWiek B2.]

a) Przestawać istnieć, niknąć, niszczeć (3): BudBib Nah 1/5, 6; Pánie gdy ty idzieſz drzży ziemiá/ obłoki topnieią/ y gory ſię rozpływáią. SkarŻyw 560.
a. Pod wpływem wilgoci (4): biorącz po iednej [gałeczce] w vſta dzierżeć pod ięzykiem iżeby ſie rozpływały/ á ty ſliny ſlodkie połykać FalZioł III 42b, I 95a; ſkoro deſzcz by namnieyſzy vpádnie/ iż ſye [sól] wnet rozpływa Oczko 9.

rozpływać się czym (1): GlabGad I6v cf Szereg.

Szereg: »roztopiać się albo rozpływać« (1): bowiem wſzelka rzecz ktora ſie zimną wodnoſcią roztopia albo rozpływa, takowa ieſt z materiey ziemney ſłożona. GlabGad I6v.
b. Topić się pod wpływem wysokiej temperatury (2): [Złoté kruſce y miedźi w tym [tj. wtedy] ſie roſpływáią [fluit aes VIII 445]/ A ſtáli w ogrómnym ſie ogniu odgrzéwáią VergKoch 231.]

rozpływać się od czego (1): iako ſą wſzitki rudy á kruſzcże ktore ſie od ognia ciągną y też rozpływaią. GlabGad I6v.

rozpływać się czym (1): A ktora [sól] ſie rozpływa ciepłem á ſuſzenim ta ieſt z materiey wodney GlabGad I6v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Mącz 180c; Dimano – Rozpłiwąm ſzie, rozſserząm ſie. Calep 325a.

Synonimy: rozciekać się; 1. rozlewać się, roztaczać się.

Formacje współrdzenne cf PŁYNĄĆ.

Cf ROZPŁYWAJĄCY, ROZPŁYWAJĄCY SIĘ, ROZPŁYWANIE

KW