[zaloguj się]
[pdf]

PLEŚĆ (111) vb impf

e jasne; plotł z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja
inf pleść
indicativus
praes
sg pl du
1 plotę, plecę pleciewa
2 pleciesz pleciecie plecieta
3 plecie plotą
praet
sg pl
3 m plotł m pers pletli
fut
sg
3 m będzie plotł
imperativus
sg pl
2 pleć, pleci plećcie
3 niech, niechåj plecie niechåj plotą
conditionalis
sg pl
2 m byś plotł m pers
3 m by plotł m pers by pletli
impersonalis
praet pleci(o)no
con by pleci(o)no
participia
part praes act plotąc

inf pleść (12). ◊ praes 1 sg plotę (4), [plecę]. ◊ 2 sg pleciesz (7). ◊ 3 sg plecie (29). ◊ 2 pl pleciecie (1). ◊ 3 pl plotą (23). ◊ [1 du pleciewa StatorGramm Iv. ◊ 2 du plecieta StatorGramm Iv.] ◊ praet 3 sg m plotł (5). ◊ 3 pl m pers pletli (4). ◊ fut 3 sg m będzie plotł (1). ◊ imp 2 sg pleć (10), pleci (1); pleć : pleci RejKup (6:1). ◊ 3 sg niech, niechåj plecie (4). ◊ 2 pl plećcie (1). ◊ 3 pl niechåj plotą (1). ◊ con 2 sg m byś plotł (2). ◊ 3 sg m by plotł (1). ◊ 3 pl m pers by pletli (1). ◊ impers praet pleci(o)no (1). ◊ con by pleci(o)no (1). ◊ part praes act plotąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Łączyć ze sobą włókna, pręty, sznury itp. elementy przekładając na przemian jeden przez drugi w celu otrzymania naczynia, płotu, sieci itp.; nectere BartBydg, Mącz; plectere BartBydg, Cn; s(c)irpare, viere Mącz, Cn; contexere, implicare, texere Cn (21): Plecto, punire, verberare, etc., vel ex virgis aliquid componere, plyescz BartBydg 230b, 227; Necto, Wiąże/ záciągam/ ſpinam/ zápinam/ plótę/ zwięzuyę weſpołek. Mącz 244a, 396b, 495d; [Dua⟨lis⟩ Num⟨erus⟩ Pleciewá/ Plecietá StatorGramm Iv; Plecę/ Necto, vincio. Item, Nugor, gannio. Volck Qqq4v].

pleść co (6): A ieſli nieprzijaciel wzamek dufa więcey/ Więc koſze pleſć/ a knim ſię ſzańcować co pręcey. Wał znoſić/ przekop rownać/ tłuc taranem muri KochSat C2; Ktorzy [więźniowie] w pęćiech chodzący/ robić im muśieli/ Gniazdá pletli KmitaSpit C6, C4v; [JanWróż 24]. Cf pleść co czym, Zwroty.

pleść co czym (1): Scirpo, Sitowiem nieco zwięzyuyę álbo plotę. Mącz 373c.

pleść z czego (1): [JanWróż 24 cf Przysłowie]. Cf »koszykipleść«.

[Przysłowie: áby [...] to wiedźieli/ żeć to iuż látá nie oné/ [...] któré złotémi albo tłuſtémi zwano/ [...] kiedy z kiełbas płoty plećiono/ á półćiámi y gomołkámi domy pobijano JanWróż 24.]
Zwroty: »koszyki [z czego] pleść« (1): Carex, Ośćiſte ziele/ z którego pod czas koſziki plotą Mącz 38c.

»pleść wieniec« (1): Nectere coronam vel sertum, Plieść/ wić wieniec Mącz 244a.

Przen (10):

pleść co (6): ten fundáment gliniány [niezgodne i odmienne pisma]/ iedni ſuli/ aádrudzy mięſzáli/ [...] á inſzy ieſzcże ná nim ſwoie ogrodki y chłodniki y pletli y budowáli. CzechEp 235. Cf pleść co z czego, »myśli pleść«, »wieniec pleść«.

pleść co z czego (1): Wiedzą to dobrze drudzy/ iáko mię Wálenty Neotebel wyzywa: y iáko to co nigdy nie było przycżyta. Ale iż ládá co plećie z kwiatkow tych ktorych tám y ſám nie porządnie názbierał CzechEp *2v.

pleść komu (1): Poki zazdrośći ná ſwiecie Nie ma/ iuż tym ſzcżęſcie plecie. RejZwierc 231v.

Zwroty: »myśli [o czym] pleść; [co] w myśli swej pleść« = myśleć o czym (1;1): Znáć iż w máłey zacnośći tám [w raju] cżłowiek ná ſwiecie/ Zwłaſzcżá ktory ſwe myſli o nim márnie plecie. RejWiz 179v; Widzę ſzcżyrą być prożność po wſzytkim tym świećie/ I co w myśli ſwey cżłowiek záwżdy ćicho plećie. WisznTr 9.

»w sidłach pleść« = łowić w sidła (1): Gdyż tá páni [Wenus] w śidłach plecie/ Kto iey ſieći nie przeſkocży/ Pewnie oſlepyon ná ocży BielKom E6.

»wieniec pleść« [w tym: z czego (1)] (2): O mátko moiá/ nierownoż to tego Wieńcá plećiono: więcey że dáleko Cżłowiek fráſunkow cżuie/ niſz rádośći. KochOdpr Bv; A wy godźiny piękne/ tu ſię zwiedźćie/ Z tey rożey co dźień/ świeże wieńce plećcie. KlonŻal D2.

a) Przygotowywać, knuć (3): Vſthá twoie obfithowáły złośćią: á ięzyk twoy plotł zdrády [concinnabat dolos] Leop Ps 49/19; BibRadz Ps 49/19; Bo y ták iuż ſiodmy rok tłucżeſz ſie po ſwiecie/ A ięzyk niewſtydliwy wſzytkę zdrádę plecie. PudłDydo B3.
2. [O torturowaniu: umieszczać w obracającym się kole [kogo]:
Zwrot: »w koło pleść«: bo inácżey [sędzia] byłby winien y duſzy y krwi iego [osądzonego]. Krwi/ iż go on/ á nie decret Sądowy zábija/ iáko gdyby práwo ſkazáło kogo w koło pleść/ á Sędźia by go śćiąć kazał SzczerbSpecSax 174 (Linde).]
3. Mówić, zwłaszcza nieprawdę, głupstwa, zmyślać, ględzić, paplać; nugari Calep, Cn; garrire Mącz; blaterare, blatire, campas dicere, confingere, dormire, inaniter a. incondite a. percupide a. stulte loqui, ineptire, nugas agere a. blatire a. dicere a. garrire, somniare, tricas narrare Cn (90): Lecz iuż nie dzyw iż tak plecieſz ieſtlis wſtyd ſtraćiła RejJóz E8, C8v, E; Niepleċ oto Dyable glupy Kto iuż oth cziebie czo kupy. RejKup f2v; Lepiey czi Pjſſe Cyprian Niż ten plieczie Chłop/ albo Pan RejKup Xv, Cv, g7v, i5v, k3, k5 (11); Rzekł Abiron/ byś nie plotł lepiey miła plotko RejWiz 160v; RejFig Eev; [ta leśna potwora [= Satyr]] Przypomina wiek dawny, a ieſli nie plecie, Starſzego iako żywo nie było na ſwiećie. KochSat ktv; W cżymby ſię też trzebá było dobrze pierwey obeyrzeć/ X.K. [...] A nie ták iáko pletli y plotą ludźie bezbożni/ bez wſtydu wſzelákiego ktorych widzę I. M. X.K woli naśládowáć: y onym ſam przy tym nie bywſzy więcey niż prawdźie wierzyć CzechEp 406; [Volck Qqq4v].

pleść co [w tym: „co” (32)] (40): Czoċ ta pleczé toc wſytko nicz. RejKup m8v, 12, y3v; Mącz 244a; CzechRozm 73 marg, **3v; SkarJedn 13, 100; Bá wyirzy Cerberze bráćie Co to tám ktoś/ v drzwi plećie. MWilkHist D4v; CzechEp 172, 406 [2 r.]; OrzJan 85; Wyćiągną go iák ſtronę/ wywrocą łopátki: A on [torturowany] plećie y ſwoie y cudze nieſtátki. KlonWor 39. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »co(ż) pleciesz«, Zwroty.

pleść o kim, o czym (12): RejKup k6v; RejWiz 37v; A przetho muśi tego iednego Boga ſwego rozdźielonego ná ſztuki wyznáć/ iáko Kálwin o thym rośćinániu przećiwko nam plećie. GrzegRóżn B3; Prot C2v; Lekárze wiele o żołądku w człowiecze plotą/ powiedáiąc wiele o niedoſtátkoch iego/ ledáby pieniądze wyłudzáli SienLek 95; GórnDworz G6v; O cżym wſzytkim w tym tám kazániu niezbożnie/ bez boiáźni Bożey y wſtydu ludzkiego/ plećie CzechEp 173, 406; PowodPr 35; KlonFlis H4v; [Fałſz przeto ieſt/ co o tym przedwiecżnym plotą. BudArt Q]. Cf pleść o czym przed kim; o czym z kim.

pleść o czym przed kim (1): Náuczę ćię o tym Czepcu/ iáko będźieſz miał pléść przed ludźmi potym. PudłFr 18.

pleść o czym z kim (1): Kiedy ſpołecznie rádziem około obrony. [...] Ledwo ſię vrádźiło/ álić o tym Báby Plotą z ſobą ná Rynku á zwłaſzczá w Krákowie Prot C3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: owo (1), tak (1), to (1); żeby, aby [= że] (8), iż, że (5), jakoby (1), zaimek względny (2)] (16): A iako plotą żeby [korzeń pokrzyku] był na podobienſtwo cżłowieka, toć ieſt kłam á nigdy nieprawda FalZioł I 86d; Iuż tu wieczni kreż na ſwieczie Każdy czo kto może pleczie. RejKup b8; Powiedzyał mi że roſkoſz ná tym nędznym ſwiecie/ Nalepſza nádewſzytko/ niech kto co chce plecie. RejWiz 36, 37v; Pátrz co plotą żydowie żeby Iezuſá Bog Papieżem karáć miał CzechRozm 73 marg [idem] **3v; [dawni heretykowie] toż mowili co też dziśiejſzych lat Heretykowie bárzo głupie y vpornie plotą: iákoby kośćioł Boży nie widomy być miał SkarJedn 13, 100; Heretyckiey potwa[r]zy Antoni S. nie wytrfał gdy pletli zeby znimi trzymał SkarŻyw 57 marg; CzechEp 172, 221; Drudzy záś miedzy nimi plotą/ iż iáko ſyn ieſt mnieyſzy niż oćiec/ tak Duch święty ieſt mnieyſzy niż ſyn. ReszPrz 88, 83; wyiąwſzyby owo co niektórzy plotą/ [...] żeby [cesarz turecki] z Węgier piérwéy do Niemiec vdáć ſie miał. OrzJan 85; WujNT 415, 496; [Luter] ná wielu mieyſc plećie: iż vmárli ták ſpią [...] iż áni widzą/ áni czuią SkarKaz 384a.

W połączeniach tautologicznych typu „pleść mowiąc” (2): RejKup k7v; A ták niechay nie plotą haeretycy/ mowiąc żeby Anániaſz y Sáphirá tylko dla kłamſtwá/ łákomſtwá/ ábo pokrytośći/ á nie dla zgwałcenia ślubu y świętokradzſtwá pokaráni byli. WujNT 415.

W połączeniu szeregowym (1): Więc on niezbędny oſzuſt twierdźi zá rzecż iſtą/ Ze widźiał właſnym okiem Dźiewicę przecżyſtą; [...] Więc plećie/ bredźi/ mata KlonWor 47.

W przeciwstawieniu: »milczeć ... leda co pleść« (1): Przeto że ſtárſzy milcżą gdźie mowić ſię godźi/ Drudzy ledá co plotą iáko ludźie młodźi. Prot A2v.

Frazy: »co(ż) (wżdy a. to) plecie(sz), co pleciecie?« (4:1): RejKup g8v; Coż wżdy plećieſz/ my Zakon/ álbo Krolá w Polſzce ſtráćić chcemy? OrzRozm B; OrzQuin Z4v; A on im mowił: co plećiećie: cżyńćie co wam kazano/ niewidzićie tego co ia widzę. SkarŻyw 329; WyprPl C.

»jako plotą« (1): FalZioł I 86d; [pokrzyk] w ogrodźiech koſztownych rośśie/ á nie pod ſzubienicą/ iáko fáłſzywi ludźie plotą SienLek 199; SkarŻyw 92; CzechEp 406; SkarKaz 208a, 348b; oſmy [wysep] Lęſki nádąży k nam. Tám (iáko plotą) ſzátáńſka robotá/ Piekielne wrotá. KlonFlis G2v.

Zwroty: »pleść leda (a. lada) co« = nugas garrire Mącz; nugari Calep [szyk zmienny] (14): RejJóz C6v; RejKup t3v; BielKom E3; RejZwierz 35v; Potym názáiutrz duch zły od Bogá opętał Saulá/ y plotł ledá co [prophetabat] w domu ſwym BibRadz 1.Reg 18/10; Mącz 142c, 252d; Prot A2v; Idź á nie pleć ledá cżego/ gdyż nie rozumieſz ſwiętemu Boſtwu memu. RejPos 206v, 206v; SkarJedn 232; CzechEp *2v, 387; Calep 707a.

»pleść sam nie wiedzieć co« [szyk zmienny] (4): RejKup b7; KrowObr 181v; á gdy go ſpyta gdzie ieſt Egipt máły/ będzie plotł ſam niewie co BielKron 262; CzechRozm 134v; [O plotko niewstydliwy/ plećieſz ſam niewieſz co ŁaszczOkulary B2].

»plotki, klatki pleść« (1:1): RejKup c7v; Małżeńſtwá też yedno s cnotliwą/ y z dobrego domu/ y o ktoreyby żadnych rymow nyetworzono/ [...] álbo klatek nye plecyono/ áby nieſtacżał. GliczKsiąż Bv; [rádcżey wolą ſzcżyre plotki pleść/ niżli ſzcżyrą á proſtą prawdę iáśnie wyznáć. PiotrGonTrzech 9v].

»nie do rzeczy pleść« (1): A wſzákći by mię drugi muśiał bárzo prośić/ Bym go ſłuchał/ kiedy co nie do rzeczy plećie/ Bo mię wſtyd błaznów ſłucháć ná tym nędznym świećie. PudłFr 26.

»pleść trzy po trzy, [dwie po trzy]« (1): Nectere aliud ex alio, Iednę rzecz z drugiey plieść. Plieść trzy po trzy rozmáyicie bywa mowiono. Mącz 244a; [Nie z łáſkąbyś odſzedł od Krolá: gdybyś plotł dwie po trzy HerbNauka b3v (Linde)].

Szeregi: »pleść, mowić« (1): Nugiger, Plotká/ który ládá co plecie/ Ládá co mówi. Mącz 252d.

»powiedać i pleść« (1): iako thy powiedaſz y plećieſz/ á ſam niewieſz co/ háńbiąc y ſromocąc vrząd Kápłáńſki Syna Bożego wietzny. KrowObr 181v.

W przen (1):
Przysłowie: Bowiem káżdą ſkrytą myſl ſnádnie wyda mowá/ Gdyż záwżdy gębá plecie o cżym myſli głowá. RejWiz 6v.

Synonimy: 1. wić; 3. bajać, blegotać, klecić, klekotać, klektać, plapać, świergotać.

Formacje współrdzenne: napleść, napleść się, odpleść, opleść, opleść się, pleść się, popleść, popleść się, przepleść, przypleść, rozpleść, spleść, spleść się, upleść, upleść się, wpleść, wpleść się, wypleść, wypleść się, zapleść, zapleść się; naplatać, oplatać, oplatać się, podplatać, powpletać, przeplatać, przyplątać, przyplątać się, rozplatać, splatać, wplatać, wypletać, zaplatać, oplatować, przeplatować; odpletywać, wypletywać.

Cf PLECIENIE, PLECIONY, [PLETOMOWCA], PLOTĄCY, ROZNOPLOTNY

LW