[zaloguj się]
[pdf]

ROZPUSZCZAĆ SIĘ (7) vb impf

się (4), sie (3).

roſ- (6), roz- (1).

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf rozpuszczać się
indicativus
praes
sg pl
1 rozpuszczåm się rozpuszczåmy się
3 rozpuszczå się rozpuszczają się
praet
sg pl
3 n rozpuszczało się subst rozpuszczały się

inf rozpuszczać się (2). ◊ praes 1 sg rozpuszczåm się (1). ◊ 3 sg rozpuszczå się (1). ◊ 1 pl rozpuszczåmy się (1). ◊ 3 pl rozpuszczają się (1). ◊ [praet 3 sg n rozpuszczało się. ◊ 3 pl subst rozpuszczały się.] ◊ part praes act rozpuszczając się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w. s.v. rozpuścić.

1. Przekształcać się pod względem fizycznym (o materii) (3):
a. [Roztapiać się, pod wpływem wysokiej temperatury przechodzić ze stanu stałego w ciekły; liquefieri, liquescere, liqui Cn: Liquor Roſpu⟨ſ⟩cżam ſie/ roſtapiam ſie/ liqui. UrsinGramm 262.]
b. Rozrzedzać się, mięknąć; przen (2):

rozpuszczać się w co (1): WujNT 836 cf W porównaniu.

W porównaniu (1): Wáły ſrogie morskie [Iudae 13].) Tácyć ſą h⟨a⟩eretykowie/ iż y ſámi w ſobie záwſze nieſpokoyni/ nádęći/ ćięmni y gorzcy ſą: y ná pokoy kośćiołá (ktory iáko brzeg morſki ieſt mocny á ſtáteczny) bić nie przeſtawáią. Lecz tákże iáko piány/ wyrzucáią ſwoie zelżywośći: iż iáko nádęte wáły/ im ſię wyżſzey pyſzniąc ſię podnoſzą/ tym więcey zelżeni/ iákoby ſię w lekkie piány roſpuſzczáiąc giną. WujNT 836.

a) Przestawać być zatwardziałym (1):
Fraza: »kamieniste rozpuszczają się serca« (1): Táką ćierpliwośćią y miłośćią zwyćiężyli świát Apoſtołowie y potomkowie ich: ná ktorą pátrżąc pogáńſtwo iáko tu widziſz/ kruſzyć ſię/ á kámieniſte roſpuſzcżáć ſię ich ſercá muśiáły. SkarŻyw 238.
c. Pęcznieć (1): Cżemu ciaſto pſzenne więcey ſie nadyma kiedy ie zgniotą, niż ięcżmienne albo y rżane. (–) Bowiem mąka pſzenna dla ſwey miałkoſci ieſt barzo tłuſta y rzadka, przeto ſie barzo rozpuſzcża trzimaiąc ſie ſwą lipkoſcią. GlabGad G7.
2. Rozprostowywać się, rozciągać się (1):
[Fraza: »listki się rozpuszczają«: liſtki té z przodku gdy ſie roſpuſczáią/ Rutą woniáią/ á potym gdy iuż doſtoią/ tedy przykro woniáią iáko kliy UrzędowHerb 304a.]
Zwrot: »i tam i sam się rozpuszczać« (1): Sinuo, Krziwię ſie/ fáłduyę ſie/ y tám y ſám ſie rozwłóczę/ roſpuſzczam/ fáłduyę y krziwię. Mącz 395d.
3. [Słabnąć, tracić siły:
Szereg: »rozpuszczać się i mdleć«: Gdy [św. Ludgarda] ſię modliłá przed Crucifixem w tákim podnieśieniu duchá [...] bywáłá: iſz ſię cżłonki iey y ſtáwy roſpuſzcżáły y mdláły: ták iſz y vpádáć ná ziemię muśiáłá. SkarŻyw 548.]
4. [Szerzyć się, rozpowszechniać się:
Zwrot: »wszędzie się rozpuszczać«: Na on cżás teſz Arryáńſkie kacerſtwo zá pomocą Ceſarzá niezbożnego/ wſzędzie ſię rozpuſzcżáło SkarŻyw 424.]
5. Demoralizować się, odrzucać normy moralne i nakazy religijne; indulgere Cn (3):

rozpuszczać się na co (1): y brali od nich [potomkowie Seta od potomków Kaina] żony co nápięknieyſze ſobie obieráiąc: y zpowinowáćiwſzy ſię znimi/ záras ſię teſz pſowáć/ Bogá zápomináć/ wedle świátá żyć/ ná roſkoſzy ſię ſproſne ćieleſne roſpuſzcżać/ y w wſzytki niecnoty wpádać pocżęli. SkarŻyw 269.

[rozpuszczać się w co: [pan] vſtáwicżnie á czo dzień tho ſye w więtſſą á niepowſćięgliwſſą niecżyſtość roſpuſſcża. LorichKosz 62v (Linde s.v. rozpuścić).]

rozpuszczać się czym (1): [heretycy] Zwiedzeniem ſię też Báláámowym roſpuſzczáią [Vulg Iudae 11]/ iż dla vmiłowánia docześnych pożytkow/ ſprzećiwiáią ſię prawdzie ktorą znáią. WujNT 835.

rozpuszczać się w czym [= nie przestrzegać czego] (1): iż on ſzábát był zwierzchownym tylko nabożeńſtwem/ á nie ſámą właſną chwałą Bożą [...]. Przeto tedy [...] [św. Paweł] ono ná cżás poważne y do cżáſu trwáiące zwierzchowne ſzábátu poſtánowienie/ odrzucał [...]. Ale chwały Bożey prawdziwey duchowney nie odrzucał/ áni ganił: áni iey też my teraz odrzucamy/ ábo ſie w niey roſpuſzcżamy: ále ile w nas być może/ oney pilnuiemy. CzechRozm 72.

Synonim: 1.a. roztajać się.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

MPi, SBu