[zaloguj się]
[pdf]

POHAŃBIENIE (106) sb n

o oraz a jasne (w tym w a 6 r. błędne znakowanie); -e- (4) Mącz, BiałKat (2), SarnStat, -é- (1) MurzHist; końcowe e pochylone.

Fleksja
sg
N pohańbienié
G pohańbieniå
D pohańbieniu
A pohańbienié
I pohańbieni(e)m, pohańbienim
L pohańbieniu

sg N pohańbienié (15); -é (2), -(e) (13). ◊ G pohańbieniå (4); -å (3) BibRadz, Mącz, SkarŻyw, -a (1) SkarJedn. ◊ D pohańbieniu (12). ◊ A pohańbienié (58); -é (2), -(e) (56). ◊ I pohańbieni(e)m (10), pohańbienim (4); -(e)m Leop, BibRadz (3), RejPos, WujJudConf, BudBib, CzechEp; -im SkarŻyw, NiemObr (2); -(e)m : -im LubPs (2:1). ◊ L pohańbieniu (3).

Składnia dopełnienia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: pohańbienie przez kogo (1).

Sł stp: pohańbienie, pogańbienie, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

I. Rzeczownik od „pohańbić” (59):
1. Poniżenie, upokorzenie, znieważenie, zniesławienie; confusio Vulg, PolAnt; ignominia, opprobrium, probum PolAnt, Cn; contumelia Mącz, Cn (55): Nápomnienye ku ſtałośći wierne/ á przełożenie pychy/ ktorą Pan poháńbieniem tłumi. LubPs H3 marg, I3v marg, Q2; Wſzelákie nápominánie/ má być nie popędliwe y króm poháńbienia. Mącz 40b; SkarŻyw 372; od cżego ich Pan Chriſtus odwodźił/ á tákiey dumy zákázował/ ku pokorze/ y vniżeniu ich nápomináiąc/ grożąc poháńbienim tákowym wſzytkim/ ktorzyby ſię nád inne/ wynośić chćieli NiemObr 31.

pohańbienie czego (14): ále zápomniſz ſromoty młodoſći twoiey/ á nie wſpomniſz dáley ná poháńbienie wdowſtwá twego. BibRadz Is 54/4, Ier 7/19; Nie śmiechu ále opłákania godne ſą te ſkárgi/ y tá hániebna ślepotá wáſzá/ y to poháńbienie przenáświętſzey ofiáry y Sákrámentu Bożego WujJud 242v; WujJudConf 230v, 241; SkarŻyw 335; CzechEp 5; SkarKaz 244b. Cf pohańbienie komu czego; Wyrażenia przyimkowe.

pohańbienie komu czego (1): SkarKaz 353b cf W przeciwstawieniu.

pohańbienie czyje [= kto jest pohańbiony] [w tym: G sb i pron (12), pron poss (2)] (14): LubPs L2 marg; Powſtańże o Boże á rozſądź ſpráwę twą/ wſpomni na poháńbienie twoie [memento probri tui] ktore ſię dźieie od ſzalonego na káżdy czás. BibRadz Ps 73/22, Philipp 3/19; RejPos 276v; SkarJedn 84; Poháńbienie Zydow przez trzy krole. SkarKaz 517a marg. Cf Wyrażenia przyimkowe.

pohańbienie czyje [= kto pohańbił] (1): Vſłyſzałeś Pánie poháńbienie ich/ á wſzytko ich ſtáránie przećiwko mnie. BibRadz Thren 3/61.

W połączeniu szeregowym (1): á to dáć co ku wielkiey cżći Bożey/ [...] y ku poháńbieniu nieprzyiaćioł wiáry powſzechney/ y ku dobremu rzecży poſpolitey/ á więtſzey ſpolney miłośći/ bárzo ſłuży. SkarJedn A7.

W przeciwstawieniach: »(po)chwała (2), wspomożenie ... pohańbienie« (3): Nabożna modlitwá y proźbá o wſpomożenie/ á o poháńbyenie nieprzyiacioł prawdy Kriſtuſowey. LubPs L2 marg; BibRadz Philipp 3/19; Tobie Pánie pochwałá: á nam poháńbienie twarzy náſzey. SkarKaz 353b.

Zwroty: »czynić pohańbienie« (1): iákoś inym czynił pohańbienie [!] tákże y ſam poháńbion będźieſz BibRadz I 171b marg.

»(po)dać na pohańbienie, w pohańbienie« = dare confusionem PolAnt [szyk zmienny] (5:2): LubPs Sv; RejWiz 184; RejAp 20; RejZwierc 42v; BudBib 4.Esdr 2/6; tę niepokaláną oblubienicę Chryſtuſowę kośćioł S. Rzymſki zpotwarzoną/ w poháńbienie/ tobie narodzie Ruſki/ podáli. SkarJedn 230; Abel/ iż żył ſpráwiedliwie służąc Panu Bogu/ błogosłáwił go Pan Bog y nápełnił pożytkámi wielkiemi: A Kaimá nieſpráwiedliwęgo [!] dał ná poháńbienie. KołakSzczęśl C3.

»dawać w pohańbienie« = zmuszać do prostytucji (1): Słychałem [...] o mężach/ kthorzy żony ſwe/ nád ich wolą/ dla dárow/ dla zbogácenia ſie/ dawáli w poháńbienie. GórnDworz Bb4v.

»przyść w pohańbienie« (1): á przyidźiem w poháńbienie y w poſromocenie [erimus in offensionem, et in vituperium] v tych ktorzy będą pánowáć nád námi BibRadz Iudith 8/13[17].

»w pohańbienie przywieść, wprawić« (2:1): Ty ktorzi ná mię powſtáyą/ w poháńbyenie wpráwiſz LubPs Z2; ktoremi [potwarzami] Xiądz Powodowſki/ Kánonik Poznáńſki/ w ſwoim Wędźidle/ ludźi niewinnych w podeyźrzenie/ y w brzytkie poháńbienie/ przywieść vśiłuie. NiemObr 3 [idem] kt.

»wziąć pohańbienie« (1): Wſze thwoi nieprzyiaćiele/ wezmą wielkie poháńbienie/ poráźi ie BOG wſzey mocy ArtKanc M4v.

Wyrażenie: »zhańbiony pohańbieniem« (1): niechay będą zhánbieni pohánbieniem [confundantur confusione]/ kthorzy dufáią w obráźiech rytych Leop Is 42/17.
Szereg: »pohańbienie i posromocenie« = offensio et vituperium PolAnt (3): A batzyſz iuſz iákie poháńbienie y poſromocenie tzynićie Pánu Kryſtuſowi Synowi Bożemu/ ieſliże go wyznawaćie/ doſtátetznym/ wietznym/ y iedynym Iednatzem y przytzyńcą/ á przed ſię Swięte vmárłe ludzi przydawaćie doniego. KrowObr 209v; BibRadz Iudith 8/13[17]. Cf »ku pohańbieniu i posromoceniu«.
Wyrażenia przyimkowe: »ku pohańbieniu« = in ignominia PolAnt (5):

~ ku pohańbieniu czego (1): KrowObr 190v cf Szereg.

ku pohańbieniu komu (2): [córka] Nie wſtydliwa ieſt ku poháńbieniu oycu [confusio patris] y mężowi BibRadz Eccli 22/5; ArtKanc G8.

ku pohańbieniu czyjemu (2): BibRadz Ps 74 arg; LENiwieć może być przyrownan ku kámieniowi poplugáwionemu/ z ktorego wſzyſcy ſzydzą ku poháńbieniu iego. BibRadz Eccli 22/1.

W przeciwstawieniach: »ku pohańbieniu ... ku chwale, ku pocieszeniu« (2): Wierni chwálą imię Páńſkie dla nádźieie ktorą máią o Pánu/ iż on ma raz świát ſądźic y vczynić nápráwę ięgo [!]/ ku poháńbieniu niepobożnych/ á ku chwale wiernych. BibRadz Ps 74 arg; KRyſtus z martwych wſtał/ [...] Alleluia. NIeprzyiaćiołom ſwym ku poháńbieniu/ á wiernym ſwoim ku poćieſzeniu. ArtKanc G8.

Szereg: »ku pohańbieniu i posromoceniu« (1): kthorą [mszę] ſam ſzátan zmyſlił/ ku pohánbi[e]niu y poſromoceniu oney iedyney ofiáry/ Páná Iezu Kryſtuſá KrowObr 190v. ~

»na pohańbienie« = ad opprobrium PolAnt (8):

~ na pohańbienie czego (1): iſz ie [bogi pogańskie] pokołátáć miał ná cżęśći/ á ſrebro z ktorych vcżynione było vbogim rozdáć: ná więtſze pohańbienie głupſtwá niewiernych/ ktorzy rzecżom vcżynionym y báłwanom Boſką cżeść przycżytáli. SkarŻyw 189.

na pohańbienie komu (1): Lecz y niemniey będzie ná poháńbienie haeretykom: ktorzy nie mogą ćierpieć znáku krzyżá świętego. WujNT 104.

na pohańbienie czyje (6): Niemáią też [Żydzi] z żadną bronią chodźić: á to ná ich poháńbienie/ iże oni s ſwoią máiętnoſćią/ ſą pod mocą Krzeſćiánow. GroicPorz h2; Ty tedy ſynu cżłowiecży prorokuy á moẃ/ Pan Bog thák mowi do ſynow Ammonowych/ ná pohánbienie ich BibRadz Ez 21/28; WujJud 121; Tedy rzecże Eufrázya: ná iego [czarta] poháńbienie będę pośćiłá tydzień/ ieſli mi ſtárſzá dopuśći. SkarŻyw 225; WujNT 104; SkarKaz 5b.

Wyrażenie: »na wieczne pohańbienie« (1): ktory [Kościół Rzymski] ſtátecżnie ſtoi/ y ſtać muśi áż do ſkońcżenia świátá/ ná złość y ná wiecżne poháńbienie wſzyſtkich Heretykow. WujJud 121. ~

W przen (4): Izali mnie ku gniewu wyzywáią mowi Pan? izáli nie więcey ſámi ſiebie ná poháńbienie twarzy ſwych [ad pudorem vultus eorum] BibRadz Ier 7/19; lecż aby wizytko ſzło wedle ſznuru ſłowá Bożego: nie pátrząc nic ná ludzkie [...] ſądy y ſzácunki: ále tylko ná to iákoby Bog y Chriſtus Pan miał ſwą chwałę: choćiaż z nawiętſzym pohánbieniem twarzy náſzych. CzechEp 5; SkarKaz 244b, 353b.
a. Zbezczeszczenie, sprofanowanie (3):
Wyrażenie przyimkowe: »ku pohańbieniu [czego]« (3): Wodę Papieſz wymyſlił ku pohańbieniu krztu ſwiętego. KrowObr Vu2v, 50v, 71 marg.
2. Potępienie, zganienie; skaranie; detestatio JanStat; opprobrium Cn (4):
Wyrażenia przyimkowe: »ku pohańbieniu [czyjemu]« (1): To mowi w oſobie ludu Izráelſkiego ku pohánbieniu ludu Iudſkiego/ ktory ſię nie chćiał náwroćić do Páná. BibRadz I 383d marg.

»na pohańbienie« = in detestationem JanStat (3):

~ na pohańbienie czego (2): Iam tu wyznánie y náukę około tego Doktorow S. Greckich ná więtſze poháńbienie tych prożnych mow/ położyć vmyſlił. SkarJedn 278; SarnStat 700.

na pohańbienie czyje (1): [Przykład] Ná pohanbienie tych dziśieyſzych przenáſládownikow kośćiołá Bożego SkarŻyw 81. ~

II. Rzeczownik od „pohańbić się”; okrycie się hańbą (1): Z Iudy poſzedł Fáres y Zará z Thámár (marg) To ſię ſtáło przez grzech nie cżyſthy [kazirodczy stosunek Tamary ze swoim teściem] ktore poháńbienie było pocżąthkiem vniżenia Kryſtuſowego kthory ſię vpokorzył y zſthał ſię służebnikiem dla nas. (–) BibRadz Matth 1/3.
III. Stan poniżenia; hańba, niesława, sromota, wzgarda, wstyd; ignominia, opprobrium Vulg, PolAnt, Cn; confusio Vulg, PolAnt; contumelia Vulg, Cn; dedecus, flagitium, indignitas, labecula, probrum, turpitudo Cn (46): Wyelcechmy ſą poháńbyenim nápełnyeni w duſſy/ Bogacżow pyſſnych wzgárdzenye ták nas ſrodze ſuſſy LubPs cc4, P6v, Q, aa5v, dd2v; BibRadz Ps 73/21; RejPos 334v; BudBib 1.Mach 1/29; áczći pohańbienie (iáko mądrży ludźie rozumieią) tylko wtęn czás ieſt/ gdy kto wykroći prżećiwko ſwey poczćiwośći. GórnRozm H4v.

pohańbienie czego [= przez co] (1): Bo Iezus będąc wzbudzony od vmarłych zgłádźił poháńbienie ſwego ſkazánia ktorym był vniżon. BibRadz II 69c marg.

pohańbienie czyje [w tym: G sb i pron (7), pron poss (6)] (13): LubPs S3; Leop Ps 118/39, Eccli 20/28, Ier 3/25, Ez 16/52; á otrze Pan Bog łzę ze wſzelákiey twarzy/ y zdeymie poháńbienie ludu ſwego ze wſzytkiey źiemie/ ábowiem to powiedźiał Pan. BibRadz Is 25/8, 1.Reg 25/39, Ps 88/51, Mich 6/16; BiałKat 91, 216; BudBib 3.Esdr 1/41[42]; á dom ich ná piaſku zbudowány/ cżáſu plag y náwałnośći gniewu Páńſkiego/ obálić ſię z poháńbienim ich muśi. NiemObr 7.

W połączeniach szeregowych (5): BibRadz 1.Mach 1/41; którego grzéchu owoc inſzy nie ieſt/ iedno wſtyd/ poháńbienié/ á ſkóńczenié iego/ gdy do ſkutku przyydźie/ śmierć BiałKat 216; BudBib 3.Esdr 8/75[78], 1.Mach 1/41; k temu iż ogień y męki mogą też y beſtye ćierpieć/ á ſámego człowieká rozumnego właſna ieſt męká/ ſromotá y poháńbienie y záwſtydzenie. SkarKaz 3b.

Zwroty: »być w pohańbieniu« (1): iáko ſą ći w wielkim poháńbieniu ktorzy miłuią koſćioł Boży. BibRadz Ps 68 arg.

»podejmować pohańbienie« (1): Abowiemem dla ćiebie podeymowáł pohańbienie/ á zelżywość [sustinui opprobrium] okrywáłá oblicze moie. BibRadz Ps 68/8.

»w pohańbienie upaść« (1): Kto mię poſłuſzen/ w żádne poháńbienie nigdy nie vpádnie [non confundetur semper] BudBib Eccli 24/25[30].

Szeregi: »nieczystość i pohańbienie« (1):A wſzytki ine ſpráwy iego [Nabuchodonozora]/ niecżyſtość y poháńbienie iego [de immunditia illius et irreligiositate] wypiſáne ſą w kſięgach kronik Krolewſkich. BudBib 3.Esdr 1/41[42].

»pohańbienie i potępienie« (1): Wſzytkie ich ſtáránie obroćiło ſię im ku więczſzemu poháńbieniu/ y ku potępieniu. BibRadz II 19c marg.

»sromota a pohańbienie« (1): Wſzyſcy ſię záwſtydáią zá lud ktory im nie nie mogł być pożyteczen áni pomocen/ y żadnego pożytku nie przynoſił/ iedno tylko ſromotę á poháńbienie [ad pudorem, et etiam ad opprobrium]. BibRadz Is 30/5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»urąganie i pohańbienie« (1): ábowiem vrągánie y pohańbienie [improperium enim et contumeliam] będzie dziedzicżył zły cżłowiek Leop Eccli 6/1.

»zguba i pohańbienie« (1): Chrześćiánom po wſzytkim świećie poćiechę/ Pogáńſtwu więtſzy poſtrách/ Heretykom zgubę y poháńbienie/ z iednocżenim wáſzym w iedno ćiáło Kośćiołá Chryſtuſowego/ vcżyńćie. SkarJedn 404.

Wyrażenia przyimkowe: »ku pohańbieniu [komu]« (2): Y przypádłá im rádá dobra/ áby go [ołtarz zgwałcony] rozmiotáli/ żeby im ná potym nie był ku pohańbieniu [in opprobrium]/ iż gi pogáni ſplugawili BibRadz 1.Mach 4/45, II 19c marg.

»na pohańbienie« = in confusionem Vulg; in opprobrium PolAnt (3): á oni weſſli do Beelfegorá/ y odłącżyli ſie ná poháńbienie/ á ſtali ſie brzytkiemi iáko y one rzecży ktore miłowáli. Leop Os 9/10.

~ na pohańbienie komu, czemu (2): Bo Pan Bog ich bronić ich będzie/ á będziem ná pohánbienie wſſyſtkiey źiemi. Leop Iudith 5/25; Płakałem y trapiłem w poſćie duſzę moię/ á tyś mnie był ná poháńbienie [et fuit in opprobria mihi]. BibRadz Ps 68/11. ~

W przen (2): Nyech w ſrogye poháńbyenye będą obleceni/ Ci ludzye ták vporni á práwye ſſaleni/ Ktorzy przećiw mnye dziwne rzecży wymyſláli LubPs I3v; Leop Ps 118/39.
Przen: Ten, kto przynosi hańbę [czego] (1): Tákże Benedykt dziewiąty ſromotá ludzka/ y poháńbienie kośćiołá/ iżali niekupił Papieſtwá KrowObr 38.
a. Przedmiot pośmiewiska (2): Vrywáli go wſzyſcy ktorzy mimo oń ſzli drogą/ á zſtháł ſię poháńbieniem v ſąſiádow ſwoich. BibRadz Ps 88/42.

pohańbienie czyje (1): A ia ciem ieſt robak á nie cżłowiek/ pohańbienie ludzkie/ á odrzuczenie poſpolite. TarDuch A2v.

b. Kara piekła, utrata zbawienia (4):

W przeciwstawieniu: »wieczny żywot ... pohańbienie wieczne« (2): GrzegŚm 8, 11 cf »pohańbienie i posromocenie wieczne«.

Zwrot: »dać na wieczne pohańbienie« (1): W tobiem/ Pánie/ nádźieię położył: nie dayże mię ná wiecżne poháńbienie. LatHar 574.
Szeregi: »pohańbienie i posromocenie wieczne« (2): A wiele tych ktorzy leżą w prochu ocucą śię iedni ku wiecżnemu żywothowi/ á drudzy ná poháńbienie y poſromocenie wiecżne. GrzegŚm 8, 11.

»strach abo pohańbienie« (1): Iuſz niemogę wnim [Bogu] miéć nadźieie aby mi grzechy odpuścił/ i tilko mi zoſtáł ſtrach abo pohanbiénié. MurzHist O3v.

Synonimy: I.1. polżenie, poniżenie, posromocenie, upokorzenie, uwłoczenie, znieważenie; 2. potępa, potępienie, zganienie; III. despekt, niesława, sromota, urąganie, wzgarda, zelżywość.

Cf POHAŃBIĆ

SBu