« Poprzednie hasło: ROZSZERZON | Następne hasło: [ROZSZERZYCIEL] » |
ROZSZERZONY (80) part praet pass pf
rozszerzony (63), rozszerzon (17).
rozszerzony, rozszerzon (40), rozszyrzony, rozszyrzon (28), roszerzony, roszerzon (9), roszszerzony, roszszerzon (3); rozszerzony FalZioł, BibRadz, BielKron (4), KuczbKat (2), WujJud, WujJudConf, BudBib, ModrzBaz (2), SkarJedn (5), SkarŻyw (3), ReszPrz, GórnRozm, Calep, Phil, GrabowSet, WujNT (7), SkarKaz, VotSzl, PaxLiz; rozszyrzony OpecŻyw, KromRozm I (2), KromRozm II, RejWiz (2), RejZwierz, RejPos (12), RejZwierc (3), RejPosWstaw, ArtKanc, PowodPr; roszerzony RejPs (4); rozszerzony : rozszyrzony : roszerzony : roszszyrzony Mącz (3:–:5), LubPs (1:1), RejAp (–:2:–:3).
rozſz- (62), rozſſ- (5), roſſz- (1).
Pierwsze o oraz e jasne; w formach złożonych drugie o jasne; formy niezłożone z tekstów nieoznaczających ó.
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | rozszerzony, rozszerz(o)n | f | N | rozszerz(o)na, rozszerzonå | n | N | rozszerzone, rozszerz(o)no |
G | rozszerzon(e)go | G | G | rozszerzon(e)go | ||||
D | D | D | rozszerzon(e)mu | |||||
A | rozszerzon(e)go | A | rozszerzoną | A | rozszerzon(e) | |||
L | rozszerzonym | L | L | rozszerzonym |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | rozszerzeni |
subst | rozszerzon(e) | |
G | rozszerzonych | |
A | subst | rozszerzon(e), rozszerzon(e), rozszyrz(o)ny |
I | n | rozszerzonymi, rozszerzon(e)mi |
sg m N rozszerzony (18), rozszerz(o)n (3); ~(attrib) -ony (14); ~(praed) -ony (4) WujJud (2), SkarJedn, WujNT, -(o)n (3) RejPs, RejWiz, RejAp. ◊ G rozszerzon(e)go (2). ◊ A rozszerzon(e)go (1). ◊ L rozszerzonym (1). ◊ f N rozszerz(o)na (10), rozszerzonå (8); ~(attrib) -a (3) BielKron, ReszPrz, PaxLiz, -å (1) SkarKaz; ~(praed) -a (7) OpecŻyw, BielKron, ArtKanc, -å (7) RejPs, LubPs,~WujNT, VotSzl; -a : -å RejAp (1:1), RejPos (2:1), SkarJedn (1:1). ◊ A rozszerzoną (1). ◊ n N (praed) rozszerzone (7) LubPs, KuczbKat, RejPosWstaw, ModrzBaz (2), WujNT, rozszerz(o)no (3) RejPs, BielKron; -e : -o RejPos (1:1).◊ G rozszerzon(e)go (1). ◊ D rozszerzon(e)mu (1). ◊ A rozszerzon(e) (1). ◊ L rozszerzonym (1). ◊ pl N m pers rozszerzeni (2). subst rozszerzon(e) (13). ◊ G rozszerzonych (2). ◊ A subst m i f rozszerzon(e) (2). n rozszerzon(e) (1) BudBib, rozszyrz(o)ny [w rymie do: strony] (1) RejZwierz. ◊ I n rozszerzonymi (1), [rozszerzon(e)mi].
Składnia dopełnienia sprawcy: rozszerzony od kogo, od czego (3) FalZioł, RejPos, VotSzl, przez kogo, prze co (2) SkarŻyw, PaxLiz.
Sł stp s.v. rozszerzyć, rozszyrzyć, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. rozszerzyć.
- 1. Powiększony, zwłaszcza pod względem rozmiarów, zasięgu, nasilenia
(31)
- Przen: Wszechobecny (o Bogu) (1)
- a. O rozmiarach fizycznych (8)
- b. O ilości: rozmnożony (3)
- c. O stopniu, intensywności
(10)
- Przen (1)
- d. O tekście: rozwinięty, rozbudowany (2)
- e. O obecności Boga (1)
- 2. Rozgłoszony, rozpowszechniony, rozsławiony (29)
- 3. Rozwinięty, rozpostarty; rozłożysty (11)
- 4. Otwarty, rozwarty
(4)
- Przen (1)
- 5. Mający dużo czegoś, obfitujący (5)
rozszerzon od czego do czego (1): Ziemiá Friſka niekiedy Kroleſtwo/ od ſámego Renu nád brzegi morzá Niemieckiego rozſzerzoná áż do Cimbricám Cherſoneſsum/ kthorą Iucią zową álbo bliſzſſa Dánia. BielKron 291.
rozszyrzon(y) komu (2): Ale on zły zoſtánie przedſię przy złey zapłácie ſwey/ á dobremu hoyne błogoſłáwieńſtwo będzie záwżdy rozſzyrzono. RejPos 51, 294v.
rozszyrzon przeciwko komu (1): CHwalćież wy Páná wſzyſcy Narodowie/ [...] Abowiem rozſzyrzoná ieſt przećiwko nam łáſká iego ArtKanc C2.
»roszerzony od morza do morza« (1): Wten czás ſie rozkwitnie ſpráwiedliwy á roſkocha ſie w możnoſći ſwoiey ktorá mu ſnadz będzie roſſerzona áż od morzá do morzá. RejPs 105.
W przeciwstawieniu: »skrocony ... rozszerzony« (1): Zywot S. Symeoná ſłupniká/ wypiſany przez Theodoreta Biſkupá Cyreńſkiego/ ktory ſam na niektore rzecży pátrzył: mieyſcy ſkrocony/ mieyſcy z Euágryuſzá Hiſtoryká Greckiego rozſzerzony. SkarŻyw 28.
rozszerzony czym (2): Ty ſą ſłowá Pápieſkie. ktore dla tego kłádę/ áby káżdy zrozumiał/ iż do tego cżáſu Grekowie ięzyk Láćińſki/ ktorym wiárá Chrześćiáńſká pod Rzymſkim páńſtwem rozſzerzona ieſt/ wtákiey zſtárádawná podáney vcżćiwośći mieli/ iż go w kośćiołách ſwoich na ſłużbie Bożey vżywáli. SkarJedn 216, 360.
W przeciwstawieniu: »rozszerzony ... pokątny« (1): Ze to nie ieſt Kośćioł Chriſtuſow/ ktory nie ieſt Powſzechny/ to ieſt/ nie ieſt po wſzyſtkim świećie rozſzerzony/ ále pokątny WujJud 131v.
»sławnie rozszerzony« (1): Zacne imyę Páná tego nyech wſſyſcy wyznáyą/ [...] Bo imyę yego ſámego ták yeſt wywyzſſone/ Nád możnośći zyemye nyebá ſławnye rozſſerzone. LubPs ff4.
»po (wszy(s)tki(e)m a. wszem) świecie, po wszemu światu, po wszytkich kończynach świata, po wszem okręgu świata, po wszytkiego świata ziemi, przez wszytek świat rozszerzon(y)« [szyk 15:5] (14:1:1:1:1:2): Tatz ieſt ona [Maryja] ſſcżęſná a blogoſlawioná/ przez ktorą wiara wcieleniá bożégo ieſt wypelniona/ ij przez wſſytek ſwiat rozſſyrzona OpecŻyw 183v; A ták nye dáy ſobye powyádáć/ áby z duchá ſwyętego tá náuká Lutrowá byłá/ ktora [...] z náuką poſpolitą y ſtárożytnemi obyczáymi y vſtáwámi koſćyołá ſwyętego po wſſem śwyećye rozſſyrzonego ſye nyezgadza KromRozm I F4, D3v; LubPs E2v marg; A wiedzcie pewnie iż przed tymi cżáſy będzye rozſzyrzoná prawdá moiá/ Ewányelia y náuká moiá po wſzytkim ſwiecie RejPos 259v; iż iuż to kroleſtwo twoie ſwięte práwie po wſzytkich końcżynach ſwiátá tego ieſt rozſzyrzone RejPos 313, 259v [2 r.]; WujJud 131v; WujJudConf 116; RejPosWstaw 42; SkarJedn 26, 119, 360; Tym heretictwo y nowe ſekty potępiſz/ iż przodkow ſwych vkazáć niemogą/ iż ſucceſsyey od Apoſtołow niemaią/ ktorą tu przez ty tákie święte/ y dom naſz ſtary/ mocny/ świetny/ po wſzytkiem świećie rozſzerzony/ my záwżdy vkazáć możem. SkarŻyw A4, 374; ReszPrz 27; Wiárá Kátholicka nie tu y owdzie po kąćiech/ iáko haeretycka: ále wſzędy po świećie/ po wſzytkich kráiách y narodziech ieſt rozſzerzona. WujNT 525, 479 marg; Krzyż ś. y moc iego/ to ieſt moc kazánia o vkrzyżowánym/ po wſzytkim świećie rozſzerzona/ sſtáłá ſię zbáwieniem y śiłą Bożą wierzącym SkarKaz 83a.
»po wszech wiekoch rozszyrzony« (1): A ták oná obyetnicá Páńſka o ſwym j duchá śwyętego vſtáwicznym á wyecznym przebywányu [...] nye komu yednemu álbo kilkyem z oſobná/ áni yednemu narodowi/ áni też yednemu wyekowi álbo czáſowi ſluży: Ale wſſyſtkyemu krzeſciyáńſtwu po wſſech wyekoch y myeyſcach rozſſyrzonemu. KromRozm II t.
»wszędzie (a. wszędy) rozszerzon(y)« (2): WujNT 525; Lecż mnie co przypędźiło/ do tey pracey máłey? Zacność domu wáſzego w ſłáwie mocno ſtałey. Gdyż prze mądrość y cnotę wſzędzie rozſzerzoná? PaxLiz A3.
»pomnożony a rozszyrzony« (1): Dayże to Pánie Boże [...] áby zá tákim pobożnym wychowániem dzyatek kroleſtwo Syná twego miłego á Páná náſzego Iezuſá Kryſthuſá pomnożone á rozſzyrzone po wſzem okręgu ſwiátá być mogło RejPosWstaw 42.
»rozniesion i rozszerzon« (1): Ma też być náuká zdrowa y prawdźiwa Kátholická/ to ieſt/ po wſzyſtkim świećie roznieſioná/ y rozſzerzoná ReszPrz 27.
»rozszerzon i szczepion« (1): Aleć ná tym [języku] Słowieńſkim przeſtáć kazáli/ ábyś nigdy do práwego rozumienia y náuki nie przjſzedł. Bo tjlo ty dwá ſą ięziki Grecki á Láćinſki/ ktorymi wiárá S. powſzem świećie rożſzerzoná y ſzcżepioná ieſt SkarJedn 360.
[rozszerzony na czym: Drugi ieſt obycżay/ gdy iedná máćicá [winna] ná wiele tykach albo też y żerdźiach bywa rozſzerzona. Cresc 1571 292.]
[»ręce rozszerzone« = rozpostarte ramiona: [herb Rawicz] Ma być Pánná roſzcżoſána w Koronie/ Ręce rozſzerzone máiąc/ ná Niedźwiedźiu Cżarnym ſiedzi w polu żołtym. PaprHerby 428.]
»rozszerzone skrzydła« [szyk zmienny] (2): A ták onych Cherubinow rozſzerzone ſkrzydłá były ná dwádźieſćiá łokiet BibRadz 2.Par 3/13; Ná chorągwi nadworney był Orzeł z rozſzerzonymi ſkrzydły z złotą ſtrefą/ ſiedząc ná białym koniu BielKron 425; [BielKron 1597 4].
»roszerzony po ziemi« (1): Proiectae humi vineae, Roſciągnione/ Roſzerzone po źiemi winne mácice. Mącz 162d.
»żagle ro(z)szerzone« = passa vela Mącz (2): IAko piſzą o nim [o rybie Timus] w kxięgach O przyrodzonych rzecżach: [...] iże ieſt riba dworna barzo/ gdy vyrzy żagle v okrętow od wiatru roſſzerzone/ tedy ſie wſpina na okręty FalZioł IV 40c; Mącz 275b.
W porównaniach (2): Bowiem ſpráwiedliwy zákwitnie włáſce bożey/ iáko drzewo pálmowe/ á będzie roſſerzon iáko piękny Cedron ná puſſczy RejPs 137v; Słuchayże ſłuchay [...] káżdy cżłowiek ſwiátá tego ieſt omylny á łgarz/ á prożno kto w nim ma pokłádáć nádzyeię ſwoią/ [...] A Prorok powieda/ iż go z ráná widział iáko drzewo rozſzyrzone/ á k wiecżoru nie zoſtał y znák mieyſcá iego. RejPos 317.
rozszyrzony na ile [= jak szeroko] (1): Koronę má ná głowie iáſno roſpaloną/ Nádął gębę by pudło/ ná piądź rozſzyrzoną. RejWiz 166.
W przeciwstawieniu: »rozszerzony ... ściśniony« (1): Vcżynił też (v onego) domu okná rozſzerzone (y) śćisnione [latas extrinsecus, angustas intrinsecus] (marg) Wł. otwárte y záwarte. (–). BudBib 3.Reg 6/4.
W porównaniu (1): Sáydak iego iáko grob rozſzyrzony [Vulg Ier 5/16]: [...] Y wytrawi vrodzáie twoie y żywność twoię/ poźrze ſyny twoie y corki twoie: wyie trzody y ſtádá twoie: wyżyruie winnice y ſády twoie. PowodPr 8.
Synonimy: 1. powiętszony, przymnożony; 2. rozsiany, rozsławiony, rozwołany; 3. roztoczony, rozwinion.
Cf ROZSZERZYĆ
JR, MC, MN