[zaloguj się]
[pdf]

POMIESZAĆ (43) vb pf

o oraz a jasne; -é- (6) BiałKat, Oczko, PudłFr, ZawJeft (3), -e- (2) MurzOrt, Mącz.

Fleksja
inf pomiészać
praet
sg pl
2 m pomiészåłeś, -ś pomiészåł m pers -ście pomiészali
3 m pomiészåł m pers pomiészali
f pomiészała m an
imperativus
pl
1 pomiészåjmy
conditionalis
sg pl
3 m by pomiészåł m pers by pomiészali
f by pomiészała m an
impersonalis
praet pomiészåno
participia
part praet act pomiészåwszy

inf pomiészać (5). ◊ fut 2 sg pomiészåsz (1). ◊ 3 sg pomiészå (4). ◊ 3 pl pomiészają (2). ◊ praet 2 sg m pomiészåłeś, -ś pomiészåł (2). ◊ 3 sg m pomiészåł (8). f pomiészała (4). ◊ 2 pl m pers -ście pomiészali (2). ◊ 3 pl m pers pomiészali (3). ◊ imp 1 pl pomiészåjmy (1). ◊ con 3 sg m by pomiészåł (2). f by pomiészała (1). ◊ 3 pl m pers by pomiészali (1). ◊ impers praet pomiészåno (3). ◊ part praet act pomiészåwszy (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Połączyć, zmieszać rożne elementy; dołączyć, włączyć coś do czegoś; zmieszać, wymieszać [kogo, co] (12): Káżdy ſztuką y cnoty rycérſkiéy dźielnośćią O ſwé ſye zdrowié ſtárał z kwápliwą pilnośćią: Ieden bił/ drugi bit był: áż krew pomiéſzáłá Potoki: bo cáły dźień tá bieśiádá trwáłá. ZawJeft 13.

pomieszać z czym (8): BielKom E4v; A gdy w tych kráioch oſiedli gdzie dziś ſą/ pomieſzáli narod y mowę z Ruſią/ thák iż iuż drudzy ſobie máło rozumieią. BielKron 358v; Commixtim, Iedno z drugiem pomieſzawſzy. Mącz 224a; RejZwierc 15; CzechRozm 249; StryjKron 46; ZawJeft 46; Pofałſzowałeś towar/ wodą/ fárbą/ prochem: Y pomieſzałeś rzecży kofztowne z motłochem. KlonWor 67.

W porównaniu (1): Gdy przed ſmętnym ołtarzem święta Pánná ſtałá/ [...] Pánieńſki wſtyd przebijał przez oblicże białé: Wzrok ku ludźióm zdobiło ſerce mężnie ſtałé. Właſnie iákby pomiéſzał rózą woniáiącą/ Z fiołki y z lilią/ pozornie kwitniącą. ZawJeft 46.

W charakterystycznych połączeniach: pomieszać potoki, wino; pomieszać Ewanjelijum z nauką zakonną, gorczycę z miodem, narod i mowę z Rusią (2), niebo z ziemią, róże z fijołki i z liliją, rzeczy kosztowne z motłochem, zioła z błotem; pomieszać barzo prętko.

Przen (3): Mądrość dom zbudowała/ ſiedḿ ſłupow ſcioſałá/ Ofiáry ſpokłádáłá/ wino pomieſzáłá/ Aby przyſzli proſtacy BielKom B6; Z obu ſtron tu prawdę powiedáią/ Wżdy ſie ludziom máło podobáią/ Iednym ſie chce wcżeſnośći vżywáć/ Drudzy każą w kárnośći przebywáć/ Gorcżycę tu z miodem pomieſzano BielKom E4v; To iey [duszy] potráwy naroſkoſznieyſze/ ſławá/ ktoremi oná ták wdzięcżnie náſycona bywa [...] á dla nędznego ciáłá muśimy iey wſzytko pomieſzáć że ná rownym niebożątko przeſtáć muśi. RejZwierc 104v.
a. [O języku: Zniekształcić: Tedy też ięzyk ſwoy przyrodzony Sławiáńſki dla rożnośći gránic i częſtego miedzy cudzymi narody obcowánia pomieſzáli/ iſz ieden narod drugiemu dziś ledwo rzecz ięzyká ſpolnego wyrozumieć może StryjKron 109 (Linde).]
2. Zburzyć ustalony porządek, wprowadzić nieład zamieszać; perturbare Modrz, Cn; confundere PolAnt, Cn; miscere Modrz; turbare Calag; conturbare, deturbare Cn [co] (31): [muzyki] kto ſłucha/ tedy ſnádnie wyrozumieć może ſthrunę álbo piſzcżałkę kthora rozno bęcży/ bo y drugie głoſy wnet pomieſza. RejZwierc 16; BielSpr 18; prawdá á roſtropność ma być miłowána: ktorey ieſli niemáią ći/ co wſzytkim władną/ tedy tácy pomieſzawſzy wſzytko/ ſámi potym z wielkiem złem vbogich ludźi vpadáią. ModrzBaz 17v; Oczko 30v; Inn einen hauffen werffen. Pomieſzáć. Turbare. Calag 298b; ActReg 159; Iednák wielka ieſt śmiałość Budnego/ ktory porządek czterech Ewángeliy pomiéſzał/ kłádąc pierwey Ewángelią Ianá S. á po niey Ewángelią Lukaſzá S. WujNT 396; O wielki nierządźie heretycki coś wſzytko pomiéſzał. Toż v nich miſtrz co y vczeń/ y owſzem wſzyścy vczyć chcą/ a nikt ſłucháć y poſłuſznym być/ byle co trochę czytáć vmiał/ niechce. SkarKaz 608a, 606b.

pomieszać czym (1): świętokraydźcą ieſt/ [...] ktokolwiek vporem ſwym ludzkim/ Boſkie poſtánowienie chce pomieſzáć. ReszPrz 108.

pomieszać w czym [= co] (1): Nie tho ſláchectwo czo herbow náwiefza/ Ieſli czo w cnocie nietrefnie pomieſza. RejZwierc 219v.

W charakterystycznych połączeniach: pomieszać koncepty, myśli, porządek Ewanjelij, rząd kościelny, boskie postanowienie, rady, stany, wszystko (5); pomieszać uporem; pomieszać w cnocie; pomieszać nietrefnie.

Zwroty: »[komu] w głowie, we łbie pomieszać« [szyk zmienny] (2:1): Nie dáyże ſie z nim z młodu łámáć twárdemi á wichrowáthemi náukámi/ boć mu ſnádnie w młodey głowie wſzytko pomieſzáią RejZwierc 8; Ale dziſia drugiemu rozlicżne perfumy/ Pomieſzáią w ſzumnym łbie rozmaite dumy. Ze nie tylko o przyſzłych rzecżach by co wiedział/ Ale ledwe pámięta gdzie z wiecżorá ſiedział. RejZwierc 252; KlonWor 43.

bibl. »pomieszać języki« = confundere labium PolAnt [szyk zmienny] (6): Nuż tedy ſtąpmy/ á pomieſzaymy tám iężyki ich/ áby ieden drugiego niezrozumiał. BibRadz Gen 11/7, Gen 11/9; GrzegRóżn Hv; SarnUzn B; CzechEp 261; Pan Bóg [...] pyſzne Bábilońcżyki w źiemi Sámáár roſproſzył/ y pomieſzał tády [lege: tedy] y ięzyki ich. KołakSzczęśl C3.

»szyki [czyje] pomieszać« = pokrzyżować czyjeś plany (1): Boże wſzechmogący/ ſam nas podpomoż iáko Pan w ſwey mocy/ rácz wſzyſtkie ſzyki tych zdrayćow [!] pomieszáć/ one ták pokárác [!]. MycPrz I [A3].

»tam i sam pomieszać« (1): Iedno ſie dzierz poczćiwoſći wiary a ſtałoſći Nigdy na cię nie przydą żadne omylnoſći Alekto więcz tam y ſam pomieſza ſwe ſprawy Zda ſie ſobie być chytrym a on błazen prawy RejJóz L7.

Szereg: »pomieszać i zawichrzenie uczynić« (1): lepiey ieſt woyſko mnieyſze mieć w mieyſcu dobrym á pomocniki poſtronne mieć dostátecżne/ thák iezdny iáko pieſze/ ktorym ſnádnie prziydzie z nieprzyiáćielem cżynić ſkocżywſzy weń prędko/ niż wálnemu woyſku/ ktore gdy z mieyſcá ruſzyſz/ wſzyſtko pomieſzaſz y záwichrzenie ſzkodliwe vcżyniſz. BielSpr 18.
a. Przeinaczyć, odwrócić, zmienić sens czegoś, wziąć za co innego (10): Otożćiem ia w tym nie krzyw nic: Sługáć głupi to pomieſzał/ Iż podług ſwey dumy działał BierEz C4; Bo gdy mówiſz/ [...] pii domnie abo podái mi ten lii/ nienapiſzéſz piéi/ piéi/ abo léi/ Abowięm by tak pomieſzáł ſłowa/ Boć inſza rzecz znaczy piéi/ niż pii/ léi abo liéi niſz lii MurzOrt B2; PudłFr 13; WujNT przedm 14.

pomieszać czym (1): Pięknémi ſłowy w grzechu ofiary ſzukaćie/ Ludźkié y Boſkié weſpół vſtáwy miéſzaćie. Chcećie áby niepráwość wáſzá práwem ſtáłá/ Żeby świetckié y święté rzeczy pomiéſzáłá Ozdobną mową wáſzą. ZawJeft 36.

pomieszać z czym (1): Abowiem y ná on cżás ieſzcże zá Apoſtołow Páńſkich iuż byli fáłſzywi Prorocy/ ktorzy Ewángelium z náuką zakonną pomieſzawſzy/ obłędliwie náucżáli/ iákoby bez vcżynkow zakonnych Kriſtus ſam zbáwić niemogł. WujJudConf 80.

Zwrot: »w sobie pomieszać« (2): RejJóz H3; A mogłá by ná nas oná pirwſza náturá náſzá rzewno zápłákáć/ [...] mowiąc nam ty ſłowá O nędznicy nędzni/ iam was byłá nadobnie w niewinnośći wáſzey ná ſwiát poſłáłá/ á wyſcie to w ſobie wſzytko ſproſnie pomieſzáli. RejZwierc 67.
Szeregi: »pomieszać i zepsować« (1): kiedy [...] s Krolá ſthánie ſie okrutnik/ á Tyran: ábo władza [...] przyidźie w ręczę kilku niecnotliwych: ábo kiedy cháſá/ poſpolitą władzą zágubiwſzy/ ſtany/ vrzędy / dignitarſtwá pomieſzawſzy/ y zepſowawſzy/ ſámá regimenth weźmie: tedy [...] nigdziey gorzey ludziom/ iáko pod Tyrańſtwem iednego GórnDworz Gg2v.

»pomieszać, zopaczyć« (1): A tymći to vroſło/ iż pomiéſzano wſzyſtko/ z opáczóno wſzyſtko w téy ſpráwie nád wolą Chryſtuſá Páná z iſtotnych rzeczy/ które Pan zoſtáwił figury podziáłano. BiałKat 293v.

Synonimy: 1. złączyć; 2. pogmatwać, pomętlować, powichłać, powichrować, powichrzyć, powikłać; a. zepsować, zmienić, zopaczyć, zopakować.

Formacje współrdzenne cf MIESZAĆ.

Cf 1. POMIESZANIE, POMIESZANY

JR