« Poprzednie hasło: POTWARZ | Następne hasło: POTWARZAĆ SIĘ » |
POTWARZAĆ (120) vb impf
o oraz drugie a jasne; -wå- (109), -wa- (6); -wå- : -wa- MurzNT (1:1), KrowObr (9:1), GrzegRóżn (5:1), Mącz (4:1), WujJud (20:1), SkarŻyw (3:1).
inf | potwårzać | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | potwårzåm | potwårzåmy | |||||
2 | potwårzåsz | potwårzåcie | |||||
3 | potwårzå | potwårzają |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | -em potwårzåł | m pers | |
2 | m | potwårzåłeś, -ś potwårzåł | m pers | |
3 | m | potwårzåł | m pers | potwårzali |
fut | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | będę potwårzåł | m pers | |
3 | m | potwårzać będzie | m pers | potwårzać będą |
imperativus | |
---|---|
pl | |
2 | potwårzåjcie |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | by potwårzåł | m pers | potwårzaliby, by potwårzali |
f | by potwårzała | m an |
inf potwårzać (13). ◊ praes 1 sg potwårzåm (5). ◊ 2 sg potwårzåsz (5). ◊ 3 sg potwårzå (6). ◊ 1 pl potwårzåmy (1). ◊ 2 pl potwårzåcie (4). ◊ 3 pl potwårzają (49). ◊ praet 1 sg m -em potwårzåł (2). ◊ 2 sg m potwårzåłeś, -ś potwårzåł (2). ◊ 3 sg m potwårzåł (5). ◊ 3 pl m pers potwårzali (8). ◊ fut [1 sg m będę potwårzåł.] ◊ 3 sg m potwårzać będzie (1). ◊ [3 pl m pers potwårzać będą.] ◊ imp 2 pl potwårzåjcie (1). ◊ con 3 sg m by potwårzåł (4). f by potwårzała (1). ◊ 3 pl m pers potwårzaliby, by potwårzali (4). ◊ part praes act potwårzając (9).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.
potwarzać dla kogo, dla czego [= z powodu kogo, czego] (3): SkarŻyw 189; Gdy nas potwarzáią/ gdy nas przeklináią/ gdy kłamſtwá ná nas kłádą/ dla Chryſtuſá y prawdy/ y ſpráwiedliwośći iego: rádowáć ſię nam Pan każe. SkarKaz 639a. Cf »niesłusznie potwarzać«.
potwarzać o co (1): Pánie Boże moy ieſliżem ſię tego dopuſćił (marg) To ieſt/ ocz mię przeſládowcy moi potwarzáią. (–)/ á ieſliż ieſt złoſć w ręku moich. [...] Niechayżeć nieprzyiaćiel przeſláduie duſſę moię/ á niechay poima y podepce ná źiemi żywot moj BibRadz I 291b.
[potwarzać kim [= o kogo]: [gdy pani Katylina powiła dwojenaście dziatek, żałowała, że oskarżyła swą poddaną o cudzołóstwo] boiąc ſie iż onę z iej właſnych vſt dwunaſćią mężow potwárzáć będą. HistOtton 120v.]
potwarzać czym [= o co] (2): Orzechowſkiégo niewinnie kácérze potwarzáią datki. OrzQuin G3 marg. Cf »fałszywie potwarzać«.
potwarzać przed kim (1): niektorzy to że im dobrze radzę źle mi oddawali Abowiem gdym im wiernie a prawie radźił/ oni potym doſtąpiwſzy pańſkiey łáſki/ przed nim mie obwiniali y potwarzali ForCnR A4v.
potwarzać w czym [= o co] (7): Nam záſię piſmá świętego (nád ktore nic nie máſz mocnieyſzego) nie potrzebá bronić/ Ale wierzyć mamy że ieden ieſt Bog ktory ieſt Oćiec/ [jeden Syn Boży i jeden Duch Święty] [...] Przeto ktorzy w tym pismo potwarzáią/ ſą ábo Zydowie/ abo Máchometowie/ ábo Epikurowie GrzegRóżn F2v, B4v, C3v; Mącz 64b; Heretykowie dziśieyſzy/ obrázy teſz kośćielne báłwánámi zwáć y wymiotáć ie/ y palić/ y śiekać śmięią [!]: y dla nich nas vpornie á niewſtydliwie w báłwochwálſtwie potwarzáią. SkarŻyw 189; náſz fałſzywy brát odprzyśiągſzy ſię prawdy y w tym [co my o zwierzchności trzymamy] iuż mnie z inſzymi potwarza/ y ſłowá moie wyſzpacża ktory da zá to Bogu licżbę. CzechEp 56; Nowowiernicy podeptáli y popſowáli wſzytko ſłowo Boże y piſmo S. [...] W czym áby nie rzekli/ że ich potwarzamy/ okaże to iáśnie nie iednym przykłádem WujNT przedm 4; [HerbOdpow A8v].
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (3); żeby, iżby (5), iż, że (3), jakoby (2), aby (1), zaimek względny (1)] (12): MurzNT 38v; KrowObr 60v, 208; Iákowąż tedy śmiáłośćią nas potwarzáią y potępiáią w tym w cżym ſámi dobrze ſię poſtępowáć wyznawáią? GrzegRóżn B4v; Kácerze záwżdy zárzucáli kácerſtwo ſproſnego Sábelliuſzá/ pothwarzáiąc ich/ iákoby też oni mieli z nim czo ſpolnego SarnUzn G5v, G7v; CzechEp 99, 283, 340; [Luteranie] zá złe máią gdy ich [zmarłych świętych] wzywamy/ iákoby BOżą im moc y władzą przypiſuiemy: y cżynią nas báłwochwálcámi/ potwarzáiąc/ iż ſobie inſzych medyatorow/ álbo pośrzednikow do łáſki Bożey ſzukamy ReszPrz 35; WujNT 332, 471; [Prozno tedy nas potwárzáć maſz [apostato]/ żebyſmy mieli przez tę náſſę ofiárę záſługi męki páná Kryſtuſowey záſłániáć/ ábo záćmiewáć ZebrzydOdpow o3v].
W połączeniach szeregowych (8): [Krystusom, tj. rzeczom czarowanym na Wielkanoc] dufaſz y przypiſuieſz obfite błogoſláwieńſtwo/ wietzny żywot/ [...] łáſki Bożey náſicenie/ lekárſthwo zbáwienne/ duſzną obronę/ ktorem tu dla tego wypiſał s kxiąg wáſzych kośćielnych/ ábyś nie rzekł/ iż nas obmawiaſz/ potwarzaſz/ y ſromoćiſz. KrowObr 98, 69v; Criminor, Łáyę/ Potwarzam/ Złorzeczę. Mącz 68d; Bo nie ná to ſą Chriſtyánie wezwáni/ áby drugich prześládowáli/ onym złość wyrządzáli/ potwarzáli/ nienawidźieli: ále/ by [...] przez Chriſtuſá Bogu duchowne ofiáry ofiárowáli CzechEp 101, 28; NiemObr 5; SkarKaz 639a; Bo ieſli wy czći Bożey/ czći Chryſtuſá Bogá ſwego/ od heretykow ktorzy bluźnią boſtwo iego/ ktorzy potwarzáią oblubienicę namilſzą iego/ ktorzy niſzczą kośćioł iego/ bronić będźiećie: on was bronić będźie. SkarKazSej 682b.
W przeciwstawieniach: »potwarzać ... prawdę pisać (2), lutować się« (3): A batzyćieſz iuſz/ iżem ia was niepotwarzał/ áni poſądzał/ ále comkolwiek piſał/ tom wſzyſthko prawdę piſał. KrowObr 240v, 218v; Ktory potwarza niedoſtátecznego/ vrąga ſtworzyćielowi iego: ále ktho ſie lutuie nád vbogim/ czći onego Leop Prov 14/31.
W porównaniu (1): Mąż vbogi kthory potwarza vbogie/ podobien ieſt dżdżowi gwałtownemu/ zá ktorym przychodzi głod. Leop Prov 28/3.
»w kącie [= pokątnie] potwarzać« (1): Lecż nigdy ná żadnym zborze iedney namnieyſzey przycżyny/ ná kośćioł Apoſtolſki nie pokalány/ [Grekowie] wynáleść nie mogli: ále w kącie potwarzáiąc/ przed Synody vćiekáli/ á zboru ſie powſzechnego/ iáko winni ſędziego/ bali. SkarJedn 164.
»nieprawdziwie potwarzać« (1): POwiedaſz ieſzcże/ Iż was nieprawdziwie pothwarzam/ ábyśćie mieli wiele Iednatzow y przytzyńcow do Bogá. KrowObr 208.
»niesłusznie potwarzać [dla kogo]« (1): Vczy iáwnie w kośćiele. Dáiąc ſpráwę o ſwey náuce. Dyabelſtwo mu przyczytáią. Pokázuie iż go nieſłuſznie potwarzáią/ dla człowieká w ſzábát vzdrowionego. WujNT Ioann 7 arg.
»niewinnie potwarzać« (2): OrzQuin G3 marg; Niewinnie tedy haeretykowie kośćioł S. powſzechny potwarzáią/ żeby ludziom miał co viąć z iſtnośći/ z mocy/ z ſkutku y z pożytkow tego Sákrámentu/ dawáiąc gi pod iedną oſobą. WujNT 332.
»potwarzając potwarzać« (1): Oćiec iego gdy potwarzáiąc potwarzáć będzie [oppressit oppressionem]/ łup łupić będzie z brátá/ y co nie dobrze cżynić będzie wpośrzodku ludu mego/ tedy ten vmrze w nieprawośći ſwey. BudBib Ez 18/18.
[»nie łajać ani potwarzać«: Ia tu nikomu niebędę łáiał/ áni iego w cżym potwarzał HerbOdpow A8v.]
»najazdy czynić abo potwarzać« (1): Błogoſławćie onym ktorzy was przeklinaią/ i modlcieśię [!] za ty którzy wám złość wyrządzaią (marg) na wás naiazdy czynią ábo was potwarzaią (–) [calumniantibus] MurzNT Luc 6/28.
»obwiniać i potwarzać« (1): ForCnR A4v cf potwarzać przed kim.
»opakować (a. opak wykładać) i (a) potwarzać« [szyk 2:1] (3): Ale ták go [Lutra] to podobno potwarzaćye á opák wykłádaćye. KromRozm I Gv; Luterani koſćielną náukę opákuią/ y potwarzáią. WujJud 221v marg [idem] Mm5v.
»(nie) potwarzać i (ani) posądzać (a. sądzić)« [szyk 2:1] (3): KrowObr 59v, 240v; tom tylko przypomniał/ áby X.K. karánie Boże nád ſobą vpátrzył: ktory ſądząc/ y potwarzáiąc ludźi niewinnych ſam vſty ſwymi właſnymi oſędźić ſię muśiał. NiemObr 121.
»potwarzać i potępiać« (2): [heretycy] tymi rozdźielnymi mowámi to pokázuią/ że oni mnogich Bogow nie vcżą/ á nas co toż mowiemy złośćiwie przećiw ſumnieniu potwarzáią y potępiáią. GrzegRóżn B4v, B4v.
»prześladować i potwarzać« = persequi et calumniari Vulg (3): [Luter na łożu śmierci] tę modlitwę po niemiecku głoſem mowił/ Oycże moy Niebieſki Boże/ [...]/ dziękuię tobie/ iżeś Syná ſwego Paná Kryſtuſa mnie obiáwił/ ktoremum wierzył/ ktoregom wyznawał [...] ktorego Rzymſki Papież s ſwoimi naſladowcy przeſladował/ y potwarzał BielKron 224v; WujNT Matth 5/45[44], s. 828.
»szczypać i potwarzać« (1): Máło ieſzcże ná tym miał X.K. iż nas ſam ſzcżypie/ y potwarza: ále nas też chce od Páná Chriſtuſá odſtrychnąć/ NiemObr 115.
»winę dawać albo potwarzać« (1): Contumeliam accipere in se, Záſtępić kogo w tym w czym mu winę dawáyą/ albo potwarzáyą. Mącz 64b.
»potwarzać, (abo) złorzeczyć« [szyk 1:1] (2): Mącz 346a; Chryſtus nie każe nigdy nikomu złym zá złe oddawáć [...] Ieſliby zgrzeſzył brát twoy przećiw tobie nápomniż go ſam á ſam: [...] nie każe potwárzáć ábo złorzecżyć/ ále go tylko mieć zá inſzego pogániná. CzechEp 29.
potwarzać o co (2): UstPraw Bv; tak tego wiele ieſt/ iż [prokuratorowie złego sumienia] y Sędźiom/ y Stároſtom ſą ćięſzcy niepomáłu/ potwarzáiąc ie o Moſtowe/ grobelne poźywáiąc/ á pozwow nie oddáiąc. GórnRozm G3.
Synonimy: 1. bramować, hańbić, hydzić, lżyć, obełgować, obłygać, obmawiać, obwiniać, oczerniać, oskarżać, osławiać, sromocić, szczypać, szkalować; 2. profanować.
Cf POTWARZAJĄCY, POTWARZAN, POTWARZANIE
JR