[zaloguj się]

POTWARZAĆ (120) vb impf

o oraz drugie a jasne; -wå- (109), -wa- (6); -wå- : -wa- MurzNT (1:1), KrowObr (9:1), GrzegRóżn (5:1), Mącz (4:1), WujJud (20:1), SkarŻyw (3:1).

Fleksja
inf potwårzać
indicativus
praes
sg pl
1 potwårzåm potwårzåmy
2 potwårzåsz potwårzåcie
3 potwårzå potwårzają
praet
sg pl
1 m -em potwårzåł m pers
2 m potwårzåłeś, -ś potwårzåł m pers
3 m potwårzåł m pers potwårzali
fut
sg pl
1 m będę potwårzåł m pers
3 m potwårzać będzie m pers potwårzać będą
imperativus
pl
2 potwårzåjcie
conditionalis
sg pl
3 m by potwårzåł m pers potwårzaliby, by potwårzali
f by potwårzała m an

inf potwårzać (13).praes 1 sg potwårzåm (5).2 sg potwårzåsz (5).3 sg potwårzå (6).1 pl potwårzåmy (1).2 pl potwårzåcie (4).3 pl potwårzają (49).praet 1 sg m -em potwårzåł (2).2 sg m potwårzåłeś, -ś potwårzåł (2).3 sg m potwårzåł (5).3 pl m pers potwårzali (8).fut [1 sg m będę potwårzåł.]3 sg m potwårzać będzie (1).[3 pl m pers potwårzać będą.]imp 2 pl potwårzåjcie (1).con 3 sg m by potwårzåł (4). f by potwårzała (1).3 pl m pers potwårzaliby, by potwårzali (4).part praes act potwårzając (9).

stp, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Niesłusznie, fałszywie oskarżać, szkalować, lżyć, obrażać, ganić, potępiać (najczęściej wyznawców wiary katolickiej i Kościół); calumniari Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; criminari Mącz, Cn; calumniam facere, confundere Vulg; falsum crimen iacere, rapere in calumniam Mącz; cavillari, crimen in aliquem confingere, insimulare, in maledicto a. in maledicti loco aliquid alicui obicere Cn [w tym: kogo (95), co (10)] (119): SeklKat M3, P3v; RejKup z4v; Nye wyem by kto wkoſćyele krzeſćiyáńſkim ták vczył. (–) Biſkup to yeden myał mowić/ poſſepcęć wucho. (–) Nye wyerzę by ten to mowił. Ták go to zły człowyek potwarza. KromRozm I Cv; POkorna proźbá koſciołá Páńſkyego wiernych Páńſkich/ przećiwko fáłſzywey bráciey złośćiwego koſciołá/ kthorzy potępyáią prawdę Ewányeliey ſwiętey/ máiąc ią zá odſzcżepyeńſthwo/ á rozmáicye potwarzáią ludzi wierne/ y wymiátuią ie od ſpołecżnośći ſwych. LubPs Gv, O2; KrowObr 144, 158, 208; Leop 1.Reg 12/4, Iob 19/3; BibRadz Sap 10/14, II 85d marg; Dánielu tobie gárdło dáć/ gdyś potwarzał kápłany niewinne ku krzywdzye boſkiey. BielKron 111v, 210v, 233v; Bo piſmo S. o ktore ſie my podpieramy [...] Iednego Bogá/ Iednego Syná Bożego/ Iednego Ducha S. tych Trzech záwſze/ á nie iednego/ Troiákiego być powieda/ A ieſli nas w ſwych kłamſtwiech potwárzáć nie przeſtaną/ myć [...] záwſze beſpiecżnie wzgárdziemy ich płonne plotki. GrzegRóżn C4v, C4v; Falsum crimen iacere, Fáłſziwie ſie ná kogo skarżyć/ Potwarzáć kogo. Mącz 68d, 326b; OrzQuin N4; RejZwierc 5v; Lecż wy co to piſzećie/ á Kátholiki potwarzaćie/ doſyć okázuiećie/ żeśćie ich terminow nie zrozumieli. WujJud 229v, 5v, 82v, 91v, 151, 158v (18); Pan mowi: Kto pożywa Ciáłá mego/ y pije Kreẃ moię/ we mnie mieſzka á ia w nim. [...] W ktorym nie tylko znák pozwirzchni (iáko nas niektorzy nie chrześćiáńſkie potwarzáią) ále y ſámę rzecż od Páná wyświadcżoną prawdźiwie podáną być wierzymy. WujJudConf 172v; ModrzBaz 117; Potymże ſię ſpraw/ Cny cżytelniku/ iż Grekowie/ nie dlá złey náuki/ áni dla żadnego Heretyctwá iáko ſię potwarzáć nie wſtydzieli/ od kośćiołá ſię S. oddzielili: ále tylo dla świeckiego pánowánia y prożney cżći świeckiey. SkarJedn 256, 154, 218, D5v; Gdy go [św. Antoniego] potwarzáli Arryanowie chlubiąc ſię im/ iákoby znimi trzymał [...] ſzedł do Alexándryej/ [...] y iáwnie Arryany ſwemi vſty potępił SkarŻyw 57; Theophilus Alexándryiſki Pátryárchá/ będąc złym á łákomym cżłekiem/ w ſwey Dioeceſyey Mnichy y zakonne ludzie nie ſpráwiedliwie śćiſkał/ potwarzał/ y niektore/ [...] pomordował. SkarŻyw 88, 493; NiemObr 110, 166; ReszPrz A; Aleć wam powiedam ktorzy ſłuchaćie: Miłuyćie nieprzyiaćioły wáſze: [...] Błogoſławćie tym co was przeklináią: á modlćie ſię zá tymi ktorzy was potwarzáią. WujNT Luc 6/28; gdyby ſektarze baczyć chćieli/ nie potwarzáliby Kátholikow/ mowiąc/ że vymuią krwi Páná Chriſtuſowey/ ſzukáiąc gdzie indziey grzechów odpuſzczenia/ niżli przez nię WujNT 817, Luc 3/14, s. 463, 1.Petr 3/16.

potwarzać dla kogo, dla czego [= z powodu kogo, czego] (3): SkarŻyw 189; Gdy nas potwarzáią/ gdy nas przeklináią/ gdy kłamſtwá ná nas kłádą/ dla Chryſtuſá y prawdy/ y ſpráwiedliwośći iego: rádowáć ſię nam Pan każe. SkarKaz 639a. Cf »niesłusznie potwarzać«.

potwarzać o co (1): Pánie Boże moy ieſliżem ſię tego dopuſćił (marg) To ieſt/ ocz mię przeſládowcy moi potwarzáią. (–)/ á ieſliż ieſt złoſć w ręku moich. [...] Niechayżeć nieprzyiaćiel przeſláduie duſſę moię/ á niechay poima y podepce ná źiemi żywot moj BibRadz I 291b.

[potwarzać kim [= o kogo]: [gdy pani Katylina powiła dwojenaście dziatek, żałowała, że oskarżyła swą poddaną o cudzołóstwo] boiąc ſie iż onę z iej właſnych vſt dwunaſćią mężow potwárzáć będą. HistOtton 120v.]

potwarzać czym [= o co] (2): Orzechowſkiégo niewinnie kácérze potwarzáią datki. OrzQuin G3 marg. Cf »fałszywie potwarzać«.

potwarzać przed kim (1): niektorzy to że im dobrze radzę źle mi oddawali Abowiem gdym im wiernie a prawie radźił/ oni potym doſtąpiwſzy pańſkiey łáſki/ przed nim mie obwiniali y potwarzali ForCnR A4v.

potwarzać w czym [= o co] (7): Nam záſię piſmá świętego (nád ktore nic nie máſz mocnieyſzego) nie potrzebá bronić/ Ale wierzyć mamy że ieden ieſt Bog ktory ieſt Oćiec/ [jeden Syn Boży i jeden Duch Święty] [...] Przeto ktorzy w tym pismo potwarzáią/ ſą ábo Zydowie/ abo Máchometowie/ ábo Epikurowie GrzegRóżn F2v, B4v, C3v; Mącz 64b; Heretykowie dziśieyſzy/ obrázy teſz kośćielne báłwánámi zwáć y wymiotáć ie/ y palić/ y śiekać śmięią [!]: y dla nich nas vpornie á niewſtydliwie w báłwochwálſtwie potwarzáią. SkarŻyw 189; náſz fałſzywy brát odprzyśiągſzy ſię prawdy y w tym [co my o zwierzchności trzymamy] iuż mnie z inſzymi potwarza/ y ſłowá moie wyſzpacża ktory da zá to Bogu licżbę. CzechEp 56; Nowowiernicy podeptáli y popſowáli wſzytko ſłowo Boże y piſmo S. [...] W czym áby nie rzekli/ że ich potwarzamy/ okaże to iáśnie nie iednym przykłádem WujNT przedm 4; [HerbOdpow A8v].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (3); żeby, iżby (5), , że (3), jakoby (2), aby (1), zaimek względny (1)] (12): MurzNT 38v; KrowObr 60v, 208; Iákowąż tedy śmiáłośćią nas potwarzáią y potępiáią w tym w cżym ſámi dobrze ſię poſtępowáć wyznawáią? GrzegRóżn B4v; Kácerze záwżdy zárzucáli kácerſtwo ſproſnego Sábelliuſzá/ pothwarzáiąc ich/ iákoby też oni mieli z nim czo ſpolnego SarnUzn G5v, G7v; CzechEp 99, 283, 340; [Luteranie] zá złe máią gdy ich [zmarłych świętych] wzywamy/ iákoby BOżą im moc y władzą przypiſuiemy: y cżynią nas báłwochwálcámi/ potwarzáiąc/ iż ſobie inſzych medyatorow/ álbo pośrzednikow do łáſki Bożey ſzukamy ReszPrz 35; WujNT 332, 471; [Prozno tedy nas potwárzáć maſz [apostato]/ żebyſmy mieli przez tę náſſę ofiárę záſługi męki páná Kryſtuſowey záſłániáć/ ábo záćmiewáć ZebrzydOdpow o3v].

W połączeniach szeregowych (8): [Krystusom, tj. rzeczom czarowanym na Wielkanoc] dufaſz y przypiſuieſz obfite błogoſláwieńſtwo/ wietzny żywot/ [...] łáſki Bożey náſicenie/ lekárſthwo zbáwienne/ duſzną obronę/ ktorem tu dla tego wypiſał s kxiąg wáſzych kośćielnych/ ábyś nie rzekł/ iż nas obmawiaſz/ potwarzaſz/ y ſromoćiſz. KrowObr 98, 69v; Criminor, Łáyę/ Potwarzam/ Złorzeczę. Mącz 68d; Bo nie ná to ſą Chriſtyánie wezwáni/ áby drugich prześládowáli/ onym złość wyrządzáli/ potwarzáli/ nienawidźieli: ále/ by [...] przez Chriſtuſá Bogu duchowne ofiáry ofiárowáli CzechEp 101, 28; NiemObr 5; SkarKaz 639a; Bo ieſli wy czći Bożey/ czći Chryſtuſá Bogá ſwego/ od heretykow ktorzy bluźnią boſtwo iego/ ktorzy potwarzáią oblubienicę namilſzą iego/ ktorzy niſzczą kośćioł iego/ bronić będźiećie: on was bronić będźie. SkarKazSej 682b.

W przeciwstawieniach: »potwarzać ... prawdę pisać (2), lutować się« (3): A batzyćieſz iuſz/ iżem ia was niepotwarzał/ áni poſądzał/ ále comkolwiek piſał/ tom wſzyſthko prawdę piſał. KrowObr 240v, 218v; Ktory potwarza niedoſtátecznego/ vrąga ſtworzyćielowi iego: ále ktho ſie lutuie nád vbogim/ czći onego Leop Prov 14/31.

W porównaniu (1): Mąż vbogi kthory potwarza vbogie/ podobien ieſt dżdżowi gwałtownemu/ zá ktorym przychodzi głod. Leop Prov 28/3.

Zwroty: »fałszywie [czym = o co] potwarzać« (1): Zle tedy á fáłſzywie mnie té Iurgelty/ álbo té náymy/ Kácérzowie zádawáią/ [...] grzeſzą przećiwko Duchu świętemu/ lżąc y háńbiąc poſługę wierną moię/ [...] bo to oni dobrze wiedzą/ że mię fáłſzywie tymi Naymy potwarzáią. OrzQuin G4.

»w kącie [= pokątnie] potwarzać« (1): Lecż nigdy ná żadnym zborze iedney namnieyſzey przycżyny/ ná kośćioł Apoſtolſki nie pokalány/ [Grekowie] wynáleść nie mogli: ále w kącie potwarzáiąc/ przed Synody vćiekáli/ á zboru ſie powſzechnego/ iáko winni ſędziego/ bali. SkarJedn 164.

»nieprawdziwie potwarzać« (1): POwiedaſz ieſzcże/ Iż was nieprawdziwie pothwarzam/ ábyśćie mieli wiele Iednatzow y przytzyńcow do Bogá. KrowObr 208.

»niesłusznie potwarzać [dla kogo]« (1): Vczy iáwnie w kośćiele. Dáiąc ſpráwę o ſwey náuce. Dyabelſtwo mu przyczytáią. Pokázuie iż go nieſłuſznie potwarzáią/ dla człowieká w ſzábát vzdrowionego. WujNT Ioann 7 arg.

»niewinnie potwarzać« (2): OrzQuin G3 marg; Niewinnie tedy haeretykowie kośćioł S. powſzechny potwarzáią/ żeby ludziom miał co viąć z iſtnośći/ z mocy/ z ſkutku y z pożytkow tego Sákrámentu/ dawáiąc gi pod iedną oſobą. WujNT 332.

»potwarzając potwarzać« (1): Oćiec iego gdy potwarzáiąc potwarzáć będzie [oppressit oppressionem]/ łup łupić będzie z brátá/ y co nie dobrze cżynić będzie wpośrzodku ludu mego/ tedy ten vmrze w nieprawośći ſwey. BudBib Ez 18/18.

Szeregi: »bramować i potwarzać« (1): Toć wáſzá poſpolita Pioſnká/ Kśiężey á Mnichom łáiáć/ one brámowáć y potwárzáć. WujJud 242.

[»nie łajać ani potwarzać«: Ia tu nikomu niebędę łáiał/ áni iego w cżym potwarzał HerbOdpow A8v.]

»najazdy czynić abo potwarzać« (1): Błogoſławćie onym ktorzy was przeklinaią/ i modlcieśię [!] za ty którzy wám złość wyrządzaią (marg) na wás naiazdy czynią ábo was potwarzaią (–) [calumniantibus] MurzNT Luc 6/28.

»obwiniać i potwarzać« (1): ForCnR A4v cf potwarzać przed kim.

»opakować (a. opak wykładać) i (a) potwarzać« [szyk 2:1] (3): Ale ták go [Lutra] to podobno potwarzaćye á opák wykłádaćye. KromRozm I Gv; Luterani koſćielną náukę opákuią/ y potwarzáią. WujJud 221v marg [idem] Mm5v.

»(nie) potwarzać i (ani) posądzać (a. sądzić)« [szyk 2:1] (3): KrowObr 59v, 240v; tom tylko przypomniał/ áby X.K. karánie Boże nád ſobą vpátrzył: ktory ſądząc/ y potwarzáiąc ludźi niewinnych ſam vſty ſwymi właſnymi oſędźić ſię muśiał. NiemObr 121.

»potwarzać i potępiać« (2): [heretycy] tymi rozdźielnymi mowámi to pokázuią/ że oni mnogich Bogow nie vcżą/ á nas co toż mowiemy złośćiwie przećiw ſumnieniu potwarzáią y potępiáią. GrzegRóżn B4v, B4v.

»prześladować i potwarzać« = persequi et calumniari Vulg (3): [Luter na łożu śmierci] tę modlitwę po niemiecku głoſem mowił/ Oycże moy Niebieſki Boże/ [...]/ dziękuię tobie/ iżeś Syná ſwego Paná Kryſtuſa mnie obiáwił/ ktoremum wierzył/ ktoregom wyznawał [...] ktorego Rzymſki Papież s ſwoimi naſladowcy przeſladował/ y potwarzał BielKron 224v; WujNT Matth 5/45[44], s. 828.

»szczypać i potwarzać« (1): Máło ieſzcże ná tym miał X.K. iż nas ſam ſzcżypie/ y potwarza: ále nas też chce od Páná Chriſtuſá odſtrychnąć/ NiemObr 115.

»winę dawać albo potwarzać« (1): Contumeliam accipere in se, Záſtępić kogo w tym w czym mu winę dawáyą/ albo potwarzáyą. Mącz 64b.

»potwarzać, (abo) złorzeczyć« [szyk 1:1] (2): Mącz 346a; Chryſtus nie każe nigdy nikomu złym zá złe oddawáć [...] Ieſliby zgrzeſzył brát twoy przećiw tobie nápomniż go ſam á ſam: [...] nie każe potwárzáć ábo złorzecżyć/ ále go tylko mieć zá inſzego pogániná. CzechEp 29.

a. Fałszywie oskarżać, stawiać fałszywe zarzuty przed sądem (10): Ieſliby też biała głowá kogo potwarzáłá/ á tego gwałtu wieśniaki vrzędnie niedowiodłá/ tedy ten co mu winę dáłá ma ſię odwieſć ſzeſćią świádkow ſobie rownemi UstPraw B2; Nuż procuratorowie nie ktorży złego ſumnienia/ zaż máło złego ludźiom czynią/ nábywáiąc nieprżyſtoinie máiętnośći/ potwarzáiąc kupuiąc práwá v ſąśiádow/ á we wſzyſtkiem máiąc zá ſobą práwo? GórnRozm G3; my y potomkowie náſzy pierwéy/ niż pozwánégo do wieże wſádźić vkwápiemy ſie/ będźiemy ſie pytáć [...] y mamy wiedźieć [...] prawdźiwé położenié rzeczy y wyſtępku: y tákże około tego/ któryby potwarzał. SarnStat 711, 506, 572, 710, 912, 933.

potwarzać o co (2): UstPraw Bv; tak tego wiele ieſt/ iż [prokuratorowie złego sumienia] y Sędźiom/ y Stároſtom ſą ćięſzcy niepomáłu/ potwarzáiąc ie o Moſtowe/ grobelne poźywáiąc/ á pozwow nie oddáiąc. GórnRozm G3.

2. Bezcześcić [co] (1): lepieyći nam temv złemu wcżás zabieżeć á wtey wierze trwáć w ktorey przodkowie náſzy byli y zeſzli z ſwiátá/ iuż mſzą w zgárdzili/ Swięto opuśćili/ potwarzáiąc ołtarze obrázy połamáli/ ſpiewánie koſcielne porzućili/ ni poſtu ni ſwiętá máiąc/ cżyniąć co ſie im podoba BielKron 200v.

Synonimy: 1. bramować, hańbić, hydzić, lżyć, obełgować, obłygać, obmawiać, obwiniać, oczerniać, oskarżać, osławiać, sromocić, szczypać, szkalować; 2. profanować.

Cf POTWARZAJĄCY, POTWARZAN, POTWARZANIE

JR