[zaloguj się]

PRZEBYĆ (51) vb pf i impf

pf (48), impf (2) [praet i con] SkarŻyw 482, SkarŻywBog 352.

e jasne.

Fleksja
inf przebyć
praet
sg pl
1 m prebyłem m pers -chmy przebyli
3 m przebył, przebeł m pers przebyli
f przebyła m an
plusq
pl
3 m pers przebyli byli
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy przebyli
3 m by przebył m pers

inf przebyć (16) [zapis: -być (14), -bydź (1)].fut 2 sg przebędziesz (3).3 sg przebędzie (3).praet 1 sg m prebyłem (1).3 sg m przebył (6), przebeł (1) Calep. f przebyła (2).1 pl m pers -chmy przebyli (1).3 pl m pers przebyli (8).plusq 3 pl m pers przebyli byli (1).con 3 sg m by przebył (1).1 pl m pers bysmy przebyli (1).part praet act przebywszy (7).

stp, Cn notuje, Linde także XVIIXVIII w.

1. Przedostać się przez jakąś przeszkodę, przeprawić się (najczęściej przez wodę); traicere Miech, Cn; transmittere Mącz, Cn; transire, transnatare Miech; traducere PolAnt; pertransire Vulg; exigere, penetrare, pernavigare, pervadere, superare, supervadere, tranare, transcendere, transgredi Cn (38): Wtych przyczynách y inneſye [!] ſłuſzne zámykáią/ prze ktore pozwány ſtánąć niemoże/ iáko ieſth wylanie wod/ gdy przebyć niemoże/ álbo gdy koniá ſtráći GroicPorz q3v; BielKron 383v; Calep 785a; [áby gdźieby nieprzyaćiel ná nie [na broniących przeprawy] przyſzedł iżby y ſámi ſyebie y przebywánia drugim coby zá nimi przebywáli/ bronić mogli/ áż ich drudzy ráthuią przebywſzy zá nimi. TarnConsil 17v].

przebyć co (22): A ták gdy go [potopu, tj. wezbranej wody] nie mogł przebyć/ Muśiał záśię do domu iść. BierEz P; Ale Tatarzy [...] nalaſſzy brod, w noczy ciſę przebili MiechGlab 15; Potym Iuhrowie rozmnożywſzy ſie przebyli wielkie rzeki MiechGlab 37, 44, 53 [2 r.]; Apollonius on/ [...] przebywſſy bárzo ſſeroką rzekę Ffizon/ záſſedł áż do Bráchmánow Leop *B2; y iuż rzekę Sawę wielka cżęść woyſká Tureckiego przebyłá. BielKron 306, 306v; Anichmy ſtóp omoczyli/ A brody wielkie przebyli. KochPs 94, 160; SkarŻyw 192; Záwżdy przećiwko Oycu wſzytki przebyć progi/ Záwżdy ſye vrádowáć/ y przywitáć z drogi. KochTr 12, 13; tedy Publius Libo imo Minorikę y Maiorikę Baleares inſulas przebywſzy Gades Herculis ciáſnośći Morzá/ [...] przybił ſie w Ocean Niemiecki StryjKron 71, 81, 260, 507; Słuchał Oycá nie słyſząc Synacżek zuchwáły [tj. Ikar]/ Szalenie k gorze bieżał/ y plusł w morſkie wáły. Iż ſtárzec w miárę pędźił od wierzchu y dołu/ Siwy Ocean przebił ácż z Synem/ nie ſpołu. RybGęśli C, Cv; Od brzegu ſwego ośmielił ſię płynąć/ Odważył ſobie choć ſię y ochynąć/ Y przebył rzekę wyśiadł ná brzeg cudzy. KlonFlis C3v; KlonWor 51; [y [mąż ten] námierzył tyſiąc [łokci]/ ſtrumień kthoregom nie mogł przebyć: bo ſie były wznioſły wody głębokiey rzeki/ ktorey nie mogł zbrodzić. Leop Ez 47/5 (Linde)].

przebyć przez kogo, przez co (9): Wylewa rzeká przećiwko mieſzkáiącym/ á druga rzeká przez ktorą nikt przebyć nie mogł/ gdy wyżſzey wzbierze niż człowiek wyſycha. BibRadz Iob 28/4; w Europie nie máſz iedno rzeki/ przez ktore łacniey przebędzie/ zwłaſzcża we żniwá BielKron 261v; Mącz 227c; wsiadł z nim już dojrzały Antenor i przebyli przez trojańskie wały. KochMon 28; StryjKron 309; Ia nędznik, [...] przez ćmę Zbójców morſkich przebywſzj: zdrowo záchowawſzy Zywot; tum teraz zginął CiekPotr 82; KlonWor 51. Cf przebyć przez co czym; przez co w czym.

przebyć przez co czym (1): Bezá piſze/ iż P. Chryſtus zmartwychwſtał/ y wyſzedł nie przez zámkniony y záłożony grob/ ták żeby ćiáłem ſwym nie przez kámienną twárdość przebył/ ále iż ſię kámień ćiáłu iego zmartwychwſtáiącemu otworzył y vſtąpił. ReszPrz 84.

przebyć przez co w czym (1): Oſtatek Ruſi [...] od głodu poginęli, okrom nie ktorych kxiążąt á boiarow ktorzy wzdy w cżołnach przez wody przebyli. MiechGlab 4.

przebyć w czym dokąd (1): A gdy ſię nád Wilią wſzyſcy ſciągnęli/ wnet z wielkich kłodźin poczynili płoty/ ná ktorych koláſſy y wſzyſtko woienne narzędzie/ nie długo tráctuiąc/ przepráwili/ y ſámi w ſpráwionych vphach ná Ruſką ſtronę przebyli. StryjKron 265.

przebyć komu skąd (1): Leżąc Kocyánder w zyemi Boſeńſkiey s taborem ſwoim/ oblegli ie Turcy w koło iż im żywnośći nie mogły przebyć niſkąd. BielKron 191.

W porównaniu (1): twym fukiem ſurowym Morze wyſchło: á oni [Żydzi] gośćińcem gotowym Miedzy dwá wodné mury ſłony bród przebyli/ Ták iákoby po ſuſzy nalepſzéy chodźili. KochPs 160.

Przen (3):

przebyć co (2): Prózenem y boiáźni/ y wſzelkiéy nádźieie: Przebyłem iáko ma być niebeſpieczné wody/ [...] Teraz w porćie beſpiecznym śiedzę bez kłopotá/ Doſtałem zá doczeſny wiecżnégo żywotá KochTarn 78; Vſkróm z łáſki ſwéy morſkié nawałnośći. A podnieś ogiéń portu zbáwiennégo: Ná który patrząc moglibyſmy tego Morzá chytrégo zdrady Przebydź/ bez wſzelkiéy wády KochFrag 15.

przebyć przez co (1): wſzyſcy przez ten ogniſty á obrotny miecż przed Ráiem od Páná BOgá záwieſzony/ iáko o tym w piſmie ś. cżytamy przebyć muſzą ReszList 151.

2. Przewędrować, pokonać jakiś odcinek drogi, przemieścić się; transire PolAnt, Mącz [do kogo, do czego = dokąd] (6): SkarŻyw 251; Ośmći oſtrowow ná drodze záśiędźie/ Niż ſzkutá do wrot piekielnych przebędźie. KlonFlis G2.

przebyć przez co (1): Teraz krotko przepowiem [...] Iák s Krolem [posłowie] kondicie ſwoie ſtánowili/ Y iák przez Niemiecki kray do Polſki przebyli. StryjWjaz A3.

przebyć gdzie (1): ieſlibych puśćił ná źiemię iákie ſrogie zwierzętá/ á onyby ią ſpuſtoſzyły/ ták iżby puſtynią byłá/ gdźie by więc żaden przebyć nie mogł dlá zwierząt onych. BibRadz Ez 14/15.

przebyć skąd (2): BielKron 389v; Obstitisti videlicet ne ex Italia transire in Siciliam possent, Záwádźiłeś áby nie mogli ze włóch do Siciliey przebyć. Mącz 419a.

[przebyć którędy: Ale niemni nam już w przejachaniu naszym pokazuje się niebezpieczeństwa, tym więcey nam o tym myśli przybywa, jako i którędy byźmy zaś mieli uczciwie i bezpiecznie wespołek i z K.I.Mcią Elektem, panem naszym, do Wmci przebyć DiarPos 60.]

3. Spędzić (spędzać) gdzieś jakiś czas (5):

przebyć gdzie (3): Owa táki kożdy ktory ſie domá s ſwym Pedágogyem ſchowa/ á w yákyey Akádemiey kędy cżyśći á zacni ludzye y ſtudenći myęſzkáyą nie przebędzye. Podobyen yeſt Zołfiowi błotney yedney beſtyi GliczKsiąż K6v; W nabożeńſtwie y ſłuſzbie Bożey wſzytkę ſwoię ſpráwę/ rozum/ y pomoc fundował. záwżdy ſię z Bogiem ſwym ſercem y myślą iednocżąc/ ná modlitwie w namiećie ábo kośćiele przebył SkarŻyw 482. Cf przebyć gdzie jak długo.

przebyć gdzie jak długo (1): Wklaſztorze onym przebył trzy látá SkarŻyw 570.

Zwrot: »wieki przebyć« = żyć wiecznie (1): Poczcżiwie Zycż blizniego ſtrzecz Nicżem niefraſowacż. To nieſmaċino [lege: niesmaczno] Ale buyacz Lako [lege: jako] tako nabyċ Niech ſię Kurzi poky ſtawą Zaż nam wieky przebyċ. RejKup ee7v.
a. O życiu wiecznym; w funkcji impf: przebywać [z kim] (1): Wſzyſcy święći prośćie: nas grzeſznych wſpomoſzćie: bysmy zwámi przebyli: Iezu Chryſtá chwalili. SkarŻywBog 358.
4. Załatwić, zaspokoić [czym] (1): Przyiacielom nic lepſzego nie możem vcżynić, iedno abyſmy im tego życżyli czo ſami pożądamy. Tą nauką nawięcej przebedzieſz, ktora łgać nieumie. BielŻyw 90.

[przebyć kogo: dawają od starego Żyda zmarłego od cmyntarza gr 30 [...], a od małego Żydowięcia, czym starostę mogą przebyć. LustrRaw 29.]

5. Utracić (1):
Zwrot: »[czego] nigdy nie przebyć« (1): A ſławy raz nábytey/ nigdy nie przebędźieſz. SkorWinsz A3v.

Synonimy: 1. przeprawić się, prześć; 2. przebieżeć, przejechać, przewędrować.

Formacje współrdzenne cf 1.BYĆ.

Cf PRZEBYCIE, PRZEBYTY

MN