« Poprzednie hasło: PRZEDSIĘĆ | Następne hasło: PRZEDSIĘWZIĘCIE » |
PRZEDSIĘWZIĄĆ (221) vb pf
przedsię wziąć (193), przedsie wziąć (27), przecię wziąć (1); przedsie KromRozm I (3), KromRozm III (3), OrzRozm (2), OrzQuin (4), BielSpr, Oczko, KochWz, KochPam; przedsię : przedsie LibLeg (2:1), RejPs (1:2), KromRozm II (1:1), Leop (1:2), BielKron (3:1), Mącz (51:2), MycPrz (1:1), SkarŻyw (3:1); przedsię : przecię ActReg (5:1).
wziąć przedsię (113), przedsię wziąć (108); wziąć przedsię March1Wiet, OpecŻyw, RejJóz, LubPs, OrzQuin (3), SarnUzn, SienLek (3), RejAp, BiałKat, GrzegŚm (2), BielSpr, RejPosWstaw, Strum, SkarJedn, KochOdpr, Calag, KochPs, CzechEpPOrz (2), KochWz, KochPam, KochPieś, GórnTroas, KochAp, WujNT; przedsię wziąć BielŻyw, MurzHist (2), KromRozm III (3), Diar, BielKom, BielKron (4), KwiatKsiąż (2), OrzQuin, GrzepGeom, KuczbKat, WujJud, WujJudConf, RejPosRozpr, MycPrz (2), BudNT, Oczko, BielSjem (2), GostGospSieb; wziąć przedsię : przedsię wziąć LibLeg (2:1), RejPs (2:1), KromRozm I (1:2), KromRozm II (1:1), GliczKsiąż (3:4, Leop (1:2), BibRadz (1:2), OrzRozm (1:1), Mącz (15:38), GórnDworz (6:3), RejPos (6:3), RejZwierc (9:2), CzechRozm (3:2), ModrzBaz (1:1), SkarŻyw (3:1), CzechEp (19:6), NiemObr (2:2), ActReg (3:3), Phil (1:1), LatHar (1:2), SarnStat (2:3).
Pisownia: wziąć przed się (68), wziąć przedsię (45); przed się wziąć (85), przedsię wziąć (21), przedsięwziąć (2).
wziąć ... przedsię (33) [wyrazem wtrąconym jest: dopełnienie z przydawkami (15), „to” (7), „co” (6), inne jednosylabowe zaimki (5)], przedsię nie wziąć (2).
Oba e jasne.
inf | przedsię wziąć, wziąć przedsię |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | wziąłem, -m wziął przedsię, -em, -m przedsię wziął | m pers | -smy przedsię wzięli, wzięlismy, -smy wzięli przedsię, -chmy przedsię wzięli |
n | subst | -śmy przedsię wzięły | ||
2 | m | -ś przedsię wziął, wziąłeś, -ś wziął przedsię | m pers | -ście przedsię wzięli |
3 | m | przedsię wziął, wziął przedsię | m pers | wzięli przedsię, przedsię wzięli |
n | przedsię wzięło | subst |
plusq | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | -m był wziął przedsię, -m, -em był przedsię wziął, wziąłem był przedsię | m pers | |
3 | m | był przedsię wziął, był wziął przedsię, przedsię był wziął | m pers | byli wzięli przedsię, byli przedsię wzięli |
imperativus | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | weźmimy przedsię, przedsię weźmmy | |||
2 | weźmi przedsię, weźḿ przedsię | weźmicie przedsię | ||
3 | niech, niechåj weźmie przedsię |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | byś przedsię wziął | m pers | |
3 | m | by wziął przedsię, by przedsię wziął | m pers | by przedsię wzięli |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | przedsię sie wzięło | |||||
fut | przedsięweźmie się | |||||
participia | ||||||
part praet act | wziąwszy przedsię, przedsię wziąwszy |
inf przedsię wziąć, wziąć przedsię (38). ◊ fut 1 sg wezmę przedsię, przedsię wezmę (10). ◊ 2 sg weźmiesz przedsię, przedsię weźmiesz (7). ◊ 3 sg przedsię weźmie, weźmie przedsię (10). ◊ 1 pl weźmiemy przedsię, przedsię weźmiemy (9), weźmiem przedsię, przedsię weźmiem (2) SienLek, GrzepGeom. ◊ 2 pl weźmiecie przedsię, przedsię weźmiecie (2). ◊ 3 pl przedsię wezmą (2). ◊ praet 1 sg m wziąłem, -m wziął przedsię, -em, -m przedsię wziął (16). ◊ 2 sg m -ś przedsię wziął, wziąłeś, -ś wziął przedsię (8). ◊ 3 sg m przedsię wziął, wziął przedsię (21). n przedsię wzięło (1). ◊ 1 pl m pers -smy przedsię wzięli, wzięlismy, -smy wzięli przedsię (10), -chmy przedsię wzięli (1) BibRadz. subst -śmy przedsię wzięły (2); -śmy (1), -smy (1) BielSjem (1:1). ◊ 2 pl m pers -ście przedsię wzięli (1). ◊ 3 pl m pers wzięli przedsię, przedsię wzięli (7). ◊ plusq 1 sg m -m był wziął przedsię, -m, -em był przedsię wziął (4), wziąłem był przedsię (1) CzechEp. ◊ 3 sg m był przedsię wziął, był wziął przedsię (3), przedsię był wziął (2); był wziął przedsię BibRadz; był przedsię wziął : przedsię był wziął Mącz (2:2). ◊ 3 pl m pers byli wzięli przedsię, byli przedsię wzięli (4). ◊ imp 2 sg weźmi przedsię (11), weźḿ przedsię (1) LubPs. ◊ 3 sg niech, niechåj weźmie przedsię (2). ◊ 1 pl weźmimy przedsię (7), przedsię weźmmy (1) KromRozm I. ◊ 2 pl weźmicie przedsię (1). ◊ con 2 sg m byś przedsię wziął (1). ◊ 3 sg m by wziął przedsię, by przedsię wziął (6). ◊ 3 pl m pers by przedsię wzięli (2). ◊ impers fut przedsięweźmie się (1). ◊ praet przedsię sie wzięło (1). ◊ part praet act wziąwszy przedsię, przedsię wziąwszy (25).
Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.
- 1. Powziąć zamiar, postanowić (82)
- 2. Wziąć za przedmiot rozmyślań, omówić, rozważyć (56)
- 3. Wziąć pod uwagę, uwzględnić (20)
- 4. Powziąć zdanie, przekonanie (5)
- 5. Wziąć na pomoc, umocnić się myślą o czymś (3)
- 6. Zechcieć, uczynić przedmiotem starań, dążeń (5)
- 7. Uczynić, przystąpić do działania; postąpić jakoś (50)
przedsię wziąć jak [w tym: tak (5), jako (2)] (7): Constitutum est mihi, Vdałem ſie ná to/ tákem to przedſię wziął. Mącz 412c; Ita ut facere instituit, Ták yáko vmyślił vczinić/ álbo yáko przed ſię wziął. Mącz 413b, 50a, 341b, 391b, 412b; RejPos 119.
cum inf (5): Stat conferre manum Aeneae, Pewniem przed ſię wziął potykáć ſie s Aeneaſem. Mącz 417c, 48d; Iam to dawno pred [!] ſię wziął/ Rzekł p. Koſtká/ dobrze dzierżeć o białychgłowach/ y bronić ich podług możnośći. GórnDworz Gv, T2; A Boże day/ áby tácy przedſięwźięli cżáſu pokoiu pohámowáć ſię od niepotrzebnych nakłádow ModrzBaz 119v.
Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: aby, iżby] (3): Mącz 48d; gdy iuſz miał nád ſześćdzieśiąt lat/ wziął to przed ſię/ áby ofiárę Pánu Bogu znáwrocenia grzeſznych cżynił SkarŻyw 106; SarnStat 18.
W zdaniu względnym, w którego członie nadrzędnym jest orzeczenie: (prze)trwać (2), (do)konać (2), sprawować, wypełnić [cf Zwroty s.v. „przedsięwzięcie”] (6): Bo ácżby cżás náłożył yákiſz kolwyek/ á wnim ſie nye pilnye vcżył/ áni theż wtem coby przed ſię wzyął przetrwał/ cżás on nye vżytecżny [...] będzye. GliczKsiąż Nv; á oná mu ktemu miáłá dopomoc/ iákoby they rzecży ktorą przed ſię wzyął/ dokonał. BielKron 54v; Acer et industrius in rebus agendis, To co przed ſię weźmie/ to pilnie á rządnie ſpráwuye. Mącz 169b, 446c; BielSjem 18; áby [słudzy Twoi] zá oſobliwą obroną y pomocą twoią/ to wſzytko co z dáru twego przed ſię wźięli/ álbo obiecáli/ ochotnie wypełnili LatHar 628.
»radę [= zamiar] przedsię wziąć« = consilium capere a. intendere Mącz [szyk zmienny] (5): Vertere vela Proverbium, Zagle obróćić/ to yeſt/ ynſzą rádę przed ſię wziąć. Mącz 486a, 352d, 423d, 445a; rádę niepobożną wźiął przed ſye/ że dał potáiemnie Sinátá zábić. KochWz 138.
»umysł [= zamiar] przedsię wziąć« (2): boszmy then vmysl przed syą wſzyaly ysz przyaſſny they y miloſczy przeczywko yego M. braczkyey nygdy nyeodmyenymy. LibLeg 7/36v; BibRadz 206a marg.
cum inf (1): wźiąłem przedśię nápráwić/ á w porządek przywieść/ Lékárſtwá końſkie/ od tegoż Wydawce podáné SienLek 164v.
Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, żeby (4), zaimek pytajny (2)] (6): GliczKsiąż A4v; weźmiemy przedſyę to czymby pośpiech mogł być ku poczęćiu/ y iákoby poczęćie mogło być poznáne SienLek 111v; GórnDworz Bv; tylko to przedśię weźmiem/ iáko ten Lan ma być mierzan. GrzepGeom L2; iż on [Daniel] po opiſániu z pocżątku tey káp. trzech pierwſzych [monarchij]/ wźiął to potym przedśię/ żeby też y cżwartą z nich naſtráſzliwſzą [...] opiſał CzechEp 371, 190.
Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: zaimek pytajny] (2): Naprzod nyechay tho káżdy weźmye przed ſię/ á v ſiebye pilnye vpyáſtuye/ yáko wyele pożythecżnych [...] pożytkow ma wſobye náuká. GliczKsiąż G7v; SkarJedn 334.
Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): Weźmiſz też przed ſię onego Pátriárchę dziwnego Iozephá ſwiętego/ iáka też byłá ſpráwá około niego/ y iákie były dziwne poſtępki iego RejZwierc [203].
»wziąć przedsię a uważyć« (1): WEzmi przedſię/ Narodzie Ruſki/ á vważ pilnie: w iákim niebeſpiecżeńſtwie zbáwienia twego ieſteś SkarJedn 334.
Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: iż, że] (5): Niech to Litwá weźmie przed ſye/ iż Vrodzóny Polak cztérzy rzecży właſné ma/ którymi hárdym y wſpániłem człowiekiem między nayprzednieyſzymi ludźmi ná świećie ieſt. OrzQuin Q2v; Ale ach nieſtotyſz bychmy to przed ſię wzyąć chcieli/ iż iáko ieſt długie ocżekawánie iego/ tákże bezpochybnie bywa długo nie odmienioná pomſtá iego. RejPos 197v, 163; MycPrz I A2; ActReg 148.
przedsię wziąć jak (1): Certum est, Pewno yeſt/ takem to przed ſię wziął Mącz 50a.
Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: żeby, aby] (4): Lecż ieſli płomień [miłości] nie zgáſnie/ [...] w ten cżás Dworzánin ma tho vmyſlić/ y ſtátecżnie wziąć przed ſię/ áby w lewo nie záchodził/ á ſproſney miłośći nie náſládował GórnDworz Mmv; CzechRozm 58; Abowiem gdyby to wźiął przedśię [ksiądz Powodowski]/ żeby nas ku żywotowi Chriſtyáńſkiemu ſłowem Bożym vpominał: rychleyby nas zniewolił CzechEp 177; Phil B3.
przedsię wziąć jak (1): Bo gdyby mie Ceſarz okłamać chciał, muſiał by to inak przed ſię wziąć BielŻyw 65.
Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (1), że (1)] (2): ktory [kapłan] gdy to przedśię weźmie/ áby ſpráwował ktory Sákráment/ y ſłowá wymowi/ [...] tedy tám iuż wątpić niepotrzebá/ że ſam Pan Bog niewidomie on Sákráment poświąca WujJudConf 166v; Przetoż wźiąłem też to był przedśię/ [...] żem o tym kśiążki nápiſał CzechEp 5.
Tworzy połączenia o znaczeniu czasownikowym precyzowanym przez rzeczownik dopełnienia [np. wiarę przedsię wziąć = uwierzyć] (7): RejPs 51v; weźmimy przed ſię táką ſtałą wiárę/ iáko byli ći ludzie ſwieći [!] wzięli RejPos 37; WujJud 206v; SkarŻyw 13; ci ktorzy vpornie rebellią przeciw nąm y Oiczyznie byli, [!] wzieli przecię [...] nie czynili na Seimikach buntow ActReg 134; kiedyby kto przedtym/ áby w puł tákie obmyślawánie przed śię wźiął [...] doſkonáleyby to był podał. GostGospSieb +4v; Tákże y ſtany Wielk. X. Litewſkiégo, Roku 1569. korrecturę Praw ſwych z tákim vważeniem, y z tákim ſtárániem pilnie byli przed ſię wźięli, że [...] SarnStat 57.
W połączeniu z rzeczownikiem określającym przysłówkowo sposób postępowania [np. smiałość przedsię wziąć = śmiało postąpić] (11): Y wżiąłes przedſię ſwą wolą RejJóz F5; Chciey przed ſię wzyąć cnotliwą ćirpliwość BielKom F7v; GórnDworz Hh2; RejPos 75; A ták poććiwy cżłowiek vważywſzy ſobie thy wſtydliwe zbytki/ co s thákiego wſzetecżnego obżárſtwá ſnádnie przypáść mogą/ wziąwſzy rozum/ cnotę/ á boiaźń bożą przed ſię/ może to w ſobie ſnádnie záhámowáć RejZwierc 60v; Gdy kto nád wſzytko poććiwość/ Wziąwſzy przedſię/ á wzgárdzi/ złość/ Ten iedno żiwie w roſkoſzy RejZwierc 232v, 51, 76, [782], 79v; A mocnieyſzy záſię nád ty ieſtem/ ktorzy [...] dla boiáźni ſmiáłośći przed ſię wziąć nie chcą. Phil N3.
W połączeniu z rzeczownikiem i jego przydawką określającą przysłówkowo sposób postępowania [np. wziąć przedsię myśl stateczną = postąpić statecznie] (8): Powſtań y ty Báráku weź przed ſię myſl ſtátecżną LubPs hh; Leop Sap 19/3; Ale ty iedno weźmi przed ſię ſtałe á wierne ſerce ku temu Pánu ſwoiemu RejPos 107; RejZwierc 152v, 167; Bo trudno temu/ ktory przywykł źle cżynić/ wźiąć przed ſię nowy nałog dobrzecżynienia [novum induere habitum] ModrzBaz 12; Wſtytkim [!] wam ieſt ſwiádomo/ iákim ia był żywot wźiął przedſię KochOdpr B3v; KochPieś 51.
W charakterystycznych połączeniach: przedsięwziąć korrekturę, obmyślawanie, pieczą, rebeliją, staranie, wiarę, [jaki] żywot; przedsięwziąć bojaźń bożą (4), cirpliwość, cnoty (2), poćciwość, prawdę, stałość, swą wolą, śmiałość; przedsięwziąć [jaką] myśl (4), [jaki] nałog, [jakie] serce, [jaki] żywot.
Cf PRZEDSIĘWZIĘCIE, PRZEDSIĘWZIĘTY
KW, (ALKa)