[zaloguj się]
[pdf]

PRZERYWAĆ (30) vb impf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przerywać
indicativus
praes
sg pl
1 przerywåm
2 przerywåsz
3 przerywå przerywają
praet
sg pl
3 m przerywåł m pers przerywali
f przerywała m an
n przerywało subst
conditionalis
sg
3 f by przerywała

inf przerywać (2). ◊ praes 1 sg przerywåm (10). ◊ 2 sg przerywåsz (1). ◊ 3 sg przerywå (4). ◊ 3 pl przerywają (3). ◊ praet 3 sg m przerywåł (1). f przerywała (2). n przerywało (1). ◊ 3 pl m pers przerywali (3). ◊ con 3 sg f by przerywała (1). ◊ part praes act przerywając (1) GosłCast, przerywająć (1) Mącz.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Szarpiąc drzeć na dwie części lub dziurawić; perrumpere Modrz, Cn; prerumpere, rumpere Calep, Cn; intercipere, interrumpere Mącz; abrumpere, dirumpere, discutere, perscindere Cn (5): Interrupte, Przeymuyąc/ Przerywáyąć. Mącz 361b, 36a; Praerumpo – Przełumuię [!], przeriwam. Calep 838b; Rumpo – Przeriwam, rozriwam. Calep 932a.
Przen [co] (1):

W porównaniu (1): Niektore práwá ſą ták poſtánowione/ iż pożytkom wielkich Pánow służą/ á chudźinę niewolſtwem trapią/ ktora wnich iáko w śieći więźnie/ á mocarze przerywáią ie iáko páięcżynę [tanquam telae aranearum perrumpantur]. ModrzBaz 72v.

2. Naporem robić wyłom w szeregach wojska; perfringere phalangam a. aciem a. hostium Cn [[kogo], co] (1): Lecz zbroynym Niemcom ręczney bitwy nie wytrwáli/ Tylko z łukow vffy ich z boku przerywáli StryjKron 527; [Tátárowie záś z łukow tańcem zwykłym záieżdzáiąc bez przeſtanku Litwę przerywáli StryjKron 392.]

[W połączeniu szeregowym: ták iż ſię Moskwá ſtrwożona mieſzáć bez ſpráwy poczęłá/ á náſzy ich tym ſmieley przerywáli/ bili/ ſiekli/ y imáli StryjKron 773.]

3. Wyrywać rośliny lub ich części spomiędzy innych (1):
a. Pleć [od czego] (1): Runcare segetes, Plieć przerywáć od zielská Mącz 361c.
b. [Przerzedzać wyrywając [co]: tedy nalepiey ią [rzepę] przerywáć gdy iuż moc weźmie Cresc 1571 195; W kráinach źimnych liſt ná winnicách przerywáią áby śię iágody mogły doſtawáć od gorącośći ſłońcá Cresc 1571 695.]
4. Przestawać, nie kontynuować lub sprawiać, że ktoś przestaje, coś nie trwa dalej (20):
a. Własne działanie lub stan; rumpere Modrz [w tym: co (3)] (5): widząc/ iſz w Liſybonie náwiedzánie przyiaćioł y znáiomych/ iego święte zábáwy przerywáło: prágnąc ná rzecży duchowne pokoiu więtſzego/ prośił ſię áby był gdzie miedzy obce y nieznáiome poſłan. SkarŻyw 542.

Zaprzeczony part praes act w funkcji okolicznika sposobu: »nie przerywając« = bez przerwy, stale (1): Inſzych ná ten czás zaſług, przyſług y ſtáránia zámilczę, któré W. M. ták Krółowi Iego M. pánu ſwému, iáko rzeczyp⟨ospolitej⟩ wſzytkiéy, nieprzerywáiąc, ſobie nie folguiąc, vſtáwicznie czyniſz y oddáieſz GosłCast 7.

Zwroty: »sen przerywać« (1): gdzyeſz [Maryja] cząſto ſen y robotą ſobye przeryuala wſtauayącz/ a pyſmo czczyla proroczkye PatKaz III 143.

»sobie przerywać« [w tym: czego (1)] (2): PatKaz III 143; [św. Hugon] Przy ſtole máiąc cżytelniká/ gdy ſię co nabożnego tráfiło/ powtore roſkázuiąc/ á ſłodkośći oney duchowney lepiey niſzli potraw ćieleſnych ſmákuiąc/ łzámi ſię zálewał: ták iſz ſobie ſmáku w potráwách przerywáł. SkarŻyw 292.

Szereg: »przerywać i mieszać« (1): Záprawdę ná dobrego cźłowieká [!] to należy/ nic ſobie ták wielce nieważyć/ dla cżegobyś pokoy ſwoy ábo cudzy przerywáć y mieſzáć [...] miał ModrzBaz 107.
b. Cudze działanie lub stan; interrumpere Mącz, Cn; dirimere, obturbare Calep, Cn; interturbare Modrz [w tym: co (11)] (15): Interrumpo, Przeymuyę/ Przerywam/ Przeſzkadzam/ Przekázuyę. Mącz 361b; ModrzBaz 7v [2 r.]; iż by [sędziowie] ſądźić vſtáwicznie bez ſwey/ y ludzkiey ſzkody mogli/ á śmierć ktorego żeby ſądow nieprżerywáłá. GórnRozm K2v; Calep [719]b.

przerywać komu (3): A narodowie oney źiemie [...] bronili im budowáć/ á cżyniąc wtárcżki ná nie/ przerywáli im/ by nie było dokonano budowánie [prohibebant eos aedificare] zá cżáſu Krolá Cyruſá Leop 3.Esdr 5/73; A tu v was niewiem tákli ieſt/ że nikt nikomu Wolnośći nie przerywa. GórnRozm Bv. Cf »sen przerywać«.

Zwroty: »mroz przerywać« = rozmrażać (1): Regelo – Odmrazam, mrozprzeriwam. Calep 905b.

»sen przerywać [komu]« (1): Nie radby go [gospodarza] przebudźił/ ſnu mu nieprzerywa/ Ni káſzlem/ ni kichániem: niech zdrow odpocżywa. KlonWor 5. [Cf też a. Szereg: »przerywać i mieszać« ModrzBaz 107.]

Szereg: »przerywać i przekażać« (1): że Sámárytani tę robotę bárzo przerywáli y przekażáli/ tákże ſie ſtáło/ iż tá robotá pierwſzego kośćiołá zmurowániu/ przyrownáć ſie nie mogłá BielKron 266.
α. Cudzą wypowiedź; interpellare Calep (4): Pytáć go pocżęli: ále mowić prze łykánie [= łkanie] nie mogł. ćięſzkość ſerdecżna/ ſłowá przerywáłá SkarŻyw 58.

przerywać komu (1): Abowiem [...] y zá tym porządkiem bywa záchowaná vtćiwoſć Sądu/ iż ieden drugiemu nie przerywa ſpráwy/ káżdy bywa ſtátecznie wyſłuchan GroicPorz i3v.

przerywać czym (1): Obstrepo – Przeriwam rzecz zgiełkiem, mową ſie przecziwię. Calep [718]a.

Zwrot: »przerywać mowę, rzecz« = dirimere colloquium, interrumpere colloquium a. sermonem Cn (1:1): Interpello – Przeriwam mowe, wpadam w drugiego rzecz. Calep 553a, [718]a.
β. O dolegliwościach (1): A gdy tę łobodę/ ſkorzeniem wyſokiego ſlazu vtłucżeſz á przyłożyſz na maciczę paniey tedy taki plaſtr bol przeriwa FalZioł I 12b; [gdy w lekárſtwie ſurowey cebule bywa pożywánie/ tedy oná zágrzewa/ grube á lipkie wilgoty w ćiele przerywa Cresc 1571 209].
5. Prawdopodobnie kalka z łac.: Wydzierać, zabierać coś komuś; przen [komu co] (1): Rzekłá Lia (iáko niewiáſty) Ieſzcże máło maſz w tym iż mi przerywaſz mężá [Parumne tibi videtur, quod praeripueris maritum mihi Vulg Gen 30/15]/ ále y iágody chceſz bráć ſyná mego. BielKron 15.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Perrumpo, Przerywam/ Przetárgam/ Gwałtem ſie przedzieram/ Przebiyam. Mącz 361b; Interrumpo – Przeriwąm. Calep 554b.

Synonimy: 1. drzeć, dziurawić, podzierać, przetargać, rozdzierać, rozrywać; 2. przełamować; 3. pleć, plewić; 4. kończyć, przestawać.

Formacje współrdzenne cf RWAĆ.

Cf PRZERYWAJĄCY, PRZERYWANIE, PRZERYWANY

SBu, ALKa