Słownik polszczyzny XVI wieku - przyłączyć się

« Poprzednie hasło: PRZYŁĄCZYĆ

Następne hasło: PRZYŁBICA »

PRZYŁĄCZYĆ SIĘ (89) vb pf

W inf -łącz- (10), -łęcz- (6); -łącz- MurzHist, Mącz (4), CzechRozm, StryjKron, WujNT (2); -łęcz- Goski, SienLek, HistRzym, CzechEp, NiemObr; -łącz- : -łęcz- BibRadz (1:1); w imp -łęcz- (8) Goski (6), PaprPan (2); -łącz- (4) OpecŻyw, BibRadz, BudBib, WujNT; w pozostałych formach: -łącz-, [-łęcz-].

sie (54), się (35).

Fleksja

inf	przyłączyć się, przyłęczyć się

praet
	sg		pl
1	m	przyłączyłem się, -m się przyłączył	m pers
2	m	-eś się przyłączył	m pers
3	m	przyłączył się, jest się przyłączył	m pers	przyłączyli się
	f	przyłęczyła się	m an
	n	przyłączyło się	subst	przyłączyły się

plusq
	pl
3	m pers	przyłączyli się byli

imperativus
	sg	pl
2	przyłącz się, przyłęczy się	przyłączcie się
3		niech się przyłączą

conditionalis
	sg
1	m	bych się przyłączył
3	m	by się przyłączył
3	f	by się przyłączyła

inf przyłączyć się, przyłęczyć się (16). ◊ fut 1 sg przyłączę się (2). ◊ 2 sg przyłączysz się (3). ◊ 3 sg przyłączy się (14). ◊ 3 pl przyłączą się (1). ◊ praet 1 sg m przyłączyłem się, -m się przyłączył (3). ◊ 2 sg m -eś się przyłączył (1). ◊ 3 sg m przyłączył się (7), jest się przyłączył (1) RejPs. [f przyłęczyła się.] n przyłączyło się (3). ◊ 3 pl m pers przyłączyli się (13). subst przyłączyły się (3). ◊ plusq 3 pl m pers przyłączyli się byli (2). ◊ imp 2 sg przyłącz się (8), przyłęczy się (1) PaprPan. ◊ 2 pl przyłączcie się (2). ◊ 3 pl niech się przyłączą (1). ◊ con 1 sg m bych się przyłączył (1). ◊ 3 sg m by się przyłączył (1). f by się przyłączyła (1). ◊ part praet act przyłączywszy się (5).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przyłączyć.

Znaczenia

1. Dołączyć się do jakiejś osoby lub grupy (aby sobie pomagać, wspierać się, stanowić jedność) (84)
- a. O osobach (78)
  - W przen (1)
  - Przen (1)
  - α. O relacjach między Bogiem a człowiekiem (8)
  - β. O małżeństwie (6)
  - γ. Wyznawać te same poglądy, być tego samego zdania (4)
  - δ. O złączeniu się kościołów (1)
- b. O abstraktach (5)
- c. astron. O układzie ciał niebieskich (1)
2. W funkcji biernej: Zostać dołączonym (2)
3. Odbyć stosunek płciowy (3)
- a. O zwierzęciu (1)

1. Dołączyć się do jakiejś osoby lub grupy (aby sobie pomagać, wspierać się, stanowić jedność); adiungere se Vulg, Mącz, PolAnt; accedere, adhaerere PolAnt, Vulg; se iungere HistAl; agglutinare, se coniungere, copulare PolAnt; se applicare Mącz (84):

a. O osobach (78):

przyłączyć się do kogo, do czego (28): KrowObr A3v; Thedy niektorzy z nich vwierzyli/ y przyłącżyli ſie do Páwłá Leop Act 17/4, 1.Mach 3/2; A ták rzekł Duch Filipowi/ Przyſtęp á przyłącz ſię do wozu tego [tj. do jadących na wozie]. Przybiegſzy thedy Filip/ vſłyſzał go a on czyta Ezáiaſzá Proroka BibRadz Act 8/29, Eccli 9/17, Act 5/13; rádził [Temistokles] áby wſzyſcy z miáſtá z żonámi y z dzyećmi w okręty wſiadali/ ábowiem tey wielkośći nieprzyiacioł miáſto nie wytrzyma/ tákże vcżynili/ á przyłącżyły ſie do nich drugie miáſtá BielKron 117, 197v, 225v; Ad doctorem se applicare, Prziłączić ſie do nauczicielá. Mącz [305]a; A pomni ná to iáko Máttehuſz ábo Mária Mágdálená/ ábo on łotr ná krzyżu/ nie rychło ſie obacżyli á nie rychło ſie do tey winnice przyłącżyli RejPos 61; BudBib Num 18/2, I 27b marg, Eccli 9/17; (nagł) Iáſkmániccy (–) Wierz mi w tym zacnym domu toć powiem prawdziwie [...] Tylko też ty ſam s prawdą do nich ſie przyłęcży/ Ták mogę rzec że to ſą ludzye práwie ſwięći PaprPan N4; Ktemu/ nad wolą páńſką/ poháńców nie bili/ Y owſzem ſye ſzaleni do nich przyłączyli. KochPs 162; SkarŻyw 471; Tymi cżáſy/ Mágdálená przyłączy ſie do drugich Máriy przy grobie MWilkHist H4; Stephan Woiewodá ná tę wypráwę przeciw Turkom [...] rad pozwolił/ obiecuiąc Krolowi ſtácie ná woyſko iego/ y ſam ſię z ſwoimi Wołochy y z Caklámi do niego przyłączyć StryjKron 672, 91; Abyſmy tedy z Kátholiką X⟨iędza⟩ K⟨anonika⟩ Antychriſtámi nie zoſtáli/ y z nimi też potym z trzaſkiem nie zginęli: przetoż my ſię do Apoſztołow przyłęcżyć woleli. CzechEp 361; Phil Q4; WujNT Act 5/13, 8/29, 9/26, 17/4, s. 611; Bedę vmiał z inſzymi mowić ná Seymiku, Ze drugim poydzie w pięty: á przyłączywſzy ſię Do kogo ia wiem, łatwie y poſłem zoſtánę. CiekPotr 49; [the skodi czinia liudzie zbiegli [...] z Wołochow, z Moskwy, do ktorich szie przilecziła niemala gromada Russakow CorfusDocum 1576 nr 166].

przyłączyć się komu (6): Trzećiak Merkuriuſſá Ten dzień ku wſſem rzeczam godny/ piſſarzom/ rachownikom/ nauczonym ſye przyłęcz/ taiemne pyſzma wykładay. Goski A4, A2 [2 r.], A3, A3v, A4; [kto ſie niechce przyłęczyć tym ktorzy Bałwanom służą/ [...] muſiałby s tego świata vſtąpić. WannNow 76v].

przyłączyć się k(u) komu, ku czemu (24): Gdy tak rozmáwiali/ pán Iezus przylącżyl ſie k nijm/ iakoby ktory ijnſſy pielgrzym/ ij ſſedl s nijmi OpecŻyw 167v, 110v, 168v; WróbŻołt 100/3; Vczyniwſſzy táiemną rádę zrzekli ſie mocnem vpewnieniem/ krolowie wſſyſcy Tyrſcy y Páleſtinſcy [...] A ſnadz y lud Aſyrijſki ieſt ſie kniem przyłączył RejPs 124, 75v; wiele też z wáſzych Rycerzow [...] odprzyſiągwſzy ſie od páńſtwá wáſzego/ przyłącżyli ſie ku zaſtępu Alexandrowemu HistAl E7v; KromRozm II g4v; LubPs S6; Goski A2v; BielKron 250, 332v; Umbra etiam, Przybyty gość/ który nie yeſt wezwánym ále ſie k temu przilácził [!]/ álbo przes tego który proſzón yeſt pociągnión á wzięt ná bieſiádę Mącz 501d, 177d, [305]a [2 r.]; Tedy Anyoł [w osobie człowieczej] przyłącżył ſie k niemu [pustelnikowi] w drodze/ y rzekł iemu. Namileyſzy dokąd idzieſz? HistRzym 28v; Kupiec tento/ ieſtći dobry práłat álbo ſpowiednik roſtropny/ ktory powinien ſie przyłęcżyć ku tákowemu [tj. człowiekowi cnotliwemu]/ á dom ſercá ie^go ma náwiedźić i cnoty dobre tám ſzcżepić. HistRzym 53v; BielSpr 42; BudBib 1.Mach 3/41, Act 17/4; CzechRozm 78v. Cf Zwroty.

Zwroty: »przyłączyć się w gromadę [k komu]« (1): Przyłęcżcieſz ſie w gromádę k Woiewodzye ſwemu/ A opowiedzcie wſzyſtkich zacne ſpráwy iemu. PaprPan V2v.

»[k komu] przyłączyć się w towarzystwo« (1): Potym Lucernates/ Tugiani [...] ná oſtátku Bázyliani/ knim ſie drudzy przyłączili w towárzyſtwo/ ále nie iednákich praw vżiwáyą BielKron 197v.

Szereg: »przystać i przyłączyć się« (1): Alem przyſtał y przyłątzył ſie do pierwſzego kośćiołá ſwiętego krześćijáńſkiego KrowObr A3v.

W przen (1): Nie przyłącżyło ſie ku mnie nigdy ſerce złe (koment) To ieſt zły cżłowiek. (–) WróbŻołt 100/3.

Przen [ku komu] (1): ten ieſt prawdźiwy Apoſtolſki koſcioł [...] kthory też przez miłość ſzcżyrą przyłącżywſzy ſie ku wſzem cżłonkom/ miłuye bliźnie ſwoie RejPosWstaw [143⁴]v.

α. O relacjach między Bogiem a człowiekiem (8):

przyłączyć się do kogo, do czego (4): Poſlubię ćię ſobie náwieki/ przyłątzę ſię do ćiebie/ w ſpráwiedliwośći [...] á thy poznáſz Páná/ thedy ćię/ mowi Pan wyſlucham. KrowObr 143; BibRadz Ps 26 arg; Przyłącżą ſię też narodowie mnodzy do Iehowy wdzień on/ y będą mi ludem BudBib Zach 2/10; przetoż potrzebá ieſt wſzytkim wierzyć w Chriſtuſá/ y sſtáć ſię członkámi iego/ przyłączywſzy ſię do ćiáłá iego/ ktory ieſt kośćioł powſzechny. WujNT 518.

przyłączyć się k(u) komu, ku czemu (3): Bo gdy ſie przygodzi ijżeſmy leniwi a gnuſni ku ſlużbie bożé [...] ſkoro o bodze mowitz pocżniémy/ albo myſlitz/ hned przylącży ſie k nám potwierdzaiątz/ niewiadomie oſwiétzaiątz/ ij ku milowaniu ſweému ſertza rozpálaiątz OpecŻyw 168v; WróbŻołt 118/31; Bowiem gdy iuż przodkowie mogi dochowawſſy mie ſluſſnych lat wypuſćili na opiekę ſwoię/ zdáłomi ſie ábych ſie ná wſſem przyłączył ktobie RejPs 39v; [Ale mnie przyłęcżyć ſie ku Pánu Bogu dobra rzecz ieſt WróbŻołt 1567 72/28 (Linde)].

przyłączyć się czym (1): Przyłączyłem ſie ku ſwiadecżtwam thwoim miły panie [Ps 118/31] (koment) Przyłączyłem ſie, czuſz miłoſcią y wſzytką żądzą. (–) WróbŻołt nn8.

β. O małżeństwie (6):

przyłączyć się do kogo (1): Y rzeklem iey/ Będzieſz ze mną mieſzkáć przez wiele dni á iuż więcey cudzołożyć nie będzieſz/ áni ſię przyłącżyſz do inego mężá BibRadz Os 3/3.

Zwrot: »przyłączyć się ku żonie sw(oj)ej, do żony swojej« = adhaerere uxori suae Vulg, PolAnt; adhaerere ad uxorem suam Vulg (4:1): A przeſto opuśći tzłowiek oycá ſwego y mátkę/ y przyłątzy ſie do żony ſwoiey/ y będą dwoie iedno ćiáło. KrowObr 221; BibRadz Gen 2/24; WujNT Matth 19/5, Mar 10/7, Eph 5/31 [zawsze przekład tego samego tekstu].

γ. Wyznawać te same poglądy, być tego samego zdania (4):

przyłączyć się do kogo, do czego (2): Ieſli tedy X⟨iądz⟩ A⟨rcybiskup⟩ Greki mędrkámi názywa/ niechayże ſam nie náſláduiąc ich mędrowáć przeſtánie/ á do nas ſię przyłącżywſzy ná ſzcżyrych/ proſtych y zdrowych powieśćiách ſłowá Bożego przeſtánie. NiemObr 142; X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ piſárzow Antychriſtá Rzymſkiego wykłádu názbierał/ y do tych ſię zdánia przyłącżył CzechEp 104.

przyłączyć się ku komu, ku czemu (2): odłoſzcie precż błąd ludziám poſpolity/ ktorzy doſyć maią ochrćić śię/ i [...] w vściéch Ieſuſa Chriſtuſa miéć/ abo napiwſzy śię iakiéi ſecty a choc opinjiéi/ przyłączyć śię rás ku inſzem [...] drugierás ku ſtronie przeciwnyi. MurzHist H2v. Cf przyłączyć się ku komu czym.

przyłączyć się ku komu czym (1): Nieprzyłątzę ſię ku rádzie ſkutkiem/ y mową/ ktora by ſię ſćiągáłá/ náprzęciwko Pánu náſzemu Papieżowi álbo temuſz Rzymſkiemu kośćiołowi KrowObr 128.

δ. O złączeniu się kościołów [do czego] (1): A tak koſcioł ſſatańſky/ y falſziwy paſterze iego nie moze być zbawion zadnim obyczaiem/ ieſly ſię nie przyłączy do głowy prawdziwego koſcioła SeklKat Q3.

b. O abstraktach (5):

przyłączyć się do czego (2): ſłońce ſpráwiedliwośći kole w ocży tych wſzytkich/ ktorzy [...] niechcąc do prawdźiwey pobożnośći ſię przyłęcżyć/ lubuią y ſmákuią ſobie/ w [...] pełnym błędow [...] nabożeńſtwie NiemObr 16; Conſumantur to ieſt bywáią wykonane te grzechy/ kiedy ſię do nich przyłącży przyzwolenie/ albo ſkutek. WysKaz 17.

przyłączyć się czemu (1): Ieſzcze kthemu nietylko ſamo záćmienie rzeczam ná świećie ſzkodźić będźie: ále ſye przyłączy ſkutkom złączenia wielkiego czwártolátnego. LeovPrzep D3.

przyłączyć się k komu, ku czemu (2): LubPs Y3; iego nátury y iſtnośći żaden oględáć niemoże/ ieſli śie tá Boſka iſtność k nam nieprzyłącży. KuczbKat 100.

c. astron. O układzie ciał niebieskich [ku czemu] (1): [roku 1563] było záćmienie słoneczne bárzo ſtráſzliwe/ w Ráku w známieniu niebieſkim [...] ku ktoremu też záćmieniu/ trzey Plánetowie przyłączyli ſie byli iáko Merkurius/ Iowiſz/ y Sáturnus LeovPrzep Av.

2. W funkcji biernej: Zostać dołączonym (2): A ieſliż ſię okrom tych/ nieco inſzych nowo złożonych modlitw do rozmáitych nauk tu przyczyniło [...] przyznaſz to podobno łácniuchno/ gdy ie przeczytaſz/ iż ſię z łáſki Bożey pożytecżnie przyłączyły. LatHar +7v.

przyłączyć się do czego (1): naypoſpolitſza trefność tá ieſt/ kiedy cżłowiek ná ſwe ſłowá/ dáleko rozną powieſć ſłyſzy/ niż tá kthorey cżekał á ieſli ieſzcże przyłącży ſie do thego/ dwuwykłádne ſłowo/ dáleko rzecżenie będzie trefnieyſze. GórnDworz P7v.

3. Odbyć stosunek płciowy (3): Albo chceſzli poczęćie płodu pośpieſzyć/ [...] gałeczkę [z bobków zajęczych z miodem] iáko orzech włoſki [uczyniwszy]/ maſz to ſobie ná noc włożyć/ áż ku máćicy. [...] ná onęż noc gdy to ſobie włożyſz/ á iutrzeyſzey nocy ſye przyłęczyć maſz. SienLek 112.

przyłączyć się do kogo (1): Twierdzą ták niektorzy/ iż gdyby ſye niewiáſtá nápiłá kobylego mleká wnet po wydoiu ćiepło/ á zátym ſye do mężá przyłączyłá/ wnetby poczęłá. SienLek 112v.

a. O zwierzęciu [do czego] (1): Hybryde sues ex fero et domestico sue progeniti, Gdy ſie dźyki kiernós przyłączy do ſwoyskich świni. Mącz 160a.

Formacje współrdzenne cf ŁĄCZYĆ.

Cf PRZYŁĄCZENIE

DDJ