[zaloguj się]
[pdf]

PRZYŁOŻONY (133) part praet pass pf

przyłożony (105), przyłożon (17), przyłożony a. przyłożon (11).

Pierwsze o jasne; w formach złożonych o jasne; w formach niezłożonych: -ón SarnStat (2), -on (1) OpecŻyw; -on-.

Fleksja
sg
mNprzyłożony, przyłożón fNprzyłożonå, przyłożona, przyłożon(a) nNprzyłożon(e), przyłożono
Gprzyłożon(e)go G G
pl
N m pers przyłoż(e)ni
subst przyłożoné
D przyłożonym

sg m N przyłożony (46), przyłożón (12); ~ (attrib) -ony (38); ~ (praed) -ón (12), -ony (6); -ón OpecŻyw, GlabGad, BielKron, SienLek, BudBib (2), SarnStat (2); -ony WujNT; -ón : -ony FalZioł (4:5). ◊ G przyłożon(e)go (1). ◊ f N przyłożonå (5), przyłożona (1), przyłożon(a) (11); ~ (attrib) -å (2); ~ (praed) -å (3), -a (1); -å CzechEp; -å : -a WujNT (2:1). ◊ n N przyłożon(e) (27), przyłożono (4); ~ (attrib) -(e) (22); ~ (praed) -(e) (5), -o (4); -(e) LibMal, ModrzBaz (2); -o MurzNT, SienLek, CzechEp; -(e) : -o FalZioł (2:1). ◊ pl N m pers przyłoż(e)ni (1). subst przyłożoné (24); -é (3), -(e) (21). ◊ D przyłożonym (1).

Sł stp s.v. przyłożyć, Cn brak, Linde XVII w. s.v. przyłożyć.

1. Umieszczony na czymś, zetknięty z czymś, przytknięty do czegoś; appositus Mącz, Calep, JanStat; positus Vulg; appensus JanStat (111): Appositus, Prziłożony. Mącz 310a; Calep 84a; WujNT 12.

przyłożon(y) do czego (5): GroicPorz y3v; Ná tey ſzácie ma być druga ſzátá zwirzchu krotka nád koláná [...] máiąc ná pierſiach otwor ná ſzerz y ná dłuż ná dłoń gránowity (zowiemy to dziś Humerał álbo narámnik) do ktorego otworu Pektorał álbo napierśnik będzye przyłożon BielKron 34; A iuż y śiekierá do korzeniá drzew ieſt przyłożona. WujNT Matth 3/10, Luc 3/9, s. 447; [SolikZiem g2].

przyłożon(y) ku czemu (3): Ten kamień gdy będzie ku inſzem kamieniom przyłożon/ tedy będzie kożdy złaman FalZioł IV 46d, IV 56a; Bowiem białek ieſt rzecż barzo lipka y klijowata, imuiąc ſie ſnadno tego ku cżemu przyłożon bywa. GlabGad H6.

Frazy: »piątno [na co] jest przyłożone« (1): Za then vczinek ſſą mv vczyątho dwa palcza y pyathno na thwarzs yeſth mv przilozone LibMal 1548/144.

»pieczęć (jest) przyłożona« = sigillum est appensum a. appositum JanStat (3): PYeczęći ſą dwoiákie/ Iedny ważne/ kthore do liſtu przyłożone potwierdzáią wſzelką Spráwę/ iáko ſą Pieczęći Krolewſkie GroicPorz y3v; SarnStat 844, 1105; [Dla lepszej pewności i wiadomości pieczęć miejska jest przyłożona. OpisyPozn 1567 nr 10].

a. O zewnętrznie stosowanych środkach leczniczych (94): Polewka zmięſa iego [osła] żyłam z ſuchoſci ſkurcżonym/ pomaga/ także y ſamo mięſo przyłożone. FalZioł IV 4c, I 140d.

przyłożon(y) na co [= miejsce na ciele lub dolegliwość umiejscowioną] (81): Y też naſienie z oliwą zmieſzane: przyłożone na mieſce vkąſzenia weżowego [!] pomaga. FalZioł I 2d; Sok tego ziela z winem/ na ſinoſć kthora bywa pod oczyma przyłożony/ ſpądza ia [!] precż. FalZioł I 24a; Też liſt kapuſti domowey prziłożony na wrzedzienicze vſmirza ich bol FalZioł I 34b; Też liſcie tego ziela ſtłucżone á na opuchlinę przyłożone ieſth barzo dobre FalZioł I 35a; Thakież y na podogrę przyłożony plaſtr z liſcia iego odeymuie boleſć FalZioł I 49d; Też ruta ſtłucżona á z miodem zmieſzana á na pępek przyłożona/ gliſty w dziecinnych żywociech morzy FalZioł I 118d; To ziele ſtłucżone ſamo á prziłożone na oddawienie ſuchech żył potwierdza ie FalZioł I 140b; Konikowe liſcie ſtarte á z rożaną wodką przyłożone na głowę/ lecży bolenie głowy. FalZioł V 75v; piołyn z drobnemi rozynkami w wodzie albo w winie warzony/ á na nocz na bolącze ocży przyłożony/ boleſć vſmierza pewnie. FalZioł V 78; też ſol co namieley ſtarta/ á potym z woſkiem vgnieciona/ na bolączy ząb przyłożona/ wnet bolenie odeydzie. FalZioł V 80, I 8d, 20d, 35b, 43b, 45b (76); GlabGad K2v; ábowiem lin ieden roſpłatány mabyć ná pierśi przyłożon [choremu na żółtą niemoc] á drugi miedzi plecy SienLek 91; Myſz rozdárta ná ránę przyłożona wyćiągnie ſtrzałę z rány. SienLek 150v. Cf przyłożony komu na co.

przyłożony komu na co [= miejsce] (2): Theż ſamo ziele wſzywy khopr w wodzie vwarzony á na dymiona białey głowie przyłożony [...] pobudza mocznie gich rzecż przyrodzoną. FalZioł I 110a, V 84v.

przyłożony na co [= rodzaj opatrunku] (1): Koſć z brzucha tey to riby: gdy będzie ſtłucżona á proch na chuſtę przyłożony będzie thedy bieli zęby gdy niem pociera. FalZioł IV 39a.

przyłożony z czym (3): Też ſzafran [...] twardoſć ktora bywa w maciczy: odmiękhcża z miodem á z cżoſnkiem przyłożony. FalZioł III 7c, I 156b, IV 3d.

przyłożony na czym (1): Yheż [to ziele] broni roſć pępkha gdy będzie przyłożon na mieſczu. FalZioł I 111d.

przyłożony w czym (1): FalZioł V 38v cf Szereg.

przyłożony gdzie (3): Nocz y dzień ziele w proſtey wodzie vwarzone/ á potym w oliwie albo w maſle przyſmażone/ na dymiona y niżey pępka dzieciom y ſtarim: przyłożony/ pędzi wnet vrinę z nich. FalZioł V 84v, IV 22a; SienLek 91.

W połączeniu z przysłówkowym określeniem sposobu użycia [w tym: (letnie) ciepło (8), świeżo (1)] (9): Serapio piſze onim [o malonie] iże boleſci ocżne vſpokaia gdy tak na ocżi ſwiezo będzie przyłożony FalZioł I 88b; A [kadzidło] z niewieſciem mlekiem roſpuſzcżone/ bolenie ocżu mocznie oddala/ letnie ciepło przyłożone. FalZioł III 33b; Gołąb zabity na każde iadowite vkąſzenie pomaga, gdy ciepło bywa przyłożony. FalZioł IV 21a, I 50d, 101b, III 18c, V 39, 75v, 84v.

Wyrażenia: »przyłożony obyczajem plastru« (1): Theż liſcie Pokrzywiane ſtłucżone á na mieſthcze vkąſzone od wſciekłego pſa przyłożone obycżaiem plaſthru/ iad mocznie pſuie FalZioł I 152c.

»plastr (jest) przyłożon(y)« [szyk 7:2] (9): I theż tenże plaſtr prziłożony na mieſcze vkhąſzone od pſa: iad wyciąga, yteż iad wężowy j niedzwiadkowy. FalZioł I 80a; á potym na ſtwardziałą ſledzionę prziłożony plaſtr roſpądza puchlinę ſtolczmi FalZioł I 152d, I 35b, 49d, 74a, 80a, 111c (9).

»z wierzchu, na wierzch, zewnątrz przyłożony« [szyk 5:1] (3:2:1): ale zewnątrz Proſo przyłożone/ chłodzi á wyſuſza więczey. FalZioł III 19b; Tenże gnoy liſzaie goij/ y wrzedzienicze cżyrwone rozrywa przyłożony na wierzch. FalZioł IV 21c, I 146c, 156b, V 81; Cżemu pierz, gorcżycza, y inſze zioła gorące wnątrzu nie ſzkodzą gdyż z wierzchu na ſkorę ciała przyłożone przepalaią mięſo iż ſie od nich ſpryſzcży iako ſparzelina. GlabGad K2v.

Szereg: »przyłożony i przywiązany« (1): Też maſlo wyplokane/ w ſkorupie włoſkiego orzechu przyłożone y przywiązane na pępek, Cżyſte k temu lekarzſtwo. FalZioł V 38v.
Przen (1):

[przyłożony komu: Ziołko tedy Krztu Swiętego ma tę moc; iż komu bywa przyłożone/ wnet grzechy jego omywa HerbOdpow Ee3v.]

przyłożony na co (1): Ktoreż tedy lekárſtwo/ á iáko będźie przyłożone [apponetur] ná ten wrzod [tj. grzech] ktorego obá táitá? ModrzBaz 64v.

b. O kolejnych porcjach pokarmu (2):

przyłożony czemu (1): ábowiem tám nie iednáko ſye á nie rázem trawi/ ále záwżdy onemu co ſtrawiono/ inne bywa przyłożono. SienLek 13.

przyłożony na co (1): karmie lekkie richley ſie trawią y zdrowe ſą cżłowieku wſzelkiemu, á thak y onym grubſzim na nie przyłożonym pomoc dawaią ku ſtrawieniu. GlabGad G5; [bowiem ona [rzodkiew] ná cżcżo iedźiona wſzytkie kármie ná nię przyłożone wzruſza Cresc 1571 241].

2. Przyciśnięty [w tym: czym (2)] (3): On [król, tj. Chrystus] kámieniem przyłożony/ Dużą ſtrażą opátrzony: Odnioſł przeſławne zwyćięſtwo LatHar 361.
Wyrażenie: »przyłożon na wirzch« (1): apoſtolowie plakali/ a tak placżątz ku grobu przyſſli/ ktory grob byl wykowán s kamieniá/ ij przylożon kamieniem na wirzch. OpecŻyw 68.
Szereg: »przyłożony i zapieczętowany« (1): Y onać też nie mnieyſzy dziw był/ gdy z grobu kámiennego mocnie przyłożonego y zápiecżętowánego/ żadney rzecży nie ruſzywſzy/ [Jezus] iáko iáki promień ábo zarzá/ przeniknąć racżył. RejPos 135v.
3. Dołożony, dodany, przyłączony; congregatus PolAnt; coniunctus Modrz (19):

przyłożony do kogo, do czego (4): Tedy tám przedſię muśiſz mieć czwartego [Boga]/ [...] A ten czwarty thwoy będźie pewnie wymyſlony/ Do náſzych trzech prawdźiwych gwałtem przyłożony. GrzegRóżn N3v; RejPos 235; Azażby nie lepiey iżeby [sakry posyłane do Rzymu] były do tego ſkárbu poſpolitego przyłożone? RejZwierc 187; ModrzBaz 123.

przyłożon(y) komu, czemu (2): Podobna á rowna rzecż: k ſobie podobne á rowne przyda/ nawięczey ſie rozmnaża Iako gorączoſć gorączoſci przyłożona, więczey ie rozgorewa. FalZioł V 54; Ktorą miarą mierzycie/ tą wám mierzono będźie/ i będźie przydáno (marg) przyłożono. (–) wám [et adiicietur vobis] którzy słuchácie MurzNT Mar 4/24.

Szereg: »przyłożony a przydany« (1): chocia ſą mocne obietnice przyłożone do tego [do rozkazania Pańskiego]/ á mocne przywileie przydáne do tego. RejPos 235.
Przen [do kogo] (4): Bo Rzecżpoſpolita ieſt [...] iáko ćiáło duchowne Zboru/ do Chriſtuſá Páná/ á do iedney głowy ſwey przyłożone. ModrzBaz 100.

przyłożony czym (1): Do Syonu będą drogi pytáć/ thám obroćiwſſy twarzy ſwoie: Prziydą y będą przyłożeni [apponentur] do Páná przymierzem wiekuiſtym Leop Ier 50/5.

Fraza: »przyłożon do ludzi swoich« = po śmierci połączył się z przodkami; congregatus est ad populos suos PolAnt (2): Y ſkonał y vmárł Abráhám wſtárośći dobrey/ ſtáry y pełen (dni) y przyłożon do ludzi ſwoich. BudBib Gen 25/8, Gen 25/17.
a. O tekście: dodany jako uzupełnienie (6): Przyłożoné téż ſą/ ták imioná/ iáko y figurki/ nieiedno źiół/ ále też inych rzeczy/ ku lékárſtwam potrzebnych SienLek 197; CzechRozm 202v; [á wżdy tu Caluin powieda/ że Boſkie imię relatiue bywa brano/ gdy to imię Syn bywa przyłożono [do „Bog Ociec”]/ gdyż tám definitiue álbo deſcriptiue bywa położono. PiotrGonTrzech 34].

przyłożony do czego (1): gdyż pierwſza propozycya/ o bogu oycu á nie o ſynu rozumiána/ ieſt prawdźiwa. [...] Ale wtora ták bezbożnie do niey przyłożona ieſt fáłſzywa. CzechEp 275.

przyłożon(y) gdzie (3): Pyoſnecżki s ſtárego y znowego Zakonu/ kthore właſnie ku Pſáłterzowi mogą być przyrownáne á przydáne/ według zwycżáiu dawnego też tu przyłożone LubPs gg2; Ale áby kto [...] dla nieumieiętnośći obyczaiu ruſzenia/ [...] w rzeczy ſwéy nie vpadł: tedy chcemy/ áby tu obyczay ruſzenia przyłożón był [volumus adiungere JanStat 651]. SarnStat 807 [idem] 810.

b. O wyrazach lub głoskach: sąsiadujący (przyimek z rzeczownikiem, spółgłoska z samogłoską) (2):

przyłożony do czego (1): gdyż praepoſitio est pars indeclinabilis per ſe, y máłoby co znácżyć mogłá/ gdyby do ktorego ienſzego przyłożona nie byłá. CzechEp 67.

przyłożony k czemu (1): Mutae literae, Littery nieme/ Niemáyące ſámy z ſiebie żadnego dźwięku yeſli k niem vocales á głośne littery nie będą prziłożone. Ut sunt B,c,d, etc. Mącz 239d.

c. Zestawiony z czymś w celu porównania [do czego] (1): Iednák gdy [kościelne tradycje] do piſmá Apoſtolſkiego/ o ktorym wątpienia żadnego niemáſz/ przyłożone będą/ wielka ſie w nich przećiwność náuce Apoſtolſkiey znáyduie. WujJudConf 41v.

Synonimy: 2. przyciśniony; 3. przydany, przyłączony.

Cf NIEPRZYŁOŻONY, PRZYŁOŻYĆ

JR, LW