[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSPARZAĆ (16) vb impf

Pierwsze a pochylone, drugie jasne.

Fleksja
inf przyspårzać
indicativus
praes
sg pl
1 przyspårzåm przyspårzåmy
2 przyspårzåcie
3 przyspårzå przyspårzają
praet
sg pl
3 m przyspårzåł m pers
f przyspårzała m an
n subst przyspårzały
fut
sg
1 m przyspårzać będę
3 m będzie przyspårzać
conditionalis
sg
3 m by przyspårzåł

inf przyspårzać (4). ◊ praes 1 sg przyspårzåm (1). ◊ 3 sg przyspårzå (5). ◊ [1 pl przyspårzåmy.] ◊ 2 pl przyspårzåcie (1). ◊ 3 pl przyspårzają (1). ◊ praet 3 sg m przyspårzåł (1). [f przyspårzała.] ◊ [3 pl subst przyspårzały.] ◊ fut 1 sg m przyspårzać będę (1). ◊ 3 sg m będzie przyspårzać (1). ◊ con 3 sg m by przyspårzåł (1). ◊ [part praes act przyspårzając.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Dokładając czegoś, powiększać ilość, przydawać, pomnażać, potęgować, przyczyniać czegoś; adduplicare Calep; adaugere, addere, amplificare, auctare, augere, augmentare, exaugere Cn (16): Adduplico – Prziſparzam. Calep 22b.
a. O ilości lub wartości materialnej [czego a. ile czego] (5): [Y dáry przyzwoité dáie oycu mému: Dáie wódze y konie/ żeglárſtwá przyſparza [remigium supplet III 471]/ A ſpółem towárzyſze zbroiámi obdarza. VergKoch 80; [Kamilla] Orſilochá vchodząc [...] Goniłá goniącego: wnet przez ſzyſzak/ ktemu Przez kośći hálábartem [...] Wyſádźiwſzy ſie z góry rázow przyſparzáłá [congeminat XI 698] VergKoch 331, 133, 134.]

[przysparzać komu: Owocu ſády co rok dodáią/ Páśieki miodu mu przyſparzáią. KmitaŁów C.]

[Zwrot: »więcej przysparzać«: Tédy Polidorowi pogrzebu wznawiamy/ Y więcéy ná mogiłę źiemie przyſparzamy [ingens aggeritur tumulo tellus III 63]. VergKoch 66 (Linde).]
α. O Bogu jako sprawcy [komu] (5): Pan Bog niewieſćie przyſparza oliwy dla Elizeuſzá. BibRadz 2.Reg 4 arg; [mówi Pan przez proroka] gdy ty nieboracżku wiernie vżywaſz pracy rąk ſwoich/ błogoſłáwiony będzieſz/ y záwżdy ſie będzye dobrze dzyało thobie/ á záwżdy ia ciebie náſycę/ opátrzę/ y wſzytkiego dobrego tobie przyſparzáć będę. RejPos 175v; [Bóg] nas mocnie á vſtáwicżnie wyſtrzegáć racży o tey opátrznośći ſwey ſwiętey/ iż y bogáctwá y pocżćiwośći wiernym ſwoim obiecáć racżył hoynie przyſparzáć w domoch ich RejPos 239v; SkarŻyw 101; [Toſmy my gorſzy niżli Turcy/ bo bierzemy Kśiężéy czegoſmy im nie dáli/ ále Przodkowie náſzy zá rázem Wiarę Krześćijáńſką przyymuiąc: á tym ſye nie vbożyli/ y owſzem przyſparzał im Bóg wſzyſtkiégo. SolikZiem Ev; ProtJałm 15v].
Szereg: »przydawać a przysparzać« (1): [Pan] cżłowieká wiernego á cnotliwego [...] bogátym zowie/ á temu ieſzcże záwżdy obiecuie przydawáć á przyſparzáć bogáctwá tego. RejAp 42v.
b. O intensywności lub wielkości [czego a. ile czego] (9): [Turnus przybył świéżemu wnet ku rozruchowi/ Więtſzéy trwogi przyſparza [igni terrorem ingeminat VII 578] VergKoch 205; Záś Kátillus Iolláſá/ y też [...] ogromnego Zwálił Herminiuſá/ [...] A oſczep przez rámioná gołe przeráżony Zátrzáſnął/ przyſparzaiąc więc boleśći iego [hasta ... duplicatque virum transfixa dolore XI 645] VergKoch 329.]

przysparzać komu (3): RejJóz B5; Pan [niewinnego] ze wſzytkiego przedſię wydrze ſnádnie/ Ze mu bez iego woley włos z głowy nie ſpádnie. Ale iuż mniey niżli tym muśi mu ſie zdarzáć. Bo iuż dyabeł będzye ſwym wſzytkiego przyſparzáć. RejWiz 139v; á thegom záſię niechciał/ co on o mniſzkach/ ábo o mnichach mowi/ bo theraz máią kſięża ták wiele prażniku [tj. kłopotu]/ iż go przyſparzáć im namniey nie trzebá GórnDworz B3v; [Niewiáſty weſoło krzycząc/ y áż do Niebá z rádośći nagłey głoſy wynoſząc/ ſmiáłośći ſwoim dodawáły/ á nieprzyiaćiołom ſtráchu przyſparzáły. StryjKron 361 (Linde)].

[Zwroty: »przysparzać biegu« = zwiększać prędkość, przyspieszać: Pchnęłá ſwą chybką ręką [jedna z boginek morskich] iego [Eneasza] wielkiéy nawy: [...] Wnet drugie przyſparzaią biegu [inde aliae celerant cursus X 249]. VergKoch 282.

»przysparzać biegu« = przydawać prędkości [szyk zmienny]: Wiátr powſtáiąc przyſparza do żeglugi biegu [prosequitur surgens a puppi ventus euntis III 130] VergKoch 68 (Linde); Wieie wiáterek ku nocy/ á świétny płynącym [okrętom Eneasza i jego towarzyszy] Biegu Kśiężyc przyſparza [nec candida cursus Luna negat VII 8-9] VergKoch 185.]

Przen (2):

przysparzać czemu (1): A przetho iáko ogień ten widomy/ odgania od złotá plugáwość/ y ono ná wybor dobre cżyni/ ták ten ogień niewidomy/ á ſwięty/ ſproſnośći duſzne [...] wypala y gubi/ [...] ktory łáſki y błogoſłáwieńſtwá przyſparza duſzam tych ludzi/ kthorzy ſą thego godni GórnDworz Mm6; [Tęczo ozdobo niebá/ kto ćię z wyſokośći Ná niſkość źiemie zeſłał? [...] Póydę zá tákim znákiem któżkolwiek mi powód Dáieſz k bitwom. To rzékſzy przyſtępuie do wód/ Y z głębia wodę czérpa ná pomoc wzywáiąc Częſto bogów/ á ſzlubu niebu przyſparzáiąc [oneravitque aethera votis IX 24]. VergKoch 243].

Szereg: »przysparzać i przybawiać« (1): [kto] wtem coby było y potrzebnego y pożythecżnego chcyał godnosći nábyć/ przyłożył nyemáło cżáſu/ gdi cżás wſſytkyego przyſparza y przybáwya/ yedno wżdam ku nyemu trzebá ſtáłosći á przetrwánya. GliczKsiąż Nv.
α. Której sprawcą jest Bóg (4): RejPos 244v, 285; Potym ieſzcże/ aby on będąc prawdźiwym Paſterzem/ dał żywot wiecżny owiecżkam ſwym. Aby brzemieniem iákim oćiążone ochłodźił/ Aby wiáry przyſparzał CzechRozm 204.

przysparzać komu (1): O wſzechmogący miły Pánie/ iákąż tu pociechę mogą mieć wezwáni twoi/ ktorzy ſie dziwuią á przypátruią ſwiętemu Boſtwu twoiemu/ iż thego záwżdy pewni mogą być/ iż im ty záwżdy oney wiáry ich przyſparzáć będzieſz racżył/ á nie opuśćiſz żadnego RejPos 245.

c. O zdrowiu; przen [ile czego] (1):

W przeciwstawieniach: »umarzać ... przysparzać« (1): Miey ſię też wczas ku ſpowiedzy Bo kogoċ ten czas [tj. bliska śmierć] nawiedzy. Toċ pierwſzy do nieba ſlopyen [!] A y ty ſię do niey nielen. Tyċ rzeczy nievmarzaią Wieczey zdrowia przyſparzáią. RejKup h7v.

2. [Rozpoczynać [co czym]: Sámá nadobna Dido tám kubek trzymáłá/ A między rogi białéy iáłowicy lałá. Albo chodźi przed Bogi między ołtarzámi Tłuſtémi/ á przyſparza ón dźień ofiárámi [instauratque diem donis IV 62] VergKoch 93.]

Synonimy: 1. przyczyniać, przydawać, przymnażać.

Formacje współrdzenne cf SPORZYĆ.

JR