[zaloguj się]
[pdf]

PRZYWŁASZCZAĆ (382) vb impf

W inf -włå- (55), -wła- (14); -wła- KromRozm I, KromRozm II, KuczbKat, ModrzBaz (4); -włå- : -wła- KrowObr (1:3), Mącz (10:2), BiałKat (1:1), RejPosRozpr (4:1); w pozostałych formach -włå- (274), -wła- (7); -wła- RejPosWiecz2; -włå- : -wła- OpecŻyw (1:1), KrowObr (16:1), Leop (1:1), Mącz (24:1), CzechRozm (12:1), NiemObr (19:1); drugie a jasne.

Fleksja
inf przywłåszczać
indicativus
praes
sg pl
1 przywłåszczåm przywłåszczåmy
2 przywłåszczåsz przywłåszczåcie
3 przywłåszczå przywłåszczają
praet
sg pl
1 m m pers -smy przywłåszczali
3 m przywłåszczåł m pers przywłåszczali
f przywłåszczała m an
n subst przywłåszczały
fut
sg pl
1 m będę przywłåszczåł m pers
2 m będziesz przywłåszczåł m pers
3 m będzie przywłåszczåł, przywłåszczać będzie m pers przywłåszczać będą
imperativus
sg pl
2 przywłåszczåj przywłåszczåjcie
3 niech przywłåszczå
conditionalis
sg pl
1 m bym przywłåszczåł, bych przywłåszczåł m pers bychmy przywłåszczali, bysmy przywłåszczali
2 m m pers byście przywłåszczali
3 m by przywłåszczåł m pers by przywłåszczali
f by przywłåszczała m an
n subst by przywłåszczały
impersonalis
praes przywłåszczå się
participia
part praes act przywłåszczając, przywłåszczający

inf przywłåszczać (73). ◊ praes 1 sg przywłåszczåm (28). ◊ 2 sg przywłåszczåsz (3). ◊ 3 sg przywłåszczå (80). ◊ 1 pl przywłåszczåmy (21). ◊ 2 pl przywłåszczåcie (8). ◊ 3 pl przywłåszczają (61). ◊ praet 3 sg m przywłåszczåł (17). f przywłåszczała (2). ◊ 1 pl m pers -smy przywłåszczali (1). ◊ 3 pl m pers przywłåszczali (17). subst przywłåszczały (1). ◊ fut 1 sg m będę przywłåszczåł (1). ◊ 2 sg m będziesz przywłåszczåł (1). ◊ 3 sg m będzie przywłåszczåł (1) CzechRozm, przywłåszczać będzie (1) BibRadz. ◊ pl 3 m pers przywłåszczać będą (1). ◊ imp 2 sg przywłåszczåj (2). ◊ 3 sg niech przywłåszczå (1). ◊ 2 pl przywłåszczåjcie (1). ◊ con 1 sg m bym przywłåszczåł (1) RejPosRozpr, bych przywłåszczåł (1) WróbŻołt. ◊ 3 sg m by przywłåszczåł (6). f by przywłåszczała (1). ◊ 1 pl m pers bychmy przywłåszczali (3) RejPos (2), WujJud, bysmy przywłåszczali (1) RejPosWstaw. ◊ 2 pl m pers byście przywłåszczali (1). ◊ 3 pl m pers by przywłåszczali (5). subst by przywłåszczały (1). ◊ impers praes przywłåszczå się (3). ◊ part praes act przywłåszczając (37), przywłåszczający (1) LubPs.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w (siedem z niżej notowanych przykładów) s.v. przywłaszczyć.

1. Czynić czyjąś własnością a. dawać do użytkowania; usurpare Vulg, Mącz, JanStat, Cn; mancipare Mącz, Calep; addicere Calep, Cn; asciscere Cn [w tym: komu, czemu (38), kogo, co (30)] (48): A wiele tego glubſtwa y Balwofalſtwa miedzy krzeſciany ze vmarlich ludzy koſcy nie iedno w ſrzebro/ y wzloto oprawiaią [...]/ ale wnie wierzą/ y czo ſamemu bogu przyſluſze to ym prziwlaſczaią SeklKat Z; Mącz 35c, 85b; Calep 22a, 634a; W Polſkim ięzyku confunduią Mutuum á Commodatum, té dwoie ſłowá zowiąc pożyczániem [...]. Przeto mutuum rzeczoné iest, że ſie przywłaſcza iákoby meum tuum czyni ſie. SarnStat 1272; DArowánié ieſt czwarty á nalepſzy contráct, że kto z miłośći álbo z ludzkośći co komu przywłaſcza. SarnStat 1275; [HistTroj K2v].

[przywłaszczać z czego: ALe ſynowie Izráelowi przeſtąpili przykazánie/ y przywłaſzcżáli ſobie z rzecży przeklętjch. Leop 1577 Ios 7/1 (Linde s.v. przywłaszczyć).]

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Iudaſzowa drużyná: Naprzod ktora prośi NA BOGA, NA VBOGIE, ſtąd korzyść odnośi; Sobie to przywłaſzcżáią co Bogu przyſłuſza KlonWor 46.

W przeciwstawieniu: »oddalać ... przywłaszczać« (1): Mącz 206a; [Bo ácz y ten co dáruie/ y ten co przedáie/ y ten co pożycza/ rzecz ſwą właſną oddala od śiebie/ y przywłaſzcza ią drugiemu ŚmiglLichwa 8].

Zwroty: »gwałtem przywłaszczać« (1): kto gwałtem dzieśięćiny kośćielne ſobie przywłaſzcża/ ſam ſie sſtánie dźieśięćiną. PowodPr 26.

»co komu należy przywłaszczać« (1): Cnotą [...]. Przycżyniay ſie ábyś ſie podobał káżdemu/ A co komu należy to przywłaſzcżay iemu. RejWiz 43v.

»niesprawiedliwie przywłaszczać« (1): á co Bożego y Kośćielnego ieſt/ nieſpráwiedliwie ſobie przywłaſzcżaćie. WujJud 230v.

»przywłaszczać sobie« = zabierać, zagarniać, kraść; usucapere Mącz, Calep; vendicare JanStat (20): BierEz O2v; ComCrac 20; GroicPorz kk2v [2 r.]; żáłowáli ſie ná Siećiechá Hethmaná [...]/ iż ſie źle záchowuie [...]/ cżyniąc ſie drugim krolem wſzytko ſobie przywłaſzcża. BielKron 349v; Usucapio, Długim á dawnym vżywániem ſobie prziwłaſzczam Mącz 510d, 509c; WujJud 209, 230v; ModrzBaz 48v; SkarŻyw 81; Calep 1146a; WujNT 416; Iż ácz rzéki Króleſtwá náſzégo [...] náſzé ſą y niemoże żaden Práwem ſwym włáſnym ich ſobie przywłaſczáć SarnStat 917, 344, 672; PowodPr 26, 77; Iákby ſobie przywłaſzcżał/ dano mu [Miltiadesowi] tę winę Poſpolite pieniądze: y prze tę przycżynę Wſádzon od Atheńcżykow KlonWor 17, 18, 46; [Leop 1577 Ios 7/1 (Linde s.v. przywłaszczyć)].

»sobie [od kogo] przywłaszczać« = otrzymywać (1): ktory [Chrystus] to o ſobie świádcży/ iż mu oćiec wſzytek ſąd oddał do ręku [...]. A to o ſądźie/ ktory Chriſtus ſobie od Bogá przywłaſzcża/ doſyć niechay będźie. NiemObr 109.

Iron. (1): SYmeon ná ſwe ręce/ gdy wzyął Páná ſwego [...]/ Záſpiewał/ iż ſie oná/ iuż ſwiátłość zyáwiłá/ Ktora ludzkim narodom/ obiecaná byłá. Náſzy kſięża podnoſząc/ gdy gromnicę ſwięcą [...]/ Tęż iey pioſnkę co Bogu/ nadobnie ſpiewáią/ Y tęż ſwiátłość narodom/ ludzkim przywłaſzcżáią. RejZwierz 106v.

Przen (7):
Zwroty: »przywłaszczać sobie« (5): Aż potym ták iáko tám Ian ſwięty piſze/ iż wyſtąpiłá byłá Beſtia z ziemie o dwu rogach/ przywłaſzczaiąc ie ſobie iáko Baranek RejAp BB3v, 110, 112v, 142v; A wierność káznodzieyſka w tym należy/ áby żeńcá Chryſtuſow nic ſobie pańſkiego nieprzywłaſzcżał SkarŻyw 312.

»sobie przywłaszczać« = mieć udział (2): [Plato powiada:] że Nietylko ſobie narodzeniſmy/ ale poſſciá naſſégo cżeſtz [!] ſobie oytcżyzna przywláſſcżá/ cżęſtz rodzice/ a cżęſtz przyiáciele OpecŻywSandP ktv; Pánieńſtwo nie wſzytko twé/ ieſli niewiéſz tego/ Lecz máią y rodźice poczęśći do niego. Iedná częśc ieſt oycowſka: drugą mátká ſobie Przywłaſcza: trzećia/ tylko ieſt ſámá przy tobie. KochEpitCat 111.

a. Przyłączać terytorium; appropriare JanStat (8):

przywłaszczać do czego (2): Máthyaſz krol Węgierſki walcżył nań [tj. Fryderyka III]/ y wygnał go z Wiedniá przywłaſzcżáiąc Rákuſy do Węgier iáko pirwey były. BielKron 188v; SarnStat 1072; [LustrKrak I 59].

przywłaszczać ku czemu (1): yakom ya nyeprzygrodzyl Czasczy zyemye vczczywego y slachethnego Stanislawa Gylewycza [...] any przywlasczam they tho Cząsthky yego kv ogrodowy moyemv ZapWar 1529 nr 2356; [KsięgiSądŁąck 1573 nr 229].

W połączeniu szeregowym (1): [ziemie litewskie] powtóre wćielamy/ y práwie wwnętrznośći kłádźiemy/ przywłaſczamy/ złączamy/ przyłączamy/ ſprzymiérzamy/ y ná wieki przykłádamy SarnStat 987.

Zwroty: »przywłaszczać bez prawa« (1): á áby kto niemnimiał áby to krol Polſki z iákiey chćiwośći álbo pychy cżynił Pruſką źiemię ſobie przywłaſzcżáć bez práwá/ iawna rzecż ieſt/ iż on kroleſtw álbo kſięſtwá/ kthore ſie mu dobrowolnie w moc dawáły/ niechćiał prziymowáć BielKron 231.

»przywłaszczać sobie« (3): [Otton III] Będąc młody po oycowey śmierći/ był dan w opiekę Henrykowi Báworſkiemu kſiążęciu/ ktory iego páńſtwá pocżął przywłaſzcżáć ſobie BielKron 175, 231, 401v.

Przen metonimicznie: Przywłaszczać obywatelów = przywłaszczać ich terytorium (1):

W połączeniu szeregowym (1): Tych tedy obywátelów źiemie Bełzkiéy [...] przez ninieyſzy Przywiléy záśię prziymuiemy/ wćielamy/ przyłączamy/ przywłaſczamy/ y ziednoczamy ná wieki wiekom SarnStat 1053.

b. O Chrystusie: przyjmować ludzkie grzechy jako własne (1):
Zwrot: »sobie przywłaszczać« (1): A pociechá wielka/ iż on [Jezus] náſze wſzythki niedoſtátki y grzechy ná ſię bráć á ſobie przywłaſzcżáć racży. LubPs P6v marg.
Szereg: »na się brać a przywłaszczać« (1): LubPs P6v marg cf Zwrot.
2. Twierdzić coś o kimś a. o czymś, zwłaszcza, że jest jakiś, coś uczynił, przypisywać; vindicare Vulg, Mącz, Calep, Cn; attribuere HistAl, Mącz, Cn; usurpare Mącz, JanStat, Cn; assignare HistAl, Mącz; assumere Mącz, PolAnt; tribuere Mącz, Modrz; imputare Mącz, Calep; ascribere, arrogare Mącz, Cn; dare PolAnt; adiudicare, condicere, dicere, existimare, sumere Mącz [w tym: kogo, co (194), komu (189), czemu (19) – w tym: czemu w a. (14)] (223): RejPs 89, 99v; kto wſzechmocznoſc przywlaſcza ſtworzeniu ktora ma byc ſamęmu bogu ten niewierzy wpana boga SeklKat Ov, F3, F4, N4v, Ov; zbyeżcye ſie wſſyſcy dziwowáć ſie temu/ Co ya będę przywłaſſcżał temu Pánu ſwemu LubPs P3v; Cżemu Papież ſobie przywłaſztza moc/ nád wſzyſtkim ſtworzenim ná ſwiećie? [...] Vkáſz/ gdzie Apoſtołowie ſobie kiedy tákową moc przywłaſztzáli? Abowiem by byli przywłaſztzáli/ nigdyby byli tego nienápiſáli. KrowObr 8v; KromRozm III C6, N3v; BielKron 337; Non agnosco quod mihi tribuis, Nie znam ſie k temu co mi prziwłaſzczaſz. Mącz 250d, 85d, [176]d, 357d, 374c [3 r.], 387c, 409c, 410a; SarnUzn E6v, E7; Słuchayże iáko Duch ſwięty they nieſláchetney ſzáráńcżey przywłaſzcża iad ſzkorpionowy. RejAp 78, 111v; Co widząc Theologowie pogáńſcy ſtárzy/ że iedná ſámá płeć doſkonáłośći w ſobie mieć nie może/ przywłaſzcżáią oboię płeć bogu GórnDworz X8; RejPos 213 [2 r.], 304v; A tá miłość zawiſna ktorą Pánu Bogu przywłaſzcżamy/ nie znácży iákiego ſerdecżnego zruſzenia/ ále [...] KuczbKat 280, 55, 70; WujJudConf 123; RejPosRozpr b4; RejPosWstaw [1102]v; CzechRozm 122; CzechEp 142, 143, 324; Mać pan Chriſtus w piſmie świętym rozne tytuły/ ktore od podobieńſtwá rzecży ćieleſnych źiemſkich/ duch Boży bierze/ y pánu Chriſtuſowi przywłaſzcża NiemObr 43; Calep 515a, 1107b; PowodPr 83; [Abowiem będę wzywał imięniá Páná Bogá/ przywłáſzczayćieſz wielmożnoſć Bogu náſzemu. BibRadz Deut 32/3 (Linde s.v. przywłaszczyć)].

przywłaszczać w czym [= czemu] (1): ku końcowi Mieſiącá Czerwcá [...] zeſzli ſie málem nie wſzythcy Plánetowie w iedno známię niebieſkie Lwá/ ktore známię z inſzych dwánaſcie ieſt nazacnieyſze/ nád ktore żadne inſze známię niebieſkie ták łſnącymi gwiazdámi/ nie ieſt ozdobione: dla tegoż też Aſtrologowie to známię w Słońcu przywłaſzczáią LeovPrzep B4.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (2): Bo iż káżdy miłuie ſámego śiebie: á ktemu/ y ſam ſobie wiele przywłaſzcża/ y chce áby mu drudzy tákże więcey niżli przyſtoi przywłaſzcżáli ModrzBaz 17v.

cum inf (1): iedno gdy obacżymy ſtan Piotrá s. żywot/ y ſpráwy wypiſáne iego/ tu ſie ſnádnie obacżyć możemy/ [...] ieſli ſobie przywłaſzcżał zwięzowáć ábo rozwięzowáć kogoby chciał wedle woley ſwoiey ná zyemi RejPos 300v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (9); zaimek względny (4), aby, żeby (5), iż, że (4)] (13): SeklKat D4; KromRozm III I8; Słuchayże co mu [Chrystusowi] ten ſwięthy Prorok przez Duchá s. przywłaſzcżáć racży: Iż Bog Ociec mowi do niego/ áby ſiadł ná práwicy iego. RejPos 231v; BiałKat 323v; WujJud 131; CzechRozm 21; (nagł) Henryk Fráncuſki Krol Polſki. (–) TEmu cżego Bog zayrzał myſmy przywłaſzcżáli/ Nacż go byl [!] nie powołał my vpornie dáli. PaprPan Ee3v; CzechEp 277, 422; Gdyż tych cżáſow/ ludźie máło nie wſzyſcy/ przywłaſzcżáią to ſobie/ iż Bogá ſłuſznie y przyſtoynie chwalą NiemObr 70; WujNT 586; ztąd ſie pokázuie, y iáwnie ſie pokázáć może: że y nie wſzyſtkiégo rozſądźić mogą [sędziowie]: y człowieczy rozum, nie ſtánie go ná to, áby miał ſobie przywłaſczáć, coby miał wſzyſtko rozſądźić. SarnStat 792; SkarKaz 578a.

Z przytoczeniem (1): Bo łatwie rozumieć możemy/ iż to co Piotr Apoſtoł Chrześćijánom przywłaſzcża/ Wy ieſteście rodzay wybrány/ [...] ſługom Kośćielnym należy. KuczbKat 240.

Podmiotem jest tekst (4): GrzegRóżn D3v; Owa krothko mowiąc/ co piſmo przywłaſzcża duchowi cżłowiecżemu/ tho mu przywłaſzcża poki ieſt w ćiele GrzegŚm 48; NiemObr 106; [Jest Krystus Nauczycielem, Mistrzem i Pocieszycielem naszym, co też i Duchowi św. przywłaszcza Pismo św. AktaSynod II 337].

W przeciwstawieniach: »wydzierać (2), odejmować, uwłoczyć ... przywłaszczać« (4): kiedyby Papież pokory Apoſtolſkiej náſládował/ tedyby tego Tytułu álbo przezwiſká [opoki] Panu Kryſthuſowi nie wydzieral/ á ſobie nie przywłaſztzał? KrowObr 13v, 19v; Ten rząd ſtárodawny Apoſtolſki niechćiał Dámáſus Papież/ áby ſię pſowáć miał [...]. A nie przez innego/ iedno prze prozną chwáłę y ámybicyą [!] Cárogrockich Biſkupow: ktorzy innym pierwſzym Pátryárchom cżći dawney vwłocżyć/ á ſobie ią przywłaſzcżáć chćieli. SkarJedn 178; Iáko tedy Chriſtuſowi Pánu nie odeymuię tego/ cżym on ieſt: áni ſobie przywłaſzcżam tego co iego ieſt: ták go też y w ſwoy pocżet nie kłádę. CzechEp 338.

Zwroty: [»fałszywie przywłaszczać«: Nadrzewiey iżby to ták było/ iżeby tá wola boża byłá iżbych ia krolował/ y pánſtwo trzymał zá twego żywotá/ iákoż Ceſárzowa fałſzywie mi to przywłaſzcżáłá HistPonc K6v.]

»mocą przywłaszczać« (1): Izali [św. Piotr] mocą Kośćioł/ Páná Kryſtuſowę oblubienicę ſobie kiedy przywłaſztzał? KrowObr 26.

»niesprawiedliwie przywłaszczać« (2): żem miał był wolą [...] zoſobná o Antychriśćie ſwoie zdánie/ zá wtorą cżęść tych kśiążek wypiſáć: [...] Rozbieráiąc tho porządnie w cżym ieſt Antychriſt Papá Rzymſki przećiwny Chriſtuſowi: á iáko to ſobie y nieſłuſznie y nieſpráwiedliwie przywłaſzcża/ żeby on miał być namiáſtkiem ábo Wikáryim iego CzechEp 422, 51.

»przywłaszczać sobie« = (zwykle) uzurpować; sibi assumere Mącz, PolAnt; sibi vindicare Vulg; sibi arrogare a. attribuere a. sumere, ad se transferre Mącz; sibi tribuere Modrz [szyk zmienny] (103): Othem kthori ſſye myeny bicz ſſinem Voyewodi voloſkyego y Woyewoczthwo zyemye Woloſkyey ſſobye prziwlaſſcza. yego Kro. mcz wyedzyecz nycz nyeraczi LibLeg 11/169v; SeklKat X3; RejKup o7; A nye śmyeli to álbo nye krnąbrni? ktorzy rozſądek o piſmye ſwyętym ſobye przywłaſſczáyą KromRozm I D3v, A2v; KromRozm II y2v; Wſſyſtcy kácyrzowye przywłaſſczáyą ſobye ſczyre ſlowo boże/ y prawe vżywánie ſwyątoſći KromRozm III Cv marg, A2v, B6, C2, C5v, I8; GliczKsiąż F5; I co ieſth chćieć być Bogiem/ iedno ſobie przywłáſztzáć moc Boſką? KrowObr 8v, 8v [2 r.], 16, 26, 40v; Leop Num 16/10; RejZwierz 103v; iáko y Sákos Tátáry ſobie [Niemcy] przywłaſzcżáią ludzy walecżne mieniąc ie być Sáxony BielKron 337, 150; Dicere, Vendicare, et Confirmare esse suum, idem sunt, Sobie przywłaſzczáć. Mącz 85d; Omnem laudem in se transmovet, Wſziſtkę chwałę ná ſię przeciąga/ Sobie prziwłaſzcza. Mącz 235a, 124c, 247b, 357d, 432b [4 r.], c (14); OrzQuin O4; RejAp BB2, 114; pewnie dziſieyſzy kápłani nie máią tey mocy vlecżyć trędu duſznego/ ták iáko to ſobie niektorzy przywłaſzcżáią. RejPos 214v, 119v, 214v, 216, 234v, 300v, 302v; BiałKat 31, 323v; GrzegŚm 11; [katolik do konfesjonisty:] To y ſámi śiebie gánić muśićie/ ponieważ bez ſłuſznego porządku y powołánia/ moc Kápłáńſką ſobie przywłaſzcżaćie. WujJud 146v, 85v, 131; RejPosRozpr b4, b4v; Kto ſię báwi słowy mnogimi będzie obrzydłym/ á kto ſobie ſwobodę przywłaſzcża przychodzi w nienawiść. BudBib Eccli 20/8; CzechRozm 175, 213, 267; ále ieſt okrutne niewolſtwo/ że Pan przywłaſzcża ſobie moc nád żywotem y śmierćią [dominus fingitur potestatem habere vitae et mortis] sługi ſwego ModrzBaz 88v, 17v, 45v; SkarJedn 178; w ktorym [Rzymie] Papież śiedźi y pánuie nád narody/ y Bogiem ſię zowie/ y to co ieſt Bożego ſobie przywłaſzcża CzechEp 409, 41 [2 r.], 277 [2 r.], 330, 332, 334 (11); y Zydźi y Turcy/ y Papieżnicy/ znáiomość/ y wiádomość ſłowá Bożego ſobie przywłaſzcżáią. NiemObr 70, 40, 48, 53, 65, 70 (12); ReszPrz 13, 97, 100 [2 r.]; Abowiem wiele haeretykow/ fałſzywych prorokow/ wynidzie z kośćiołá; ktorzy ſobie przywłaſzczáć będą Duchá Bożego WujNT 824, 93, 171, 364 [2 r.], Apoc 12 arg, s. 536, 586; JanNKar D2; SarnStat 792; PowodPr 30; Co komu z łáſki y przywileiu dáią: tego ſobie nikt w poſpolitośći przywłaſzczáć nie może. SkarKaz 578a; SkarKazSej 680b.

»za swe własne przywłaszczać« (1): Co [tj. szaleństwo] Pan Bóg przepuſzczał/ ták ná oné Philoſophy [starożytnych]/ iáko y ná tego Królá [Salomona]/ dla hárdośći ich/ w którą ſye podnośili/ wielką hoynośćią mądrośći: którą oni nie Bogu/ od którégo oświéceni byli/ ále ſámi ſobie/ zá ſwą właſną przywłaſzczáli OrzQuin O4.

Szeregi: »podawać i przywłaszczać« (1): Widźiſz iż tu [Ez 44] władzą vczenya zakonu bożego/ á rozſądek roznic y ſporow około nyego kápłanom/ á nyekomu inemu [Ezechiel] podawa y przywłaſſcza. KromRozm III K4.

»przywłaszczać a przyczytać« (1): Pátrzayże iáko ieſt mocna wiárá tákiego cżłowieká káżdego/ kto temu Pánu przywłaſzcża á przycżyta co iego właſne ieſt. RejPos 213.

»(nie) przywłaszczać, (ani, i) przypisować« [szyk 2:2] (4): Kożdi obacżywſſy ſie być cżłowyekyem nyemya[ł]by they powagi vżywáć/ áni tego ſobye przypiſowáć y przywłaſſcżáć/ co należy ſámemu Bogu GliczKsiąż F5; Mącz 392b, 464a; RejPos 304v.

»przywłaszczać i przywięzować« (1): Ale kto poyźrzy w one ſpráwy przeſzłe Papieżow Rzymſkich/ obacży/ [...] iáko znácżnie/ y gwałtownie/ Monárchy świeckie z mieyſc ſpycháli/ to ſobie przywłaſzcżáiąc/ y do śiebie vpornie przywięzuiąc/ co zwierzchnośći świeckiey należáło. NiemObr 167.

Przen (3):
Zwrot: »sobie przywłaszczać« (3): GDyż w poſtępkách Práwnych v ſpráwiedliwych ſędźi nie ma miec [!] waśń mieyſcá/ áni łáſká nie ma ſobie nic przywłaſczáć [nihil habeat ... favor usurpare JanStat 643] SarnStat 158 [idem (2)] 789, 795.
a. Przypisywać sprawstwo, przyczynę; accommodare, referre Modrz (55): Dźijs też ieſt ſwięto ducha ſwiętego/ dlá dziwné a nierozumné ſprawy ciala ſyna bożego/ bo tę ſprawę ſamému duchu ſwiętemu koſciol ſwięty prziwláſſcżá OpecŻyw 9v; RejPs 88; tákowa by byłá pychá y prożna chwałá ludzka/ iżby też nie bogom ále mocy ſwey wſzythko przywłaſzcżáli HistAl G; LubPs hh5v; To Apoſtoł Páweł gdy obatzył/ iż iemu przywłaſztzáli/ á Kryſtuſem gárdzili/ rzekł do nich. [...] KrowObr 15v, 84, 96, 103v, 213; Peccata condicere necessitati et instantiae, Grzechy muſzeniu á nieuſtrzeżonemu przimuſzániu y dopiekániu przywłaſzczáć. Mącz 418d, 333b; ácż koſcioł poſpolicie Duchowi ſwiętemu przywłaſzcża ſiedmiorákich dárow ſzáfárſtwo RejAp 34v; GórnDworz Z3v; RejPos 214, 304v [2 r.], 307; GrzegŚm 61; RejZwierc 250; WujJud 166 [2 r.], Nnv; A wſzákże tákową zapłátę/ ktorą Pan dawa/ przywłaſzcżamy nie zaſługam ludzkim/ ále miłośierdźiu y dobrotliwośći Páńſkiey WujJudConf 112v, 42, 165; RejPosRozpr b4 [2 r.], b4v [2 r.]; RejPosWstaw [1434]v; CzechRozm 3; Wſzytcy ſię iednáko rodźimy/ z iednych że pocżątkow: wſzytcy rodzenie náſze przywłaſzcżamy iednym á tymże rodzáiu ludzkiego pirwſzym rodźicom ModrzBaz 56v; CzechEp 197; NiemObr 138; [GilKat 295v (Linde s.v. przywłaszczyć)].

Podmiotem jest tekst (2): Dla thego piſmo ono dźiwne zmartwychwſtánie/ przywłaſzcża ſámey ſzcżerey mocy Bożey/ á ſłowo Ewángeliey Kryſtuſowey GrzegŚm 48, 48.

Zwrot: »sobie przywłaszczać« (11): OpecŻyw 43; BibRadz I 471a marg; Tenże potym Woiewodá [wołoski Stefan] poráźił ſto tyſiąc Turkow láthá 1475 [...]. Krol Mátyaſz ſobie to przywłaſzcżał Stefaná Hethmánem cżyniąc/ ſiebie przekłádáiąc nád nimi. BielKron 394v, 337, 394v; WujJud 9v; RejPosWstaw 22v; Cżemu Bogá Oycá názywaſz ſámym rzecży wſzyſtkich y niebieſkich y źiemſkich ſtworzyćielem? (–) Przeto iż on ſam to ſobie nád inſze wſzyſtkie Bogi przywłaſzcża CzechRozm 9, 213, 213v [2 r.].
Szeregi: »przywłaszczać i oddawać« (1): A ták nie dźielimy tego dobrodźieyſtwá y tey łáſki vſpráwiedliwienia ſwego ná dwoie/ [...] Ale wſzyſtko zupełnie miłośierdźiu Bożemu/ w Kriſtuśie nam okazánemu/ przez wiárę przywłaſzcżamy y oddawamy. WujJudConf 100.

»przypisować i przywłaszczać« [szyk 2:1] (3): [faryzeusze myśleli o Jezusie:] ten cżlowiek bluzni/ A zá nie ſám bog grzechy odpuſſcżá? a on ſobie to przypiſuie ij przywlaſſcżá. OpecŻyw 43; I co tu inſzego ná krzćiech ſwoich okázuiećie/ kiedy niewinne dziatki krzćićie/ á thym ſmrodliwym oleiem ſmáruiećie/ iedno iż wy/ nie oney vmowie wierzyćie/ ktorą Pan Bog z Abráhamem vtzynił [...]/ ále dufaćie themu ſmrodliwemu pomázániu oleynemu/ ktoremu duſzne y ćieleſne błogoſláwieńſtwo y zbáwienie przywłaſztzaćie y przypiſuiećie KrowObr 82v, 69; [ták nas potwarzaćie/ iákobyſmy mieli tey náſſey ofiárze [mszy św.]/ to przypiſowáć/ to przywłáſſczáć/ co ſłuſſnie ma być przywłaſſczono oney ofiárze/ ktorą ſye pan Kryſtus ofiárował zá wſſytkich nas ZebrzydOdpow g4].

α. Przypisywać autorstwo tekstu (5): Leop VV v; CzechRozm 18v; Ktory wyrok ták wielce waży ten cżłowiek/ iż iy nieledá ktoremu Grekowi przywłaſzcża/ ále piſze/ iákoby te słowá ſam Bog mowił. ModrzBaz 26v; NiemObr 27.
Zwrot: »sobie przywłaszczać« (1): nie iżbych ia ſobie prżywłaſzczał ten wykład Zołtarza tego przez M⟨istrza⟩ namienionego vcżyniony/ tylko pracę niemałą kthorą podiąłem WróbŻołtGlab A5.
αα. [Przypisywać osobie dialogu: W ktorych [księgach] wſzytkę mowę przywłaſzcżam nie Titonowi [...] ále onemu zacnemu Katonowi CiceroBBud 2.]
b. Przypisywać opiekę nad czymś bóstwu lub świętemu patronowi (2): A thák wſzytko ciáło cżłowiecże bogom rozdzielaſz [...]/ á nie ieſth cżłonek w ciele twoim ktoregoby im nie przywłaſzcżał. HistAl Kv; iáko y oni pirwſzy przywłaſzcżáli/ Rochowi wrzody/ Apoloniey zęby/ Agácie powietrze álbo pogody RejAp 111v.
3. Nadawać, udzielać; tribuere Modrz, JanStat; dedicare Mącz; ascribere, concedere Modrz [w tym: co (79), komu, czemu (78)] (82): NIe nam Pánye rácż przywłaſſcżáć ſtworzeniu nędznemu/ Chwały they ktora należy imyenyowi twemu LubPs Z6v, hh4v; KrowObr 154, 158v; Zátym rzekł Bog Niech będą świátłoſći ná rozpoſtrzeniu niebieſkim/ ku rozdźielániu dniá y nocy (marg) [...] Nowy rząd ſtánowi w rzeczách przyrodzonych/ gdi rozdzielánie Slońcu przywłaſcza oney świátłośći kthora przed nim ſtworzoná byłá [...] (–) BibRadz Gen 1/14; Mącz 85b; RejPos 304v [2 r.]; RejPosRozpr b4v, c; Byli też y ći/ ktorzi v nas/ to ieſt/ w pośrodku Polſki/ Klaſztory ludźiom obcego narodu przywłaſzcżáli. ModrzBaz 132v, 18v, 19; CzechEp 84, 87; Słowo BOże oznáymuieſz [Duchu św.]/ w ſercách náſzych prawde iſtą ſam piecżętuieſz/ śmierć Kryſtuſowę nam przywłaſzcżaſz/ ſercá náſze vbeſpiecżaſz/ ná łáſce iego. ArtKanc H15v; iż iáko w grzechu pierworodnym nie cżyniemy krzywdy krwi Páná Chryſtuſowey/ kiedy ią dźiećiom przez krzeſt ápplikuiemy: tákże w grzechu śmiertelnym/ tęż krew przywłaſzcżáiąc ią nam przez pokutę WysKaz 32; [ArgWykład 38/121, 41/79; Ale iż niemáſz żadnego ták zápámiętáłego kthoryby miał thę moc poſwiącáć ćiáło y krew páná Kryſtuſowę przywłáſſczáć niewiáſtam/ ábo y inſſym proſthym ludźiem. ZebrzydOdpow ſ3; BudUrzęd 48v marg].

W przeciwstawieniu: »przywłaszczać ... wydzierać« (1): Tá tedy ſpráwiedliwość/ nie tylko káżdemu przywłaſzcża co komu właſnie przynależy/ ále też nic nikomu nie wydzyera RejPosWstaw [212]v.

Zwroty: »gwałtownie [= gwałtem] przywłaszczać« (1): Aleby nic więcey nie było nád to/ iż ſobie Papież tytuły Páná Chriſtuſowe gwałtownie przywłaſzcża/ doſyć tym pokázuie/ iż on właſnym Antychryſtem ieſt. NiemObr 157.

»niesprawnie przywłaszczać« (2): Thak iż ci co theraz ku połnoci w barzo zimnich ſtronach mieſzkaią, cudze imiona ſobie nie ſprawnie przywłaſzcżaią. MiechGlab 39, 38.

»(każdemu) co (komu) (przy)należy (własnie), każdemu co czyje (a. jego) jest, każdemu jego prawo, własną rzecz przywłaszczać« = unicuique quod suum est tribuere Modrz, JanStat; ius suum unicuique a. suum cuique tribuere Modrz [szyk zmienny] (4:4:1:1): RejWiz 76v; Gdyż nas piſmo vpomina s tego/ ábychmy káżdemu to przywłaſzcżáli co ieſt cżyie RejPos 304, 250; RejPosRozpr b4 marg; RejPosWstaw [212]v; Záś z ludźmi ſpráwiedliwemi ktorzi káżdemu iego właſną rzecż z dobrey woli przywłaſzcżáią/ vćieſzna ieſt/ żyćia/ rzecży/ y wſzytkich ſpraw ſpołecżność. ModrzBaz 137v, 91, 100; Nawysſzé tedy dobro ieſt w tym żywoćie/ ſpráwiedliwośći náſzládowáć/ y iednému káżdému co iego ieſt przywłaſczáć. SarnStat 138, 240.

»sobie przywłaszczać« = nadawać sobie bezprawnie, zawłaszczać, uzurpować = sibi assumere HistAl; sibi vendicareJanStat [szyk zmienny] (43): KromRozm III H6, Pv; KrowObr 19v, 39v; BibRadz I 346; BielKron 219v; Bo niewiáſtá kiedy ieſt mężcżyzná/ á mężcżyzná kiedy ieſt kto święcony/ á ten záśię/ kiedy ieſt Kápłan/ ſpráwowánia Krztu przywłáſzcżáć ſobie niemáią. KuczbKat 130, 340; WujJud 88v, 153; WujJudConf 88v; SkarŻyw 91; StryjKron 622; CzechEp 28, 51, 371, 387, 388, 404; O cżym piſáło ſię wyżſzey nieco/ gdy ſię pychá Bonifácyuſá s. kthory oboy miecż ſobie przywłaſzcżał/ przypomináłá. NiemObr 167, 48, 133, 159, 166, 167; dlategosz to my osobliwie warujemy ze ani my ani Przodkowie nasi tego [tytułu dziedzica tronu] ani słowy vzywać ani rzeczą przywłaszczac sobie mąmy ActReg 43; WujNT 792; IEſli Zydowie między ſobą niezgodę álbo woynę iáką zruſzą/ ſędźia miáſtá náſzégo żadnéy zwiérzchnośći práwá niech ſobie nád nimi nie przywłaſcza SarnStat 252, 1148. Cf »tytuł, imię przywłaszczać«.

»tytuł, imię przywłaszczać« [zawsze: sobie] = nomen assumere HistAl [szyk zmienny] (9:5): MiechGlab 38, 39; Pychę nádętoſć y prożną chwałę bogowie záwżdy w nienawiſći mieli/ á tákże też ſmiertelne karzą/ gdi ſobie imię nieſmiertelnoſći przywłaſzcżáią HistAl E6v, F7v; LubPs A4; KrowObr 13v [2 r.]; Mącz 156d; RejAp 38v [2 r.]; A thu też iuż obacżyć możeſz/ iż Piotr ſobie nigdy tych klucżow áni tych tytułow nie przywłaſzcżał RejPos 302; RejPosWstaw [1432]; WujNT 835; NiemObr 157.

Szeregi: »przyczytać i przywłaszczać« (1): A ták wedle właſnośći ſłow piſmá świętego/ ſam tylko Pan Bog nas vſpráwiedliwia dla Páná Kryſtuſá/ gdy nam grzechow náſzych nie przyſądza/ ále ſpráwiedliwość iego przycżyta y przywłaſzcża. WujJudConf 95v.

»przywłaszczać i przypisować« (1): Izaſz niewieſz? iż ſię przed thym Fokáſem Biſkupi Rzymſcy Papieżmi nienázywáli/ choćia im też to nie ktorzy pochlebcy prywłaſztzáli [!] ⟨i przy⟩piſowáli. KrowObr 7.

W przen (1): Thymi otho ſłowy [Eph 3] Apoſtoł s. mieſzkánie Páná Kryſtuſowe w nas/ przywłáſzcża ſercom náſzym. RejPosWiecz2 92v.
Przen (11):
Zwrot: »sobie przywłaszczać« = zaskarbiać (1): Náde wſzytko cżyni mi ćię godnym miłośći/ o dobry Iezu/ kubek ktoryś pił (to ieſt) ſpráwá zbáwienia náſzego. Tá rzecż miłość náſzę koniecżnie ſobie przywłaſzcża LatHar 263.
a) Odnosić korzyść duchową (zawsze z ofiary Chrystusowej) [zawsze: sobie] (10): ále że [kapłan] ſpráwę Páná Chriſtuſowę/ to ieſt ofiárę onę/ ktorą P. Chriſtus ſam śiebie ofiárował [...] ſobie y ſłuchácżom/ y inſzym choć nieprzybytnym y zmárłym przywłaſzcża. WujJud 228v, 232 marg, Mm8.

przywłaszczać przez co (2): Nie ieſtći ofiárá zá vmárłe Wiecżerzey Páńſkiey przećiwna [...]: iáko y męká Páńſka (ktorey zaſługę przez tę ofiárę ſobie przywłaſzcżamy) WujJud 239, 232.

przywłaszczać czym (1): A nie mamy żadnégo dylá áni Ofiáry/ przez którąbyſmy mogli ſye ziednoczyć z Bogiem/ iedno przez tę [...] przez którą [...] przywłaſzczamy ſobie duchem ſtreſktánym/ y ſercem ſkruſzónym [...] dobrodźieyſtwo ono/ krzyżowéy [...] Ofiáry. OrzQuin N3.

W charakterystycznych połączeniach: dobrodziejstwo ofiary przywłaszczać, ofiarę (3), sprawę, zasługę [ofiary] (4).

W połączeniu szeregowym (1): Aleſmy y pierwey powiedźieli/ że káżdy wiárą ſwą przyymuie y przynośi ſobie/ álbo przywłaſzcża wiárę Kriſtuſowę/ gdy ſłyſzy Ewángelią WujJudConf 244.

Zwroty: »przywłaszczać społeczność« (1): A ták pożywánim oboygá onego ćiałá Chriſtuſowego/ raz zá nas wydánego/ y krwie raz wylaney przywłaſzcżamy ſobie ſpołecżność y vcżeśnictwo. CzechRozm 261v.

»przywłaszczać ucześnictwo« (1): CzechRozm 261v cf »przywłaszczać społeczność«.

Szeregi: »przyjmować i przywłaszczać« (1): Aleśćie tego nie dowiedli/ ábychmy przez tę ofiárę/ zaſługi Chriſtuſowey nie prziymowáli y nie przywłaſzcżáli ſobie. WujJud 244. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przywodzić i przywłaszczać« (1): Abowiem onę moc ktora z Męki Páná Chriſtuſowey pochodźi [...] przez Sákrámenty iákoby przez rury iákie ku ſobie przywodźimy/ y przywłaſzcżamy WujJud 232.

a. Dedykować tekst (2): Tę tedy pracą moię á chuć ktorą W. K. Miłoſciam/ Miłosćiwe Kſiążętá przywłaſzcżam/ rácżcie zá wdzięcżne ná ten cżás prziyąć. GliczKsiąż A4v.

W połączeniu szeregowym (1): ty kſiąſzki/ iáko wielkiemu á Krześćiáńſkyemu Krolowi [...]/ oddawam/ przywłaſzcżam/ y przypiſuię. RejPos A3.

4. Odnosić, uznawać, że dana wypowiedź dotyczy kogoś a. czegoś [w tym: co komu, czemu (19)] (20): Ná tey ſentenciey ieſliby kto przeſtáć chciał/ tedy muśi ty podobyeńſtwá o roli [tj. przypowieść o siewcy] przywłaſzcżáć podobyeńſtwu cżłowieká. LubPs T, M4, T, T5 marg; Sáráceni [...] máyą ſie zá potomki Iſáákowe ſyná Abráhámowego przywłaſzczáyą ſobie obiętnice boskie/ które Pan bóg vczinił Abráhámowi Mącz 369a; Przed ſtworzeniem v Bogá być ſámemu Bogu należy/ á Synowi ſie to przywłaſzcża/ toć muśi być ieden. SarnUzn E7; Duch ſwięty iedny piſmá dwiemá perſonam roznych mieyſc y cżáſow przywłaſzcża. SarnUzn E7v, B2v, E2v, E6, G4v; RejPos 305, 338, 348v; CzechRozm 14; CzechEp 213; [Chrystus do Żydów:] Ieſt Oćiec moy/ ktorego wy powiádaćie bogiem wáſzym/ ále go nie znaćie rć. Z tych ſłow páná Chriſtuſowych/ náucżyć ſię tego mamy/ iż wſzytkie ony mieyſcá Stárego teſtámentu/ ktore o iednym Bogu świadcżą: Oycu Páná Chriſtuſowemu/ á nie iákiey Troycy zmyśloney przywłaſzcżáć mamy. NiemObr 110, 108; [BudArt N2v].

przywłaszczać do czego (1): W Polſkim ięzyku confunduią Mutuum á Commodatum, té dwoie ſłowá zowiąc pożyczániem. Ale Láćinnicy rozdźiélnie o nich mówią. Bo Commodatum zowią, gdy kto pożycza ná czás áby mu záś tóż wróćił, koniá, śiékiéry, etć. Ale in mutuo pure mówiąc do vżywánia trwáłégo przywłaſczáią SarnStat 1272.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): O wſzechmogący miły Pánie/ iákoż wiele záwżdy tych bywáło/ ktorzy ſie tárgáli ná ten ſwięty vrząd twoy [...]/ chcieli odpuſzcżáć grzechy z mocy ſwey ludowi twemu [...]. Przywłaſzcżáiąc ieſzcże też y to ſobie/ iż Piotrowi tá moc byłá daná RejPos 234v.

5. Przeznaczać, kierować; consecrare Mącz (2):

przywłaszczać co komu (1): Czi grzeſzą przeciw panu Bogu [...]. Ktorzy komu ynemu tę modlitwę prziwlaſczaią krom pana Boga SeklKat T2v.

przywłaszczać ku czemu (1): Mącz 363c cf Szereg.

Szereg: »przywłaszczać i przypisować« (1): Consecro, idem quod simplex, Poświęcam/ ku służbie bożey prziwłaſzczam y przipiſuyę. Mącz 363c.
6. Brać pod opiekę, adoptować, przysposabiać; adoptare, arrogare Cn [komu] (2):
Zwrot: »przywłaszczać [kogo] sobie [za kogo]« (1): nyechcą ſye ſnimi [księża ze swoimi bękartami] wyrwáć/ wyſtąpić/ áni cżuć/ bierzą poſpolicye á przywłaſſcżáyą tákowe ſobye zá ſynowce y ſyeſtrzanki GliczKsiąż B5.
Szeregi: »brać a przywłaszczać« (1): GliczKsiąż B5 cf Zwrot.

[»sposabiać albo przywłaszczać«: Tákże też y ten ktory dźieći ma/ y ten ktory niema może ſpoſobić/ ále tego potrzebá áby ten ktory ſpoſabia/ álbo przywłaſzcża/ był goſpodarzem SzczerbSpecSax 417 (Linde s.v. przywłaszczyć).]

Przen: O Bogu wobec ludzi (1):
Zwrot: »sobie [kogo] przywłaszczać« (1): BiałKaz G4 cf Szereg.
Szereg: »przyspasabiać i przywłaszczać« (1): I przeto go [Jezusa] wyznawamy być iednourodzonego/ od oycá/ to ieſt/ iſz iednego tylo tego ſyná vrodźił/ gdyſz wſzyſtki inſze ſobie przyſpaſabia y przywłaſzcża. BiałKaz G4.
7. Poczytywać, uważać (1):
Zwrot: »sobie przywłaszczać [za co]« (1): A to czo czinil [grzesznik odbywający pokutę] albo pokutował niema ſobie prziwlaſczac za doſſic vczinięnie dla onego iawnego grzechu/ ale zakaranie SeklKat x3.
8. Przyrównywać, zestawiać [kogo, co] (4):

przywłaszczać komu, czemu (2): Tę to Olhę [tj. władczynię Rusi] Ruś przywłaſzcża Słońcu/ mowiąc: iáko Słońce świát oświeca/ ták też oná nas oświećiła BielKron 427v, 463; [Iáko Diogenes philozoph/ dobrze nierządnice gładkie ſlodkiemu pićiu/ ktore trućiznę w ſobie ma/ á ludzie o gárdłá przypráwia: przywłaſzcża. LorichKosz 68v (Linde s.v. przywłaszczyć), 173 (Linde s.v. przywłaszczyć)].

przywłaszczać ku czemu (2): Ale iż miedzy ludźmi ták rozumiemy/ że ten ma więtſzą cżeść ktory ná práwey ſtronie ieſt poſádzon: przeto tę rzecż też przywłaſzcżáiąc ku niebieſkim rzecżam/ ku wyſławieniu chwały Páná Chriſtuſowey [...]/ wyznawamy że on ieſt ná práwicy Oycowſkiey. KuczbKat 55; StryjKron 125.

Synonimy: 1. dawać, przyjmować, przysposobiać; a. przyłączać, wcielać, zjednoczać; 2. przyczytawać, przyczytować, przyczytywać, przydawać, przypisować, przysądzać, przywięzować; 3. podawać, przynosić, udzielać; a. dedykować, ofiarować, oddawać, poświącać, przypisować; 4. przypisować, przyrownywać; 5. poświącać; 6. przyspasabiać, przysposobiać, sposobiać; 8. przyrownywać.

Formacje współrdzenne: przywłaszczać się, uwłaszczać; przywłaszczyć.

Cf PRZYWŁASZCZAJĄCY, PRZYWŁASZCZAN, PRZYWŁASZCZANIE

PP