[zaloguj się]
[pdf]

PUSZCZA (816) sb f

puszcza (813), pustcza (3); puszcza : pustcza WróbŻołt (7:3).

a pochylone.

Fleksja
sg pl
N puszczå puszcze
G puszcz(e)j, puszczy, puszcze puszcz
D puszczy, puszcz(e)j
A puszczą puszcze
I puszczą puszczåmi
L puszczy, puszczéj, puszczyj puszczach, puszczech
V puszcze

sg N puszczå (34). ◊ G puszcz(e)j (37), puszczy (7), puszcze (4); -y Mącz, CzechEp; -e OpecŻyw, OstrEpit, WujNT; -(e)j : -y : -e Leop (6:1), SkarŻyw (2:1), BudBib (3:3:1). ◊ D puszczy (5) BibRadz (4), BudBib, puszcz(e)j (4) Leop (3), GrabowSet. ◊ A puszczą (167). ◊ I puszczą (11). ◊ L puszczy (456), puszczéj (34), puszczyj (4); -éj PudłFr; -y : -éj : -yj MurzNT (1:-:4), Leop (24:29), BibRadz (35:2), HistRzym (3:1), CzechRozm (7:1); -éj (1), -(e)j (33). ◊ pl N puszcze (6). ◊ G puszcz (4). ◊ A puszcze (16). ◊ I puszczåmi (2). ◊ L puszczach (23), puszczech (1); -ach : -ech MurzNT (1:1); -ach (13), -åch (6), -(a)ch (4); -ach MurzNT, BielKron, ModrzBaz, KochPs, ReszList, GrabowSet (2), LatHar, WujNT, SapEpit (2); -åch LubPs, Leop, RejPos (2), RejZwierc; -ach : -åch StryjKron (2:1). ◊ V puszcze (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Obszar niezamieszkany lub rzadko zamieszkany, pustkowie, odludzie; teren otwarty; (h)eremus Murm, BartBydg, Mymer2, Vulg, Mącz, Cn; desertum Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Cn; solitudo Murm, Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; solus locus Mącz, Cn (742): BierEz P4; Oględáy iakotz ſpratzowánij na puſſcży na golé ziemi między robáki ſiedzątz odpocżywalij. OpecŻyw 28v; A gdy bylo bliſko końtza puſſcże/ [św. Rodzina wracając z Egiptu] nalezli Iána krzcijciela iuż na puſſcży pokutuiącego OpecŻyw 30v, 28v, 30v [2 r.], 31, 35 [2 r.], 47v (13); Murm 20; HistJóz A2; BartBydg 68; TarDuch A4v; BielŻyw 168; pan Criſtus ſſam nauczel, yſz go naleſcz nyemamy na puſczy abo na oſſobnym myeyſczu, alye tylko wſborze a wyednoſczy koſczola ſwyentego. LibLeg 8/133v; Mymer2 5; RejPs 148, 217v; SeklWyzn d2; A Maria Magdalena Czo byla ſtarla kolana. Na puſczy kiedy klekala Czeſto wniebo wſtepowala. RejKup i5v; KromRozm I F2; a on [Jezus] precz odchodząc/ na puſtiniách (marg) puſzczech (–) przebywał i modlił śię. MurzNT Luc 5/16, k. 48v, Matth 1/12, 13, k. 166 marg, Luc 3/2, 7/24; KromRozm II d3v, n4, pv; KromRozm III E; LubPs O, R3; Niebieſka Regułá we Włoſzech/ od niebieſkiego [...] Papieżá wezwaná náſtáłá: ktorą then Niebieſki Papieſz będąc pierwey ná puſztzy puſtelnikiem wymyſlił KrowObr 136, 49, 83v, 133v [2 r.]; RejWiz 131; Ale y z Gáddy zbiegli do Dawidá/ gdy ſie chował po puſzcżey/ mężowie bárzo duży Leop 1.Par 12/8, 2.Reg 15/28, 2.Par 26/10, Iob 38/26, Ier 9/2, Mar 1/4 (9); A ſam [Eliasz] ſzedł przez puſzczą cáły dźień BibRadz 3.Reg 19/4, Ps 74/14, 102/7, Eccli 8/19, Mar 8/4; Goski A6; LAtá dwunaſtego pánowánia Tyberiuſá Ceſárzá był Ian poſłem przed Pánem każąc ná puſzcży Ewányelium BielKron 137; Luter ſpuſzcżey przyſzedł BielKron 198 marg, 137, 138v, 144v, 158v, 198 (10); KwiatKsiąż F2; Philoermus, Latine amator solitudinis, solitarius, Miłoſnik puſzczy/ oſobliwy. Mącz [297]d; Intervenientibus desertis, Gdys my puſzcze w pośrzodku leżące nádyecháli. Mącz 483a, 8d, 107d, 379b, 401c, d, 476b; OrzQuin F4; y iáko ią [niewiastę, figuralne przedstawienie Kościoła] Pan ná puſzcży/ to ieſt miedzy ludźmi proſtemi/ w beſpiecżeńſtwie záchowáć racżył RejAp BB4v, 59, 99, 100v [2 r.], 103v, 104 [2 r.] (18); Tedy friierká ſpowiádáłá ſie [...] iáko była Ionátę zdrádźiłá [...]/ á iáko go zoſtáwiłá źwirzęthom ná puſzcżey HistRzym 64v, 28, 29v [2 r.], 63v; Co ieſt trzciná czo ſie chwieie ná puſzcży. RejPos 10v marg; Y iáko tu piſze Ewányeliſtá ſwięty/ iż ſie [Jezus] vprzeymie dał ná to wieść Duchowi s. na puſzcżą/ áby [...] RejPos 69v; Dwákroć Pan ná puſzcży karmił tłuſzcże. RejPos 183 marg; Azaſz iednych Krucy ná puſzcżach nie karmili? RejPos 218v; A pothym ono dzyeciątko [Jan Chrzciciel] roſło á rozmnażáło ſie/ á potwirdzáne było przez Duchá ſwięthego/ á było ná puſzcżach áż do cżáſu vkazánia ſwego miedzy ludem Izráelſkim. RejPos 296v, 8, 8v, 9v, 11, 13 (44); Czo ſie działo onym ſwięthym Prorokom/ [...] iáko ie ludzie przeſládowáli/ iáko ſie po puſzcżach kryli RejZwierc 152v, 174v, 175, 197v, 204 [2 r.]; Co to wyſtępuie z puſzcży iáko słupy dymu BudBib Cant 3/5; Wiodł ie [Bóg Izraelitów] wirámi iáko konie w puſzcży BudBib Is 63/13; A ſam [Eliasz] ſie vdał w puſzcżą HistHel C3; BiałKaz F4; A choć byś też y ná puſcżą ábo miedzy ſkáły dla vwiárowánia ſie krzyżá y ludźi złych iść chćiał: tedybyś y tám poćiechy nie nálazł CzechRozm 230v, 228, 230v [3 r.], 257v, **v, **2v; KochOdpr D2v; Calag 578b; Którzy po nieświádomych puſzczách ſye błąkáli/ Gdźie ſtopy ludzkiéy nie náydowáli KochPs 164; Antoni S. wdáleką ſię puſzcżą vdał. SkarŻyw 57 marg; Ale S. Benedict [...] ná puſtynią ſię/ ktorą Sublakus zową/ ośm mil od Rzymu vdał. Ná drodze mnich ieden [...] podkawſzy go wypytał ſię o iego S. myſli/ y zá prośbą iego/ zátáiwſzy rzecż onę/ żywność ś. młodzieńcowi ná puſzcżą nośił. SkarŻyw 249; [św. Izaak z Syrii] nie dáleko miáſtá ná puſzcżą wyſzedwſzy/ chałupkę ſobie poſtawił. SkarŻyw 324; [św. Romualdus] prośił ſię v ſtárſzych ná puſzcżą: co mu łacno pozwolili. SkarŻyw 570, 30, 34, 35, 50 [2 r.], 51 (35); iż náſzy niektorzy bráćia [tj. arianie]/ opuśćiwſzy tłuſte grunty oycżyzn ſwych/ przenoſzą ſię ná piaſek ná puſzcżą do Rákowá. CzechEp 406, 190, 217; KlonŻal A3v; ArtKanc C16v; Calep 371a; GrabowSet F3v; Iezu poſtem cżterdźieśći dni y cżterdźieśći nocy ná puſzcży świątobliwie vtrudzony/ zmiłuy ſię nád námi. LatHar 337, 167, 350, 463, 511, 536, 580, 684; Z tego ſłowá Eremus, to ieſt puſzcza/ názwáni ſą Eremitae; Puſtelnicy, ktorzy bogomyślny á ſurowy żywot wiodą ná puſzczy WujNT 11; Chriſtus pokutuiąc ná puſzczy/ y długo poſzcząc/ zálećił kośćiołowi ſwym przykłádem/ y poſt czterdzieśći dni/ y żywot puſtelniczy. WujNT 130; Y zánioſł mię [anioł św. Jana] w duchu ná puſzczą. WujNT Apoc 17/3, przedm 33, Matth 3 arg, 3/1, s. 11 [3 r.], Matth 4 arg (36); Moyzeſz y Heliaſz [...] dla tego ná puſtych mieyſcách przemieſzkiwáli [...]: woleli wſzytki nędze ná puſzczy znośić [...]: niżli modlitew ſwoich rozerwánie w mieſzkániu miedzy ludźmi ćierpieć. SkarKaz 609a, 160a, 419b, 577b [2 r.], 609a [2 r.], Ooooa; [Iáko też z drugiey ſtrony nie iuż przycżynę dawam zbytkom/ obżárſtwu y żywotá roſpuſtnośći/ ták iáko to doſyć niewſtydliwie przećiwnicy Iezuitowie zádáwáć wiernym w Poſtillach ſwoich ſmieią/ powiádáiąc że Ewányelicy Doktorowie s puſzcżey ná kthorey Ian mieſzkał/ vcżynili niepuſzcżą/ s pokármow iego przyſmáki GrzegŻarnPos 1582 621 (Linde)].

puszcza czego [= gdzie] (2): [św. Antoni Padewski] Posłány ná puſzcżą gory S. Páwłá. SkarŻyw 543 marg, 543.

puszcza czyja [= gdzie ktoś przebywał] (2): Puſzcza Ianowá y Páná Chriſtuſowá. WujNT 130 marg, 281.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy [zawsze puszcza + przymiotnik] (2): [św. Piotr de Maron] Przemieſzkawſzy pięć lat w oney puſzcży Murońſkiey/ prágnął ieſzcże więtſzego pokoiu y puſtyniey głębſzey SkarŻyw 471; iż nam piaſek y puſzcżą Rákowſką/ wał Lubelſki/ y trzćiny ná piędźi z Lucyferem oddźiela [ks. Powodowski] [...] to nas nic nie boli CzechEp 407.

W połączeniach szeregowych (8): a tak cżęſto na notz w puſſcży/ w boru/ w leſie/ w polu odpocżiwali [św. Rodzina uciekając do Egiptu]. OpecŻyw 28, 28, 30v; BibRadz 2.Cor 11/26; Wiemy bowiem z poſtępkow Páná Chriſtuſowych/ iż on cżęſto ná polu/ nád wodą/ ná puſzcży/ y w domv vcżył. NiemObr 22; po puſzcżách ſię błąkali [święci]/ po gorách po ſkáłách/ po iáſkiniách podźiemnych ReszList 150; Dziwna opátrzność Páńſka nád tymi/ ktorzy Páná Chriſtuſá ná puſzczą/ ná wywołánie/ y do więzienia náſláduią. WujNT 232, Hebr 11/38.

W porównaniach (5): Ták [tj. pustynią] názywano tę kráinę w Iudá iż máło byłá ośiádła/ gdźie tám Ian mieſzkał práwie iáko w puſzczy miedzy onymi ludźmi niczemnyni [!]. BibRadz II 32b marg; BielKron 197v; ModrzBaz 31; CzechEp 153; Máią być kośćioły náſze iáko puſtynie/ w ktorych ludźi nie máſz [...] (marg) W kośćiele iáko ná puſzczy. (–) SkarKaz 609a.

Wyrażenia: bibl. »głos wołającego, wołający na (a. w) puszczy; głos na puszczy« [o św. Janie Chrzcicielu lub w nawiązaniu do niego] = vox clamantis in deserto Vulg, PolAnt (15:15;1): MurzNT Luc 3/4; Tákowe ſlugi kośćiołá Swiętego/ tzáſem Duch Swięty zowie [...] głoſem nápuſztzy wołáiącymi KrowObr 5; Leop *2v, Mar 1/3, Ioann 1/23; BielKron 137; A ieſli kiedy tedy teraz trzebáby nam tego Ianá ſwiętego/ á tego głoſu ná puſzcży wołáiącego/ áby ná nas wołał [...] RejPos 9v, 11v [2 r.], 12v [3 r.], 180, 196v, 275v (13); Ian krzćiciel [...] rzekł: Iá krzcżę wodą/ ále on krzći Duchem ſ. Iam ieſt głos wołáiący ná puſzcży/ gotuycie drogę Pánu RejPosRozpr b4; Głos wołáiącego w puſzcży/ vprzątayćie drogę Iehowy BudBib Is 40/3; CzechEp 152, 153 marg, 154; WujNT przedm 32, Matth 3/3, Mar 1/3, Luc 3/4, s. 300, Ioann 1/23; Poczekay áż ſię ná puſzczy do ták wielkiego vrzędu przygotuieſz. Dopiero vſłyſzyſz głos ná puſzczy/ y vkażeſz ludu wſzytkiemu báránká/ ktory ludzkie grzechy głádźi SkarKaz 577b.

»ostra puszcza« (1): [Jan Chrzciciel] odlącżywſſy ſie od ludzi ieſſcże w ſweé mlodoſcij/ mieſſkál w oſtré puſſcży poſpolu z zwiérzęty. OpecŻyw 47v.

Szeregi: »puszcza abo gora« (1): Chriſtus dla modlitwy chodził ná puſzczą/ ábo ná gorę. WujNT Aaaaaav.

»las abo puszcza« (1): Ale ſtáło śię iákom powiedźiał/ nieinácżey iedno iáko w leśie/ ábo ná puſzcży [in silva, vel in deserto]: gdźie żadnego cżłowieká/ żadnego Przełożonego niemáſz. ModrzBaz 31.

»puszcza, (i) piasek« (2): Abo iákoby ſię to tám bez wiádomośći I.M. dźiac w puſzcży y ná piaſku miáło? CzechEp 406, 406.

Przen (29): OpecŻyw 182v; Wtore [spośród zwierząt – symboli] oblicże znácży Márká/ v ktorego głos Lwá ná puſſcżey rycżącego bywa ſlyſſan Leop *2v.
a) O heretykach spotykających się potajemnie (4): Oto ná puſzczy [Matth 24/26].) Puſzcze y zámknienia znáczą ćiemne y táiemne y pokątne ſchadzki y zbory odſzczepieńcow. WujNT 104, 104 [2 r.], Yyyyy4.
b) Świat doczesny – siedlisko zła (23): RejPos 70v, 71, 103, 141, 184v, 186, 210; Y kiedyż tego błędliwego wieku/ Puſzcżey błotney ſtráſzliwy Dam tył: ſkąd bieżeć cżłeku Zá tobą ſię chce/ o wodzu życżliwy GrabowSet Q4v; A gdyż tá [dusza ludzka]/ iák owiecżká/ Pokorna/ pełna wſzelákiey proſtoty/ W puſzcży/ gdźie trwogi mieſzkáią z kłopoty/ Krzycży GrabowSet T.
Wyrażenia: »marna puszcza« (3): RejAp 100v; Oni nieſláchetni łotrowie/ Grzech/ Cżart/ Swiát/ Ciáło/ rozbili ią [niewinną duszę ludzką] ná tey márney puſzcży tego zdrádnego Hierichá/ tego to ſwiátá omylnego. RejPos 210, 184.

»niebezpieczna puszcza« (1): RejPos 210 cf Szereg.

»obłędliwa puszcza« (1): Záwżdyć tá mizerna niewiáſtá á ten vćiſniony Koſcioł Páńſki para á tuła ſie po tey obłędliwey puſzcży ſwiátá tego RejAp 100v.

»okrutna, sroga puszcza« (1:1): Toć ten był báránek niewinny/ ktory zá nas wylał kreẃ niewinną ſwoię. Toć then miał być wypuſzcżon á wygnan ná thę okrutną puſzcżą tego złoſliwego narodu ludzkiego RejPos 103, 103.

»puszcza świata (tego)« (10): RejAp 100v [2 r.]; Cżłowiek záwżdy błądzi po puſzcży ſwiátá tego. RejPos 141 marg, 2v, 70v, 184 [2 r.], 184v, 186, 210v.

Szereg: »puszcza a las« (1): [w nawiązaniu do przypowieści Luc 10/30-37] Obacżże co tho ſą zá łotrowie/ á iácy ſrodzy łupieżnicy á rozboynicy: co to zá drogá/ á co to zá niebeſpiecżna puſzcża á głuchy lás/ ná kthorym leży then nędzny zrániony á złupyony cżłowiek. RejPos 210.
a. Obszar suchy, pozbawiony roślinności lub porośnięty skąpo; pustynia, półpustynia, suchy step (w tym często: miejsce wędrówki Narodu Wybranego z Egiptu do Ziemi Obiecanej) (396): OpecŻyw 116; PatKaz II 63; PatKaz III 142v; WróbŻołt I7v, O5, V7, ff8v, ggv [2 r.], kk5, kk8; Głoſem ſwem [Bóg] y ogień nápoły rozrębuie/ á przed głoſem iego drżą wſſytki puſſcze y pádoły. RejPs 42, 97v, 115, 121v, 137v, 141, 162v; A iako Moſeſz powyſzſzył węża na puſzczyi/ tak muśi być powyſzſzon ſyn człowieczy MurzNT Ioann 3/14; A puśćił [Bóg] ná puſſcży ono ſwe ſrogye karánye LubPs Y3, Q4, R6 [2 r.], S, V4v, Y2v (11); GroicPorz h3; KrowObr 56v [2 r.], 94 [2 r.], 112v marg, 143, Rr2v, Vu2; Boć rzecze Fáráo o ſyniech Iſráelſkich: Vwikłáli ſię błądząc ná ziemi/ záwárłá ie puſſcża. Leop Ex 14/3; Káżde mieſce po ktorym będą ſtąpáć ſtopy wáſſe dam wam/ iákom powiedział Moizeſſowi. Od puſſcżey [tj. Pustyni Syryjskiej] y Libanu/ aż do rzeki wielkiey Eufráten Leop Ios 1/3; Wiátr palący ná drogách ktore ſą ná puſſcey Leop Ier 4/11; Nád gorámi imę ſie płákáć y lámentowáć/ y nád ſlicżnemi rzecżámi puſſcżey nárzekáć Leop Ier 9/9; Iudás [...] y Ionáthás brát iego/ przepłáwili ſie przez Iordan/ y záſſli puſſcżą drogę chodząc przez trzy dni. Leop 1.Mach 5/24, Gen 16/7, 36/24, Ex 3/1, 8/23, 28 (61); OrzList c2; Sur ieſt puſzcza przyległa Egiptowi BibRadz I 8d marg; A corka ludu moiego ták ieſt okrutna iako ſtruſowie ná puſzcży. BibRadz Thren 4/3; Cżynili drogę po puſzcży kędy nikt nie mieſzkał BibRadz Sap 11/2, Gen 16/7, 21/20, I 31, Ex 14/3, 11 (39); Gdy cżás zámierzony iuż przychodził ludu Izráelſkiemu powłacżánia ich ná puſzcży/ [...] rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: [...] BielKron 41v; Piątego roku wyścia z puſzcżey/ ruſzył ſie Iozue z namioty ſwymi BielKron 48; Ty puſzcże zową morzá piaſzcżyſte. BielKron 263v; idąc do Tauryki/ tho ieſt/ Przekopu Tátárſkiego przez puſzcżą/ ty rzeki nadchodzą/ Sná/ Sámará/ Aryel BielKron 431v, 11v, 12v, 28v [2 r.], 29 [2 r.], 29v (50); OrzQuin Ov [2 r.]; Nie kuſcie Kriſtuſa ták iáko niektorzy kuśili á pomárli ſą ná puſzcży. SarnUzn D, C8, D2v, D7v; RejAp 26v, 28 [3 r.], 47v, 135; Pátrzayże pilno á vważ tu ſobie káżdy krześćiáńſki cżłowiecże [...]/ iż też thy pielgrzymuieſz/ á pielgrzymowánie twoie dziſzeyſzego [!] wieku twego/ ieſt podobne ku pielgrzymowániu onych żydow/ ktorzy wyſzedſzy z Egiptu/ chodzili po puſzcży RejPos 141; Nie chcę ábyſcie o thym nie mieli wiedzieć bráćiſzkowie moi mili/ iż oycowie wáſzy ná puſzcży pod obłokiem chodzili RejPos 153, 2, 2v [2 r.], 22, 24, 53v (29); Skąd iuż widzimy/ że też oycowie náſzy ná puſzcży ciáłá Páná Kryſtuſowego pożywáli [...]. Iedno oni pod inſzemi żywioły ábo znáki/ á my theż pod inſzemi RejPosWiecz3 [97]v; BiałKat 46, 95; KuczbKat 270 [2 r.]; RejZwierc 11v, 46v, 235; A Moiżeſz páſł droby Ithroná świekra ſwego [...] y gnał droby zá puſzcżą BudBib Ex 3/1; Y rzekł Gidehon/ Więc kiedj da Iehowá Zewáchá y Calmunnę do rąk moich tedy wymłocę mięſo wáſze ćierniem ſpuſzcżey y oſtem. BudBib Iudic 8/7; A Iehudá przyſzedł do Micpy ktora w puſzcży BudBib 2.Par 20/24; Y żądáli pożądliwośćią w puſzcży/ á kuśili Bogá w puſtyni. BudBib Ps 106/14; (Iáko) łośicá przywykłá puſzcży/ wedle chęći duſze ſwey/ oddycha biegaiąc/ kto ią záhámuie? BudBib Ier 2/24, Ex 7/16, Num 14/25, Deut 1/19, 31, 8/2 (33); Potym mu [Heliaszowi] Pan powiedzyał: iuż ſie názad wrácay/ Ku Dámáſzku przez puſzcżą/ názad ſie obrácay. HistHel C4; BiałKaz C; A cżemuſz też ono Páweł I.Korin 10 ꝟ 4. powieda/ iż oná opoká z ktorey ná puſzcży wodá wypłynęłá/ byłá Chriſtuſem? CzechRozm 31, 80, 104v, 105v, 126, 172v; PaprPan Dd2v; SkarJedn 19; IAko ná puſzczy prędkimi pſy ſzczwána Strumięnia ſzuka łáni zmordowána KochPs 62; pomnićie Sercá przyłożyć: nie ſwych oyców wzorem/ Którzy mię ſzczérym ná puſzczy vporem Słucháć niechćieli KochPs 143; Y wyćiągnęli nocy oney Izráelitowie wpuſzcżą SkarŻyw 480; wywiodłeś nas/ zdrádziłeś nas/ niemáſz co ieść/ niemaſz co pić ná puſzcży. SkarŻyw 483, 479, 482, 490 [2 r.], 500, 501, 518; CzechEp 189 [3 r.], 296; KochMRot C2v; Cżemu dwádźieśćiá y cżtery tyśiące ludźi ná puſzcży Pan Bog potráćił? WerKaz 296; ArtKanc E9v, E14v, L, T14v [2 r.]; nie zátwárdzayćieſz ſerc wáſzych/ iáko ſię sſtáło w záiątrzeniu w on dźień kuſzenia ná puſzcży LatHar 15, 612; Stąd [z 1.Cor 10/4] to mamy przećiw Nowokrzczeńcom/ że Pan Chriſtus pierwey niżli ſię sſtał człowiekiem/ był z Zydy ná puſzczy. Bo Zydzi ná puſzczy pili wodę z ſkáły. WujNT 602, 159, Ioann 3 arg, 14, 6/31, 49 (20); WysKaz 29; SiebRozmyśl E2v; PowodPr 17; SkarKaz 385a, 417b, 453a; SkarKazSej 660b, 695a [3 r.]; SapEpit A3v.

puszcza czego [= gdzie] (1): A gdy wyſzło lat czterdźieśći/ vkazał ſię mu [Mojżeszowi] ná puſzczy gory Syná [!] ánioł Pański we krzu ogniá płomieniſtego. WujNT Act 7/30.

puszcza czego [= gdzie coś się dzieje] (1): Egipt w ſpuſthoſſeniu będzie/ á Idumea puſſcż⟨ą⟩ zátrácenia Leop Ioel 3/19.

puszcza czyja [= zamieszkana przez kogo] (1): Obroćilichmy ſie tedy od bráćiey náſzey ſynow Eſau [...]/ á vdáliſmy ſie drogą ku puſzczy Moábitow. BibRadz Deut 2/8.

W połączeniu z nazwą [puszcza + nazwa (31), nazwa + puszcza [na marginesach i w rejestrze] (3)] (34): Głos boży ieſt poruſzaiący puſtcżą/ y poruſzy pan bog puſtcżą Cades. WróbŻołt I7v, I7v; LubPs G4v; A gdy ráno wſtáli/ wyſſli po puſſcżey Thekua Leop 2.Par 20/20, Gen 21/21, Num 26/64, 1.Reg 25/1; Ktora [Hagar] idąc w drogę zábłądźiłá w puſzczy Beerſebá. BibRadz Gen 21/14, I 2a marg, Gen 21/21, Ex 19/1, Lev 7/38, Num 1/19 (9); Widząc Moiżeſz lud Izráelſki około Egipſkich łupow ſie obieráć/ odſtąpił od tąd ná puſzcżą rzecżoną Sur (marg) Sur puſzcża. [...] (–) BielKron 31, 12v [2 r.], 29, 39 [2 r.], 39v [2 r.], 40 (19).

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy [zawsze: puszcza + przymiotnik] (5): Y rzekł [Jozafat do Jehorama]: Ktorą drogą poćiągniemy? On mu odpowiedział: Puſſcżą Idumeyſką. Leop 4.Reg 3/8; Y roſkazał moiżeſz Izráelowi wyniść od morzá trzćinnego y wyſzli w puſzcżą Szurſką BudBib Ex 15/22; ZAś wyćiągnęli z Elimá y przyſzli wſzytkim zborem ſynowie Izráelowi do puſzcży Syńſkiey BudBib Ex 16/1, 1.Reg 26/2 [2 r.].

W porównaniach (3): Leop Ier 9/12; Boże ktory wychodziſz przed oblicżnoſcią ludu twoiego/ nie inácżey iáko przez puſzcżą. RejPos 112v; Położył świát iáko puſzcża/ y miáſta iego rozwálił/ więzniom ſwoim nie otworzył ciemnice. BudBib Is 14/17.

W porównaniach: o miejscu zupełnie pustym, w którym nic nie ma, tj. o Morzu Czerwonym, w cudowny sposób pozbawionym wody, aby dać przejście Izraelitom (2): A (wſzákoż) zbáwił ie [Bóg Izraelitów] dla imienia ſwego/ okázuiąc męſtwo ſwoie. Bo zfukał morze Sufſkie y wyſchło/ y wiodł ie głębokośćiámi (iáko) puſzcżą. BudBib Ps 105/9; LubPs Y2v.

Wyrażenia: »głęboka puszcza« (1): [Mojżesz] gdy páſł owce Swiekrá ſwego/ á puśćił ſię znimi wgłęboką puſzcżą/ paſtwiſká ſzukáiąc: vyrzał iáko ogień zdáleká wgłogowym krzaku SkarŻyw 479.

»głodna puszcza« (1): A gdy weſzli [Izraelici] wgłodne puſſcze/ ſpuſćił [Bóg] pthaki ſpowietrza y pádáli przednogámi ich RejPs 155v.

»niepłodna puszcza« (1): Izráelcżycy lepak ná ſuchey á niepłodney puſzcży/ cudowny wody wdźięcżny napoy mieli. WysKaz 9.

»niewiadoma puszcza« (1): [Bóg] lud ſwoy wywiodł przez niewiádome puſſcze áż ná ziemie obfite RejPs 203.

»sroga puszcza« (1): Srogą puſſcżą Kades głos Páńſki poruſſy LubPs G4v.

»sucha puszcza« (1): WysKaz 9 cf »niepłodna puszcza«.

Zestawienie n-loc: »Potok Puszcza« [w tłumaczeniu nazwy biblijnej „ha-araba” (hebr.: pustynia) (dziś prawdopodobnie potok wadi el-Hesa lub wadi el-Araba: depresja pustynna rozciągająca się od Morza Martwego do Akaby)] (1): Bo oto ia wzwiodę ná was domie Izráelow/ mowi Iehowá Bog Cewaoth/ narod/ że was trapić będą od wiázdu do Chámáthu/ áż do potoku (marg) Albo Rowniny (–) puſzcże [usque ad torrentem deserti]. BudBib Am 6/14.
Szereg: »puszcza i pustynia« = desertum, solitudo PolAnt (2): Gdy ſię tułáli [Izraelici] po puſzczy y po puſtyni bez drogi/ á nie náleźli miaſtá ku mieſzkániu. [...] Y wołáli do Páná z vtrapienia ſwego/ á rátował ie w vćiſku ich. BibRadz Ps 107/4; BudBib Is 35/1.
W przen (1): ROzráduie ſię puſzcża y puſtynia [desertum et invia] BudBib Is 35/1.
Przen (7): O rodzie pátrzćie wy słowá Iehowy/ izali puſzcżą ſtałem ſię Izráelowi BudBib Ier 2/31; Ieſzczeć P. Bog [...]/ nie dał odpocznienia: ieſzcześ ná puſzczy miedzy wężmi y iáſzczurkámi SkarKaz 551a.
a) Metonimicznie: mieszkańcy krainy w pobliżu pustyni (1): Niech ſie podzwignie puſſcża/ y miáſthá iey Leop Is 42/11.
b) Określenie kierunku świata – południe (1): Abowiem áni od Wſchodu ſłońca/ áni od Zachodu/ áni od Puſzczey (marg) To ieſt od Południa (–) przychodźi wywyżſzenie. BibRadz Ps 75/7.
c) O innowierczych przekonaniach jako zwodniczych, nieopartych na prawdzie (2): Słuchayże thedy pilnie rády Páná ſwego [...]/ á nie wierz tym fałſzywym Pſeudoprorokom [...]/ ktorzyć tho gdzye indzyey każą ſzukáć Kriſtuſá Páná twego [...]. Niechać go oni vkázuią iáko chcą ná tych puſtyniách omylnych náuk ſwoich. Ale thy przedſię nięchciey [!] ſie vdawáć ná tę puſzcżą. RejPos 261v.

W połączeniu szeregowym (1): A ták [dzisiejsi kacerzowie] áni z koſcyołá powſſechnego/ áni bożego/ z ktorego wyſzli/ A ná vſtronyu/ y ná puſſczy/ to yeſt wſpuſtoſſáłych błędźyech y dumach żydow y ſtárych kácyrzow/ álbo ná pokoyu w pokątnych wymyſlech yednego álbo kilká ludźi [...] Kryſtuſá y náukę yego nąm pokázuyą. KromRozm III E4v.

d) Świat doczesny – siedlisko zła (1): BOże á boże naymożnieyſſy moy zwielką pilnoſćią záwżdy ćię prágnie znaleſć duſſá moiá y wiele kroć ćiáło moie pielgrzymuiąc w wielkiey puſſczy/ a w wielkiem prágnieniu przed ſuchoſćią ná ziemi. RejPs 91v.
2. Pierwotny dziki las, matecznik zwierzyny; lustrum Modrz; desertum, solitudo JanStat; silva Cn (74): RejPs 75; tám [w księstwie Oplanderskim] ieſt Nikopiá miáſtho známienite z mocnym zamkiem. Puſzcża thám dzieli Szwecią od Gottiey. BielKron 294, 277, 287, 293v, 295, 322v; HistRzym 127; RejPos 197v, 264v; KochDryas [A3] [2 r.]; KochPs 22; [książę] Dał klaſztorowi onemu trzy mile puſzcżey ná wyżywienie zakonnikow SkarŻyw 231, 569; A co ſię tycże o Ruſznice, te im ſą zapowiedziane od pana ich wpuſzczach tak pańſkich, iak y Granicżnych ZapKościer 1580/11; gdyż wony czáſſy nád morzem wielkie á wźwierz obfite puſzcże były StryjKron 72, 81, 270, 345, 557, 597 [4 r.]; KochSz Bv; PudłFr 14; Kędy puſzcża á źwierz ieſt/ o śiećiach áby ich przycżyniał co rok ma ſie ſtáráć. GostGosp 84, 152; GrabowSet B4, G3; OrzJan 53; Téż począwſzy od końcá gránic Kśiążąt Mázowieckich [...] á od tego proſto idąc przez puſczą áż do mieyſcá/ któré zową Rohot: [...] te ſą gránice źiemie Zmudzkiéy y Pruſkiéy. SarnStat 1110, 1110 [4 r.], 1222; KlonKr A3; Prętkolotne Drijades [...] przyſzły z puſzcż poſtronnych. SapEpit A3v, A2v.

puszcza czyja [ai poss] (6): yakom szyą ya vyednal ozabranye kolow dambovych wpuszczy opathovey ZapWar 1504 nr 1915; Iakom ya wedwdzyeszthv [...] p⟨er⟩son [...] narąbyl w dzyekanowszkyey puszczy drzeva ZapWar 1514 nr 2150, 1504 nr 1916, 1917, 1918, 1919.

W połączeniu z nazwą [puszcza + nazwa (6), nazwa + puszcza (1)] (7): Iakom ya nyeprzyyechal szamodwanasczye napuscza vyesky anym pobra [!] drzeva szosznovego ZapWar 1504 nr 1914, 1504 nr 1954, 1956 [2 r.], 1512 nr 2103, 2104; [św. Rupert] klaſztor dla ludzi zakonnych [...] w iedney puſzcży Bongonią názwáną [!] zbudował SkarŻyw 231; Potim gdy Krol ſam v Wigrow puſzczey łowem ſie źwierzu báwił/ máło nie wpadł w śidłá Comendatorá Ráſtemberſkiego StryjKron 547.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy [puszcza + przymiotnik (1), przymiotnik + puszcza (1)] (2): ZapWar 1507 nr 2015; SATYR z Niepołomſkiéy Puſzcze. OstrEpit A3.

W połączeniach szeregowych (5): LibLeg 10/95v; [Bawarska ziemia] wſzytkich żywiołow doſyć ma/ rzeki/ láſy/ puſzcże pożytecżne etć. BielKron 288, 292v, 293v; Trzeći záś Brát Spera [...] nálazł mieyſce nád Ieźiorem puſzczámi/ łąkámi/ y rozłogámi wdzięcznymi okraſſone StryjKron 81.

W porównaniu (1): A tom dla tego ácz z wielką trudnością mieyſcá Hiſtorikow iák w gęſtych puſzczách zbieráiąc przypiſał/ ábych prawdę Choynickiey bitwy okazał StryjKron 627.

Wyrażenia: »bezdrożna puszcza« (1): Cżáſow też pewnych niechby ná dworze ſypiáli [młodzież rycerska]/ prágnienie/ głod/ źimno/ y znoy ćierpieli/ źwierz po bezdrożnych puſzcżách [per avia lustra] gonili ModrzBaz 110v.

»dzika puszcza« (1): Powiadał S. Anzelmus: gdy iácháli przez iednę bárzo dziką puſzcżą: iſz by mu był Lánfránkus w niey zoſtáć kazał SkarŻyw 332.

»gęsta puszcza« (3): [Kiejstut] potym gdy do wielkiey á gęſtey puſzczey wiáchał [...]/ krył ſię przes kilko dni w leſie StryjKron 442, 115, 627.

»puszcza głęboka« (1): Sátyrowie co w puſzcżách głębokich mieſzkáią/ Wonne wſzyſcy ofiáry tobie [tj. księciu Sapieże] zápaláią. SapEpit A3v.

»zarosła puszcza« (1): Drugich [spośród Słowian] też zwano Drewkánámi od Drew/ iſz miedzy láſſy w gęſtych y zárosłych puſzczach mieſzkáli. StryjKron 115.

Szeregi: »bor albo puszcza« (1): Kmieć y Mieſzcżánin/ gdy ma iecháć ſobie ná ſwą potrzebę po drwá do boru álbo do puſzcżey/ ma mieć dźień náznácżony GostGosp 36.

»puszcza, (i) las« (4): ZapKościer 1582/33; O móy ſynu [...] Gdźie tá puſcza/ gdźie ten lás/ coby ćię záſłónił? GórnTroas 37; GrabowSet Vv; Ten tedy nayduk [cesarz turecki] táki/ co ſie niewiém z iákich puſcz/ y z báłwochwálſkich láſów wyrwał [...] mógł że dobrą drógą [...] króleſtwá [...] doſtáć? OrzJan 26.

Przen: Świat doczesny (1):
Wyrażenie: »ciemna puszcza« (1): RAcz miły panie [...] ochłodzic duſſe naſſe błądzące: wtey gorącey ſuchoſci nieynaczey iako wciemney puſſczy doczeſnego pielgrzymowania naſſego RejPs 92.

Synonimy: pustynia; 1. pustka; 2. bor, gaj, knieja, las, zapust.

PP