[zaloguj się]
[pdf]

SAMŻE (246) pron

såmże (126), samże (3); samże SarnStat; såmże : samże CzechRozm (16:1), CzechEp (29:1); przed samogłoską końcówkową sam- (89), såm- (14); såm- SkarJedn (4), KochOdpr, SkarŻyw (3); sam- : såm- GliczKsiąż (7:1), BielKron (2:1), RejAp (2:1), StryjKron (1:1), LatHar (3:1), WujNT (8:1).

Fleksja

sg m N samże (138). ◊ G sam(e)goż (7). ◊ A sam(e)goż (3). ◊ L samymże (1). ◊ f N sam(a)ż (1), (praed) samaż (6). ◊ G sam(e)jże (1). ◊ n N samoż (1). ◊ G sam(e)goż (2). ◊ pl N m pers samiż (69). subst m samyż (1) RejPos. f sam(e)ż (1) GórnDworz. ◊ G samychże (13). ◊ A m pers samyż (1). ◊ L samychże (1).

Sł stp brak, Cn s.v. że (particula), Linde bez cytatu s.v. że.

1. Własnym działaniem, z własnej woli; często: własnymi słowami; ipse Vulg (85): OpecŻyw 148v; MurzHist V2; dozwoliłá mu [Sara Abrahamowi] ſamáſz z dzyewką rzędną Hágár małżeńſtwo mieć. GliczKsiąż C2v; Leop Act 2/34; BielKron 237, 347v, 392; iż gdy ſie kolwiek obroćimy ku wołáiącemu prawdziwemu głoſowi Páńſkiemu/ iż ſie on záwżdy obroći do nas/ bo nas ſamże oto vpomináć racży/ wołáiąc ná káżdego wdzięcżnym głoſem ſwoim: [...] RejAp 12v, 16v; Gdyż y Pan náſz ſamże nas s tego vpomináć racży/ ábyſcie nie byli wielomowni RejPos 213v, 192v, 193, 305v; Tákże też mowi Dawid Pſal: 51. ꝟ. 10. O Boże ſtworz we mnie ſerce cżyſte/ to ieſt/ iáko ſámże wykłáda/ duchá práwego odnoẃ we wnętrznośćiách moich. CzechRozm 38, 27, 91v, 104v, 263; to co ſam idąc ná mękę vcżniom zlećił/ iáſnie przez Apoſtołá/ w ktorym [= przez którego] ſamże mowił/ powiedział: [...] SkarJedn 248, 179; To rzekſzy Láktáncyus/ o rodzeniu iákieby było/ záraz ſamże wykłáda ſámego śiebie CzechEp 258, 69, 88, 168, 174, 218 (10); ábowiem Hiſtoryci ſámiż świádcżą/ iż ten Iákub przed śmierćią Piotrową śiedḿ lat zábity był NiemObr 55; Ale co rzeką o ſwoich Papieżách/ ktorych ſámiż kilku zá Heretyki oſądźili NiemObr 177; ReszPrz 82; GórnRozm H; PaprUp I3; gdy kożdy/ ſam będąc ſwych imion y rzeczy pánem/ ſamże téż ſzácowáć będźie máiętność ſwoię właſną OrzJan 124, 120; cżwarte [suchedni] Kálixtus S. Papież [...] przycżynił/ iáko ſamże to wſpomina epiſt. ad Benedictum. LatHar 124, 205, 222, 262, 286, 325; A [św. Marek ewangelista] nápiſał ią [tj. ewangelię] napierwey po Láćinie/ [...] á potym ią ſamże w Aquileiey ná Graeckie przełożył WujNT 125; ále ſię tez rozeſzłá ná wſzelkim mieyſcu/ wiárá wáſzá ktora ieſt ku Bogu: ták iż też nam nie trzebá nic mowić. Bo ſámiż o nas opowiedáią iákowyſmy przyſtęp do was mieli WujNT 1.Thess 1/8, s. 514; JanNKar Bv; (nagł) Włádyſław Iágiełło. (–) Odwiodł poddáne od błędu pierwſzego, Samze ich vcząc znáć Bogá práwego. KlonKr E3v; położę Obie rzeczy ná wagę, á ſędźim y ſtroną Samże będę tey ſpráwy. CiekPotr 17, 11; SkarKazSej 707b.
Wyrażenie: »samże dobrowolnie« (2): Ktoż tedy ták ſercá niedbáłego/ znáiąc táką łáſkę Páná tego/ iż ią ſamże tráći dobrowolnie/ żywąc tu ná tym świećie ſwowolnie? ArtKanc P3; OrzJan 126.
a. W relacji o cudzej opinii powołanie się na jej autora (często dla podkreślenia sprzeczności) (12): Confeſsioniſte ſámiſz iednego przeżonego [!] w Kośćiele potrzebnego znáią. WujJud Ll5v; CzechRozm 15, 25v, 32v; SkarJedn 243; CzechEp 82, 179, 183, 188; gdy oto ſámiż Papieżnicy [...] wyznawáią/ iż Papież vpaść/ y zábłądźić może NiemObr 178; Tákże/ zá ſámychże Heretykow wyznániem Confesſya Auſzpurſka/ nie ieſt Boże ále cżłowiecże/ to ieſt Philippowe ſłowo. ReszPrz 71; WujNT 12.
b. Powołanie się na słowa Boga lub Chrystusa dla potwierdzenia prawdziwości (20): RejAp 18v, 67, 159, 166; RejPos 90v; ácż powiedáią iż to ieſt philozophia/ ále tę philozophią ſamże ten Pan potym iáſnie wyłożyć racżył. RejZwierc 9; A co ſie tknie świádectwá tego/ [...] iż nie ſłuży ſynowi áni duchowi świętemu/ lecż tylko Bogu oycu ſámemu: tedy to ſamże Chriſtus pokázuie/ y Páweł toż świádćżj [!]. CzechRozm 13v, 39v, 53, 187v, 264v; iednák y tę wątpliwość zoſobná ſamże Chriſtus Pan odeymuie. CzechEp 283, 208, 299, 312; kędy grzeſzące ktorzy nie ſłucháią rády y nápominánia zborowego/ Chriſtus wyłącżáć roſkázuie/ co też ſamże Chriſtus pan/ v Máth. w 19. związánim názywa. NiemObr 38; LatHar +10v, 647; WujNT Ioann 4/44.
Wyrażenie: »samże usty swemi« (1): Ták iáko to y onemu Ezdraſzowi Prorokowi ſamże Pan vſty ſwemi opowiedzyeć racżył RejPos 248.
2. Wyodrębnia osobę powszechnie uznawaną za znaczniejszą od innych (28): A nye wſſyſtkyego też co Pan vczył/ [słuchacze] rozumyeli/ o czym ſámiſz Ewányeliſtowye świádſſą. KromRozm II c4, l2; KromRozm III G5v; Gdyż tu ſámiſz Anyeli álbo y ine głoſy niebieſkie iáſnie ty figury wykłádáią. RejAp BB6; Słuchayże co ſamże Moiżeſz o tey zwirzchnośći tego Syná Páńſkiego/ [...] opowiedział RejAp 32v; Gdyż ſłyſzyſz od ſámegoż Piotrá s. właſne wyznánie iego/ iż iedno onego ſámego wyznał być tą ſkáłą á tą opoką RejPos 302, 301v [2 r.]; RejPosWstaw [1103]v; CzechRozm 156; SkarŻyw 88; CzechEp 278; NiemObr 34, 162, 170; gdyż cżołá náſze/ z przykłádow rozlicżnych piſmá świętego/ y z náuki ſámychże Apoſtolow/ y ich namiáſtkow/ onym [tj. krzyżem] znácżymy LatHar 57, 121, 378; WujNT 393, 883.
a. O Bogu i Chrystusie; ipse Vulg (8): ále ſamże Duch prośi zá námi wzdychánim niewymownym. WujNT Rom 8/26, s. 551.
Wyrażenia: »samże (Pan) Bog, Ociec« (2:1): A Kſięgi Nowego Zakonu vcżą nas tego/ iż on obiecány Kryſtus [...] poſłan był od Oycá/ tego cżáſu ktory był v ſiebie poſtánowił ſamże Oćiec BibRadz *6v; Tákże y tá znáiomość Boża ktorey ſamże Bog miał ludzi náucżáć/ tym tylko ma być przycżytána CzechRozm 110; LatHar 256.

»samże Zbawiciel, Syn Boży« (2:1): Ieſliż záſię kogo obraża ſtanie przy oney krotkiey modlitwie/ [...] niechayże mu to táyno nie będzie/ że y ſamże przedwiecżny Syn Boży wſtał/ kiedy w Názáreth/ w Zydowſkiey ſzkole/ ábo Bożnicy/ Izáiaſzowe proroctwo cżytał. LatHar 57; Zá przyſzłą [pamiątkę] położył Sąd Páńſki/ ná ktory ſamże zbáwićiel náſz każe ſię cżęſto nam oglądáć. LatHar 200, 185.

3. Ten, a nie kto inny (to, a nie co innego) (68):
A. Z rzeczownikiem (też zaimkiem) osobowym; idem, ipse JanStat (60): MiechGlab 3; Apowyedzial yſz ſamaſch dworka yemu opyenyedzach tych [...] powiedziala LibMal 1544/81v; KromRozm III I8; Cżego winni będą ſámiſz rodzicy/ s ktorych ſie dzyecyę pſuye GliczKsiąż D7v, H5v, K3v, O3v; BibRadz Ier 52/16; SienLek a3; GórnDworz P4v; vſkarżáiąc ſie ná ſtroże winnice tey: Iż ſámiż paſterze ſtárli á podeptáli winniczę moię RejPos 60v, 9v, 164; KuczbKat 210; pędzą nas do ſtrácenia onego złothego klenotu wolnośći náſzey ſámiſz brácia náſzy RejZwierc 188v; CzechRozm 14, 35, 164v, 184v; SkarJedn A2, 131, 168, 296; SkarŻyw 298, 479, 483; StryjKron 260; CzechEp *3, 218, 310, 409; CzechEpPOrz **3; NiemObr 153, 176 [2 r.], 178; ReszPrz 70; ReszList 168, 169; BielRozm 30; GostGosp 98; LatHar 318, 350, 648; ći ſzkárádzie błądzą/ iáko y ſámiż Graeccy Doktorowie [...] pokázuią/ piſząc ná to mieyſce. WujNT 692, przedm 5, s. 378, 397, 830; SarnStat 61, 699, 1081; GrabPospR L4v, M3v; PowodPr 65; SkarKaz 158b.

Połączenie: »on samże« (tu też w przypadkach zależnych) (4): Gdi thedi zaſzyą na zad czlowyek yeden yą do Schuchego lyaſſu yeſth przywyodl, thak vbithą, thedi on ſamze knyey prziſchedl y zynſchymy lyudzmy theſch yey yeſth zalowal LibMal 1544/93v; Wielka to Páńſka łáſká komu to ták dádzą/ Iż go ná właſną ſpráwę ſámegoſz wyſádzą RejWiz 80v; RejPos 140v; Gdzieżeś go odiáchał? (–) Dobrze mu ſię wodziło. (–) Ale wżdy moẃ kędy? (–) We Fráncyey. (–) Od niego ſámegożeś ie [tj. listy] wziął? CiekPotr 69.

B. Z rzeczownikiem nieżywotnym (8): RejWiz 117; bo mu ſie ták zda/ iákoby ſámoſz przyrodzenie/ tákowym vłomkiem [= ułomnością] iáko iednym piątnem/ iego złość náznácży. GórnDworz Ee8v; RejPos 256, 301v; A złośćiwegom záwżdy widział áno go ſámáſz złość iego pobiłá. RejZwierc 174v; WujJudConf 33v; CzechEp 108, 146.
4. W funkcji zaimka anaforycznego lub osobowego: on (ja, ty) (55):
A. W mianowniku (53): Sámiżeśćie śię przyználi/ Ku gadce ktorąśćie zádáli. BierEz G3; LibLeg 11/13; LibMal 1543/76, 1544/90, 90v; KromRozm I G4v; yáko zás ſámiſz rozumyemy być rzecż ſzkodliwą rychło á młodo ſie ożenić. GliczKsiąż P2v, D6v; BibRadz *5; BielKron 398v; oto ſłyſzyſz iż ćiſz krolowie ktorzy ſię z nią [bestią] byłi zbuntowáli y iedney myſli vżywáli/ y przećiwko Báránkowi kwoli iey byli powſtáli/ ſámiſz ią pothym pocżną w nienawiśći mieć RejAp 146; GórnDworz D4v; RejZwierc 141; RejPosWstaw 42; HistHel A, C2, D3; A Chriſtus Iezus ſamże wodzem ieſt y Hetmánem CzechRozm 94v, 12v, 49, 91v, 187, 214v; KochOdpr C2; Vprzéymość moię złośćią mi oddáli/ Miáſto rátunku ſámiſz záśiadáli Ná gárdło moie. KochPs 49, 154; SkarŻyw 534; KochTr 15 [2 r.]; Ktemu iż náſze náuki y piſmá ſą báśni ná ktorych iż cżás trawił/ ſamże záłuie. CzechEp 98, 8, 40, 175, 178, 181 (12); NiemObr 178; BOg tylko ludzkié myśli wiedźiéć może/ Y ku dobrému ſamże dopomoże KochFr 91; PaprUp L2; KochPij C3v; OrzJan 121; LatHar 378; A głupi Haeretycy/ rożne zbory ſwoie buduią ná piaſku: ktore záſię ſámiż obaláią niezgodámi ſwemi. WujNT 32, 188 marg, 517; CiekPotr 67; KlonWor 76 [2 r.].
B. W innych przypadkach (2): Ktory kopa doł drugiemu/ wpádnie ſam weń/ á ktory ná drugiego kámień thoczy/ obroći ſię na ſámegoż [ad eum revertetur]. BibRadz Prov 26/27; To cżego żądaſz nie ták poproſtu ma być pokázowano/ ále naprzod trzebá żydow o to pytáć. [...] Potym záś pytáć ſámychże/ ktoreby były obietnice te/ ktore ſie do niego [Mesjasza] śćiągáią. CzechRozm 107.
5. W funkcji epiforycznej, tj. zapowiadającej dalszy tekst (1):

Połączenie: »samże ten, ktory« (1): o tym ſamże ten powiedźiał/ ktory vkochánie y vpodobánie ſwoie w namilſzym Synu/ świátu potym opowiedźiał. LatHar 75.

6. Podkreśla zwrotność (8):
a. Z czasownikiem zwrotnym (o niespodziewanym skutku własnego działania: wbrew woli) (2): Bo tym ſamym gdy to niebacżnie ćwierdzą/ ſrodze ſię ſamiż potępiáią SkarJedn 14; gdźie ná to mieyſce Papież cudzą [krew] wylewa: tedy ſię w tym Antychriſtem być ſamże okázuie. CzechEp 337.
b. Z zaimkiem zwrotnym (wyjątkowo osobowym) (6):
α. „Samże” w mianowniku (5): A gdy ſwoię ſzkodę widział/ Lás ſamże ná ſie nárzekał BierEz Rv; Gdzye ſyn [...] weźmye wasń ná oycá y zábiyáyą ſie o tho ſámiſz myedzy ſobą GliczKsiąż O3v; A ſamże to od ſiebie mowiſz [A semetipso tu hoc dicis]/ cżylić drudzy o mnie powiedáli? BibRadz Ioann 18/34; StryjKron 16; LatHar 731.
β. „Samże” w przypadku zgodnym z zaimkiem (1): Gdzieſz tey ápteki ſzukáć náſz miły Pánie? gdzieſz tey wodki doſtáć? iedno v ſamegoż v ciebie. RejAp 45.
7. W znaczeniu zbliżonym do ‘tylko i nikt poza tym’ (1):

Połączenie: »samże tylko« (1): O nie ſamże tylko káłáceſz náſz miły Pánie do tych fortek náſzych/ kołácą ná nas ſrodze Prorocy ſwięći twoi/ kołácą Apoſtołowie y Męcżennicy twoi RejAp 45v.

KW, (LWil)