[zaloguj się]
[pdf]

BRZYTWA (39) sb f

Fleksja
sg pl
N brzytwa brzytwy
G brzytwy
D brzytwie
A brzytwę
I brzytwą brzytwami

sg N brzytwa (11). ◊ G brzytwy (2). ◊ D brzytwie (2). ◊ A brzytwę (8). ◊ I brzytwą (13). ◊ pl N brzytwy (1). ◊ I brzytwami (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z tych samych przykładów) – XVIII w.

Ostry nóż do golenia włosów; novacula Murm, Mącz, Calep, Cn; culter tonsorius Mącz, Cn; rasorium BartBydg; novaculum Mymer1; culter rasorius Mącz (39): Nouacula. Brzytwá Murm 144; Mymer1 36v; BartBydg 129; FalZioł V 65v; Przez wſſyſtek cżás odłącżenia ſwego/ brzytwá nie będzie ná głowie iego Leop Num 6/5; RejZwierz 114v [2 r.]; BibRadz 1.Reg 1/11; BielKron 102v [3 r.]; Arma tonsoria, Brzitwy nożice. Mącz 16b; Culter rasorius, Brzytwá. Mącz 345b, 251b, 458a; HistRzym 58v; Nie brzytwą ći ia ná nię póydę/ nie żelázem: Mam coś oſobliwſzégo/ co ták lekkim rázem Brodę z mieyſcá wyſádźi KochBr 153, 152; Calep 704b.
Przysłowie: rozeznáć to ſnádnie. Nuż, Pychá z Niecżyſtotą wſzák ie dobrze znamy/ A ich nabożne ſpráwy też cżęſto widamy. [...] Bo wierz mi iż s tych [panien] każda bez brzytwy ogoli/ A gdzye kogo vſzcżypnie/ iáko wrzod to boli. RejWiz 31v.
Zwrot: »brzytwą (o)golić« [szyk zmienny] (6): FalZioł V 65v; GliczKsiąż G2; ktorzy ná męki máią być dani/ pierwey wſzytki włoſy brzytwą ogolą GroicPorz ii2; BielKron 36v; Mącz 458a; ieſli mu ſye kość ſpádáłá álbo nie: [...] rożánego oleiu zmáczáć mu głowę/ á ogolić go brzytwą SienLek 145v.
Wyrażenia: »ostra, naostrzona brzytwa; brzytwa ostra« (5 : 1): Abowiem y mowá twoiá fáłſſywa ſnádnie okáże myſl złoſćiwą twoię/ ktora ieſt podobna ku oſtrey brzytwie RejPs 78; LubPs N5; Cáły dzień nieſpráwiedliwość ięzyk twoy rozmyſlał: iáko oſtra brzytwá [sicut novacula acuta] cżyniłeś zdrádę. Leop Ps 51/4; Oſtrzeyſzy nád náoſtrzoną Brzytwę ięzyk twoy/ pilnuie Nieprawdę zmyśláć ſzaloną/ Y ná dobre potwarz knuie. SzarzRyt A4.

»szabla (ostra) jako brzytwa« (2): Ia téż iáko Hektor zaśię/ Wźiąwſzy kárácénę ná śię/ Tarcz/ y ſzáblę/ iáko brzytwę/ Stoczyłem z miłośćią bitwę. KochFr 6; PudłFr 14.

Zestawienie: »brzytwa barwierska« (2): BibRadz Ez 5/1; Iáko ſie cżyta o onym Dyonizyuſie Syrákuzáńſkim Krolu/ kthory [...] ſam ſobie roſpalonym wąglem włoſy opalał/ boiąc ſie brzytwy y nożycżek bárwirzkich. Phil P3.
Szereg: »noże i brzytwy«: Nożmi y też brzytwámi/ do krwie ſie rzezáli. (Bo ten mieli obycżay) gdy ſpołudniá było [...] Iż tedy Báálowi ofiáry cżynili. HistHel Cv.
W przen (3): Ale iż im to widzenie Bogá w ćiele/ to ieſt w onym cżłowieku Iezuſie Chriſtuſie przycżyta: tedy to tym ſámym znáć dáie/ [św. Paweł] że ten cżłowiek przed tym nie był [...] Lecż gdy by tá wáſzá dumá ſtać miáłá/ tedybyśćie ſie ſámi ſwą brzytwą obrzezáć y zránić muśieli CzechRozm 40; KochPs 78.
Wyrażenie: »brzytwa ostra«: ſię vſkárżał/ przed Bogiem/ ná przećiwko obmowcam/ y ſzácunkarzom ſwoim: Ięzyki ich/ węglem roſpalonym/ y brzytwą oſtrą názywáiąc NiemObr 150.
Przen (1):
Zwrot: »w omacmie proć się brzytwami« = po ciemku walczyć na noże: Ale mnie [...] Niewiáſtá ſmutna trzyma: któréy gdy drogę Wſpomionę/ wnet twarz blednie [...] A mnie pátrząc y ſerce/ y członki mdleią: Ze iuż áni womácmie próć ſię brzytwámi/ Ani pomyślę KochFr 129.

BZ