[zaloguj się]
[pdf]

CIELEŚNIE (106) av

[Cf CIELESNY N pl subst]

Wszystkie e jasne.

-ſ- (93), -ś- (3), -ſż- (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) ‒ XVII w. (z Cn).

1. Sposobem ciała, jako ciało, często z odcieniem ujemnym, w przeciwieństwie do strony duchowej; materialnie, prawdziwie, widomie; osobiście; corporaliter Mącz, Calep, Cn; materialiter BartBydg (87): czo napyſano Canticorum wpyątem capitulum ya ſzpyą czuſz czyeleſnye a ſercze moye czuſz duſſa/ czuye wbogomyſlnoſzczy PatKaz III 111v; Materialiter, cyelyesnye BartBydg 245b; BibRadz l.Cor 10 arg; Według zakonu kthory Máchomet Turkom dał/ żadna duſzá do niebá nie idzie/ ále mnimáią mieć żywot błogoſłáwiony wiecżny po śmierći ćieleśnie/ to ieſt w Ráiu roſkoſzy BielKron 260v, 463v; GrzegRóżn F4; Corporaliter, in Biblijs, Cieleſnie. Mącz 66b; My iż powiádamy/ że tu tego Kápłaná między námi ćieleſnie ná źiemi w kośćiele niemáſz/ wlzechmocność iego niebem zámykáiąc OrzQuin Z2v; á ktoż to cieleſnie wſtąpił do niebá? iedno ſam Pan ktory sſtąpił z niebá RejAp 94v, 1v, 47, 94v, 158; Wielki dziw cieleſnie iść ná obłoki RejPos 135v marg, 37, 83, 112, 304v, 319; W thym błędzye ſą wſzyſcy/ ktorzykolwiek mniemáią/ iżeby cieleſnie/ á iáko oni mowią/ corporaliter/ prziymowáli ciáło y kreẃ Páńſką. RejPosWiecz3 97; Kto prawdźiwe Ciáło p. Chriſtuſowe przimuie/ ten go ćieleſnie pożywa. WujJud 171v marg; Cieleſnie tu przebywáiącego Páná Chriſtuſá widomie/ iáko przed Wniebowſtąpieniem przebywał/ do dniá ſądnego tu mieć nie możemy WujJud 260v, 70 [2 r.], 71v, 171v, L12v, Mm2v; WujJudConf 70, 253, 260v; BiałKaz E4v; Chriſtus wie y widźi potrzeby náſze, choć tu z námi ćieleſnie niemieſzka CzechRozm 193 marg, 27, 27v [2 r.], 28v [2 r.], 228 [2 r.], *2; Przetoż ćieleśnie Chryſtus thchnął/ tym znákiem vkázuiąc/ iż iáko z vſt cżłowiecżych ćieleśnie duch ludzki pochodzi/ ták z Boſkiey iſtnośći [...] Duch ktory zniey ieſt wyćieka. SkarJedn 279; Tákżke [!] y dźiśia ći/ ktorzy máłymi ſą w Chriſtuśie/ [...] á żyią ćieleſnie [...] prześláduią tych/ ktorzy národzeni ſą z wody y z ducha CzechEp 41, 40, 41, 179, 217, 271 (8); gdy tho o nim [o Jezusie] powiedamy y wierzymy iż zupełność Boſtwá Oycowſkiego/ w nim mieſzka ćieleſnie. NiemObr 119, 162; W ten cżás Zwolennicy ſmętni byli/ iż iuż Pan ćieleśnie nie był z nimi/ bo zá nim w Niebo pilnie pátrzáli ArtKanc G17, P7; Calep 262b; Bo chlebem ſię cżáſem ten Sákráment názywa/ miedzy inſzymi przycżynámi dla tego/ iż to w duſzy duchownie ſpráwuie/ co chleb w ćiele ćieleſnie. LatHar 186; iedno ktory ná ono mieyſce przyſzedł/ y w ſadzáwkę wſtąpił/ y w niey ſię ćieleſnie omył WujNT 323; A ktorzyć ſą w ćiele (marg) ktorzy ćieleſnie żywią. (–)/ Bogu ſię podobáć nie mogą. WujNT Rom 8/8, s. 194, Col 2/9, Xxxxx4; SiebRozmyśl E3.

W charakterystycznych połączeniach: cieleśnie mieszkać (18). wstąpić do nieba (7), żyć (3).

Zwrot: »przysiąc cieleśnie« (1): Tedy na bliſko prziſlicb roczech przed tem nizli na mieiſcza ſwe zaſiędą mayą prziſſiącz czielieſnie iako pravą a uiezmiſlioną chorobą na tich roczech niebeli. ComCrac 15v.
Wyrażenie: »cieleśnie obecny« (2): Páná Chryſtuſá do boku Bogá Oycá ták záſię mocno przywięzuią/ iż pozwolić niechcą/ áby mógł być ná wielu záraz mieyſcách/ ćieleſnie obecnym ReszPrz 86, 86.
Szeregi: »(nie) cieleśnie, (jeno) duchownie« [szyk 2 : 1] (3): TarDuch B4; BibRadz II 100d marg; niechćieli temu wiáry dáć mowiąc/ raz vmáł [!]/ raz wſtąpił w niebo/ niemaż go tu ćieleſnie ieno duchownie. BielKron 203v.

»istotnie i (abo) cieleśnie« (4): Bo nam dla tego y w Sákrámenćie Ciáłá ſwego iſtotnie y cieleſnie ſam śiebie zoſtáwił. WujJud 47v, 177; iż ten cżłowiek Iezus Chriſtus [...] ten á nie inſzy/ iſtotnie/ ábo ćieleſnie/ do niebá wſtąpił CzechRozm 28v, 33.

»cieleśnie i materyjalnym sposobem« (1):Zeby ćieleſnie y máteryálnym ſpoſobem Páná Chriſtuſá wierni ieść mieli. WujJudConf 171v.

»prawdziwie, (i) cieleśnie« [szyk 2 : 1] (3): WujJud 70, 251 v; iż Pan Chriſtus iednoczy ſię z námi przez vżywánie tego Sákrámentu/ nie tylko przez miłość/ ále też prawdziwie y ćieleſnie. WujNT 604.

»cieleśnie i skutecznie« (1): Wſzákże też potym y dla tego: że ſię to y wedle litery ćieleſnie y skutecżnie w Antychristowskiey stolice pánách y ſpráwcách pokázowáć miáło. CzechEp [406].

»cieleśnie, (i) widomie« (3): P. Kryſtus ćieleſnie widomie ieſt w niebie á ćieleſnie ále niewidomie w Sácrámenćie. WujJud 70 marg, Mm2v; CzechRozm 27v.

»własnie i cieleśnie« (4): PANA Kriſtuſá wierni pod oſobą chlebá właſnie y ćieleſnie máią y przyimuią. WujJud 171v marg, 171v, L17v; ReszPrz 82.

»zupełnie a cieleśnie« (1): Bo ieſlibychmy ták rozumieli [...] iżby tu zupełnie á cieleſnie to ſwięte ciáło sſtępowáć miáło/ tedyby było omylne wyznánie wiáry náſzey RejZwierc 197v.

2. Dosłownie; historiace BartBydg (11): Historiace, cyelyesnye BartBydg 244b; Ale coż wżdy ná to rzeką/ ieſliż ták wſzyſtko ćieleſnie/ wedle litery będą chćieli wykłádáć CzechRozm 115.
Zwroty: »brać (a. wziąć) cieleśnie« (2): á gdiż ſie Polacy y prośbą do ſwięthych brzydzą/ y chcą wſzythko bráć cieleſnie/ ſłow/ a nie ſenſu pátrząc/ pewnie żeby ſie y tym bárzo brzydzili GórnDworz B5; BiałKat 268v.

»cieleśnie rozumieć, rozumiany« [szyk zmienny] (5 : 1): iż Kroleſtwo Páná Kryſthuſowe/ nienależy w máiętnośćiach/ w mieſcach/ w mocach/ w tzáſiech/ w oſobách/ w dzierżáwach/ iáko ty ćieleſnie rozumieſz. KrowObr 23; BibRadz I 336b marg; RejPos 312; RejPos Wiecz3 97; CzechRozm 120, 142v.

Szereg: »cieleśnie, (i) grubie« [szyk 2 : 1] (3): BiałKat 268v; CzechRozm 142v; Kto dał świętym ták długie vſzy/ y ták oſtre oczy/ żeby mogli ſłyſzeć prośby y widzieć potrzeby náſze? Doſyć ćieleśnie y grubie Kálwin mowi o rzeczách duchownych WujNT 264.
3. Seksualnie, zmysłowo; libidinose Mącz, Cn; delicate, sexualiter Cn (8): PatKaz III 109v; Libidinose, Roſpuſtnie/ zápalcziwie/ niepowśćiągliwie/ cieleſnie. Mącz 192a.
Zwroty: »poznać cieleśnie« (2): á zmieniwſzy dzyewicży ſtan/ poznał [Adam] cieleſnie żonę ſwoię Ewę. BielKron 2v; HistRzym 129v.

»cieleśnie przebywać« [szyk zmienny] (2): Iſz zmlynarzem laczinia Andrzeyem Czyelyeſznye przebiwala raſz yeden na polyu za czo wzyąla odnyego gr 12 LibMal 1546/120, 1546/120v.

»cieleśnie złączyć się; złączenie cieleśnie« (1; 1): PatKaz III 138v; kazała go ſobie wnoczy do komory puſcić, gdyż tedy ona ſie nadziewała żeby ſie ſnim cieleſnie złącżyć miała BielŻyw 132.

Synonimy: 1. istotnie, widomie; 3. rozpustnie, wszetecznie.

Cf CIELNIE

HG, MM