[zaloguj się]
[pdf]

DARMO (435) av

a jasne (w tym 8 r. błędne znakowanie), o jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Bez skutku, bez pożytku; niepotrzebnie, bezużytecznie, bezskutecmie; frustra, inaniter Mącz, Cn; incassum Mącz, Calep; irſitum Mącz; nequiquam Cn (216): BierEz D3v, E4, E4v, Kv, N4 (7); OpecŻyw 130v; Lepiey ieſt kamieniem darmo ciſkać, niż prożne ſłowa mowić. BielŻyw 130; RejRozpr K; RejJóz D3, D7, I3v; RejKup m6, m7, y4v, z5, aa5 (12); Znamy to, Najaśniejszy MK że nie tylko czas ten tu, ale i wiele inych sejmow darmo się traciło, a bez żadnego postanowienia żeśmy się wiele razow rozjeżdżali Diar 65, 21, 63, 66; BielKom F6; LubPs K4v, Rv T5v; dármo tedy przyſzedł/ y męká y ſmierć iego byłá niepotrzebna KrowObr 139v, 22, 23v, 24v, 25, 56v (27); RejWiz 14, 55, 69, 83, 159, 167; Leop 1.Reg 25/21, Ps 38/7, 4.Esdr 4/34, Iob 9/29; RejZwierz 28, 104v, A6; á ſtrzáły iego będą iáko ſtrzelcá łucżnego/ z ktorych żadna dármo wyſthrzelona nie będźie [sagitta eius... non revertetur vacua]. BibRadz Ier 50/9, Os 12/1, Hab 2/13, Gal 4/11; BielKron 80v, 273; Mącz 1b [2 r.], 121c, 138b, 167b, 347 (7); OrzQuin B4, E3v, O3, T3; DArmo ſię zá tą pracą łáſki mam ſpodźiewáć/ Bo ſię ludźie o prawdę muſzą záwżdy gniewáć. Prot D4, D; RejPos 202, 206v marg; GórnDworz Vv; Cżłowiek niedbáły iáko kolnierz długi/ Co dármo wiśi ná grzbiecie v ſługi. RejZwierc 221, 13, 18, 22v, 122, 150 (12); KochMon 32; WujJud d2, 125v, 154; BudBib 4.Esdr 16/46, 2.Mach 7/18; CzechRozm 98; KochPs 169; Z káżdégo kątá żáłość człowieká vymuie/ A ſerce ſwey poćiechy dármo vpátruie. KochTr 9; KochJez B2; KochEpit A3; KochSz A4; ReszHoz 121; Kmieć gdy gnoy na pole woźi/ lepiey z polá dármo nie przyieżdżáć/ ma zá káżdym rázem przywieść kilká kámieni GostGosp 34; Dármo nieſzcżeſna ná krwáwe mogiły Poglądaſz/ ſynyć twe właſne pokryły. GrochKal 24; Dármo ſie ſkrobieſz w głowę/ pódź rychło do wozá. WyprPl C, B2v; WujNT 11, 44, 77, 428, 534 (14); áby niewiedząc o onym/ dármo ſie przed Máieſtat náſz nie trudźili/ [frustra fatigentur JanStat 647] SarnStat 536; Y iabym chciał bydź bogat, ále dármo mi ſię Tego chce. CiekPotr 44; CzahTr H3; GosłCast 71; KlonWor 52.

W charakterystycznych połączeniach: darmo chwalić (3), chełpić się (2), (na)frasować się (ufrasować się) (3), stać (3), wisieć (3).

cum inf (10): BierEz Fv; RejRozpr G3v; RejKup e4v; Ale ieſli mu ſye niepolepſzy/ á będźie miał drżenie członkow/ dármoć iuż leczyć. SienLek 55v; áno to dármo zgániáć ná co inſzégo/ ieno ſam ná śię/ żeś niedbálewy Strum P2v, P4v; KlonŻal A4; KochSz C3v; SkarKaz 635b.

Przysłowia: Dármo śię o to pokuſzaſz/ Cżego z przyrodzenia nie mafz BierEz M4v.

RejKup cc4; By ſie y drudzy potym od ciebie vcżyli/ A tey puſtey ſtodoły dármo nie tucżyli. RejWiz 6; RejZwierz 111v; Dármo tuczyſz tłuſte woły/ A niedbaſz o przyiacioły. RejZwierc [233]v [ogolem 4r.].

Frazy: »darmo się czas kroci« (1): A tak darmo ſyę czas kroczy Ać ſędzia ċzeka zdobroczy RejKup z6.

»czas (a. wiek) darmo (nie) uchodzi, (a. upływa itp.)« (4): Cżáſz niech dármo nie vchodzi. RejZwierc 25v marg [idem Aaa3]; A gdy ták ſpráwiſz ſtan ſwoy y przyrodzenie ſwoie/ tedić iuż żadny cżás dármo nie wynidzie. RejZwierc 19, 62v, Aaa3.

»by godzinki (a. czasy) darmo nie wychodziły (a. traciły się, a. nie schodziły)« (3): RejWiz 17v; Ale wy wybijaycie wieldzy zegárowie. By wam márnie godzinki dármo nie ſchodziły/ Ktoreby wam k wiecżoru Potym záſzkodziły. RejZwierc 253, 136v.

Zwroty: »darmo czekać« (1): Kmieć do Pana nie ma chodźić/ áż ſie opowie Włodárzowi dla tego /áby dármo nie cżekał/ ábo żeby dwa rázy nie chodźił. GostGosp 34.

»darmo leżeć, leżący« = prożnować, być bezużytecznym [szyk zmienny] (8 : 4): Ty tedy dármo tu leżyſz/ W nicżym mi ſie nie przygodziſz. BierEz M2; RejWiz 56, 191v; Też nie leż domá dármo iáko niepotrzebne drewno/ miey ſie też czáſem do koniczká/ do zbroiczki/ y do inſzych potrzebnych ſobie rzeezy RejZwierc 28; Dármo leżący co ſie s kątem zbráći/ Ten y máiętność y cną ſłáwę tráći. RejZwierc 221v, 18, 23, 24v, 26, 110 (9).

»darmo nie liczyć zegaru« = nie próżnować (1): A wżdybyś dármo nie licżył zegáru/ y zdałćiby ſie y dłuſzſzy dzień/ y dłuſzſzy żywot/ niżli w onym obrzydłym prożnowániu twoim. RejZwierc 160.

»darmo pleść« (1): Tuſzę że tu PROteus o tym dármo plecie. Prot C2.

»darmo (nie) pracować, pracą podjąć« = in vacuum laborare Vulg (4 : 1): Ktory cżlowiek poddá ſie żarlotztwu/ darmo pratzuie aby nabyl tznoty ktoré. OpecŻyw 37v; LubPs V2v; Insumere operam frustra. Dármo pracą podyąć. Mącz 433a; WujNT Philipp 2/16; GosłCast 71.

»darmo sobie głowę psować« (5): RejJóz D2, D5; A trzebáż tobie mędrowacz Darmo ſobie głowę pſowacz RejKup ſ4, cc2; Ale cóż wzdy ią ſobie dármo głowę pſuię? Swiátá znowu rozumem ſwy m iuż nie zbuduię. PudłFr 76.

»darmo [co] robić, czynić« (4 : 1): LubPs cc5v; Nie będą więcey dármo robić/ [non laborantur frustra] áni więcey z zátrwożeniem będą rodźić/ ábowiem ſą náſieniem błogoſłáwionych Páńſkich/ y potomſthwo ich z nimi będzie. BibRadz Is 65/23; Penelopes telam texere. Dármo robić/ czinić to co ſie záś tárgáć muśi. Mącz 289c, 13b, 68d.

»czas (a. lata, godziny itp.) darmo (u)puszczać, (s)tracić, trawić itp.); nie dać czasowi (a. wiekowi) darmo upłynąć (a. upływać)« = conterere tempus frustra Mącz [szyk zmienny] (13; 2): RejJóz Ev; Vmrzecz muſyż pogodzinie Obietnicza czie nieminie. A darmo maż czas odkladać Iżeż niegotow powiadać. RejKup Cv; 29, 144v, 191; Mącz 451a; nie dáy cżáſowi nigdy dármo vpłynąć RejZwierc 23v, 18, 28v; y látá ſwe przynim dármo ſtrawili/ y máiętnośći ſwe iemu ſłużąc niektorzy potráćili BiałKaz M2v; KochTr 20; bo to naſproſnieyſza rzecż/ cżás dármo puſzcżáć. GostGosp 64, 6, 64 [2 r.].

»nie puszczać darmo głosu mimo uszy« (1): A ták poććiwa rádá á rozważna rozmowá tákiego cżłowieká ma być v ciebie y wdzięcżna y ták vważona/ iákobyś to ſobie y rozważał y w pámięć wbił/ á nie puſzcżał dármo głosu mimo vſzy RejZwierc 90v.

Szeregi: »darmo, (a) marnie« (6): Bo ſie Bogu ni ludzyom iuż w niwecż nie trefiſz/ Iedno ták cżás ná ſwiecie dármo márnie ſtráćiſz. RejWiz 191, 17v, 29, 144v; ſtárayże się pilno/ iákoby ty twe czáſy tobye dármo á márnie nie wychodziły RejZwierc 136v, 253.

»darmo a na wiatr« (1): do ktorego celu on ſie iego zácżęty vmyſł pociągáć ma/ áby dármo á ná wiátr nie ſtrzelił RejZwierc 22v.

»darmo, (a) w niwecz« (3): Cribro aquam haurire. Dármo á w niwecz co czinić/ Wodę mierzić. Mącz 68d, 38d, 167c.

Wyrażenie przyimkowe: »na darmo« = incassum Calep (2): Wſſytki ty ktorzy nádármo zmyſláli prożnośći/ Myałeś w wyelkyey nyenawiśći zá ich ſproſne złośći. LubPs H2; Calep 518a.
2. Bezpłatnie, bez wynagrodzenia, bezinteresownie, za nic; z łaski; gratis Mącz, Calep, Cn; gratuito Calep, Cn (189): RejKup 13v, t2v; KromRozm I A4v; Cżego wżdam doględáć trzebá/ áby y bogátych oycow dzyatki w imyę Páńſkye/ to yeſt dármo nye nápyeráły ſie vcżyć. GliczKsiąż M6v, 16, M6; RejWiz 60, 192; Leop Num 11/5; RejZwierz 21v, 103; BibRadz Num 11/5; ták [był] miłośćiwy/ iż nigdy od ſiebie cżłowieká iáłmużny żądáiącego dármo nie pnśćił BielKron 168; HistRzym 17v; BiałKat 331; Bo puſzcżę tániey groſzem zwłaſzcżá ieſli ſwemu/ A obcemu y dármo by iedno dla zgody/ Prze ktorą mi nic nie żal pracey áni ſzkody. HistLan F6; RejZwierc 109, 111 [3 r.], 176, Bbb3; A ty ſpi/ przewoźniku/ niedbáiąc ná gosćie/ Byś y dármo chćiał przewiésć/ ia wolę po mosćie. KochFr 89; KochSz C3v; KochPieś 38; BielRozm 18; Gratnito ‒ Darmo, bez nágrody. Calep 464a; GostGosp 122, 142, 148; OrzJan 58, 69; KochFrag 48; RybGęśli C3v; WujNT 600; A od ſzukánia rzeczy w kśięgách nowo od roku zápiſánéy/ nic niema bydź płácono ále to dármo náléść y czytáć v ſądu powinien będźie Piſarz. SarnStat 1158.
Przyslowia: Manus manum fricat. Ręka rękę drapie/ to yeſt yáko náſzy mowią. Dar zá dar dármo nic. Mącz 136d.
Frazy: »darmo nic« (2): Ale dzis by krwią płákał/ żaden dármo nic/ á dali co to yuż chce áby mu zá to poddánym ſie sſtał GliczKsiąż M7v; Mącz 136d.

»darmo przydzie [co]« = bez kosztów (1): KVṕcie pánie tę bramkę/ bo żydowká mowi/ Jż kto ią zá to kupi/ iſcie ſie obłowi. Bo ſámych pereł pewnie/ nie ſpráwiłby zá to/ Dármo przydzye robotá/ y ápſzlag y złoto. RejZwierz 137v.

Zwroty: »darmo da(wa)ć, (od)da(wa)ny« = dare gratis Vulg [szyk zmienny] (12 : 3) : Rzekł doſyćieś mi vdziáłał: A dziękuięć iże to znam/ Y to źiele dármoć iuż dam. BierEz Cv; RejPs 55v; bo kupi nye da dármo/ yedno zá pyenyądze/ wedłng onego rymowánya GliczKsiąż M6v; Leop Ier 15/13; on káżdemu dármo dał kto przyſzedł pić y ieść onego mięſá y miodu co był ná miánowiny nárządził BielKron 342v, 89v, 299; Mącz 87a; HistRzym 24 [2 r.]; CzechRozm 231; ZAdné miáſto áni wieś [...] Podwody dármo dáwáć nie ma/ żadnému człowiekowi SarnStat 974, 281, 282, 1272.

»darmo (chleb) jeść (a. pożywać), jedzący« = gratis panem manducare Vulg [szyk zmienny] (6 : 1): chlebaſmy nicżiiego nigdi darmo nieiedli/ aleſmy robili wnoczy y wednie SeklKat X3v; A gdyſz to iáwnie widziemy/ iż Mniſzy nie nierobią iedno proznuiąc w klaſſtorzech ſiedzą/ y dármo chleb iedzą KrowObr 140, 11, 36v; Wieręć onego ktoſia drugiemu przeſiádło/ Co nigdy nie nie robiąc/ ták ſie dármo iádło. RejWiz 161v; WujNT 712, 2.Thess 3/8.

»darmo mie(wa)ć« [szyk zmienny] (10): Krol Polſki może mieć dwá kroć ſto tyśięcy wybornego boiowego ludu dármo/ niedawſzy ná to (iáko ono mowią) złamánego kwartniká. OrzRozm N2; BielKron 108v, 405v; BielSat C3; RejZwierc 111; KochFr 3; GórnRozm B4; KochPieś kt; BielRozm 20; tedy zá to płáćić nie trzebá/ będźie to Pan miał dármo. GostGosp 10.

»darmo pracować« (1): Kazdemuć tham po trzeba dać Niechczać więc darmo praczować. RejKup 13.

»darmo szafować, szafowany« (2 : 1): RZądźićielowie téż kośćielni/ zá Swiątośći kośćielné/ któré dármo máią bydź ſzáfowáné/ [quae gratis adminiſtranda ſunt JanStat 189] niech nic niewyćiągaią SarnStat 212; SzarzRyt C3v.

»darmo służyć« [szyk zmienny] (6): OrzRozm N2v; Nie mnimay byś mi dármo ſłużył/ iżeś mi przyrodzon/ co chceſz zá ſwą pracą dam tobie. BielKron 15 [bibl. przekład tego samego tekstu BudBib]; BudBib Gen 29/15; Strum R3v; KochFr 86; bo żołnierz dármo nie ſłuży/ á ieſli kiedy ſłuży/ tedy ábo ná ſwą/ ábo na cudzą ſzkodę/ z wielkim vćiſkiem ludzi vbogich VotSzl B4v.

»darmo (u-)czynić« (3): RejPos 234 marg; ReszHoz 131; Nie potrzebáć żadnych pieniędzy/ ábowiem ieſli Krol thych rzecży żąda ktore ſą Thebáńeżykom potrzebne/ dármo ieſtem vcżynić gotow Phil F2.

»darmo wziąć (a. brać)« = accipere gratis Vulg (5): RejKup f3; iákoż wierz mi byłoby o czo nárzekáć/ dármo wzyąwſzy y drogo przedawáć/ nie ledáć to hándel RejAp 152v; ábowiém namnieyſzą Rybkę przeda/ ktorą v nas v ſpuſtu chłopi dármo wezmą. Strum K4v; wſzyſcy Papieżowie ábſolwowali/ rozgrzeſzáli zá pieniądze (bo tám dármo co wźiąć nie pomyślay) rozwiązánego kánonizowáli CzechEp 78; ActReg 9.

Wyrαżenie: »na poły darmo« (3): Alić tá wypráwá nápołyby dármo káżdemu przyſzłá/ á choćiażby zá pieniądze komu náimáć wſzyſtkiego przyſzło/ ieſzcże to nie wielka ſumá GrabPospR N4v, M4; Ná tárgu nieznáiomym towáru odbywa; Ceni ná poły dármo/ á wziąwſzy iśćiznę/ Mknie precż KlonWor 19.
Szeregi: »darmo, bez lichwy« (1): mieyſce iedno/ ktore Montem pietatis názwáli wynáleźli/ na ktorym wedla roſkazánia Páná Chryſtuſowego potrzebuiącym ludźiom pieniędzy dármo bez wſzalákiey lichwy pożycżáią. ReszHoz 128.

»darmo, bez pieniędzy (a. nie za pieniądze)« (3): KrowObr B; Oto ia Krolowi ſwemu dłużen ieſtem ná ſwym koniu woynę ſłużyć/ wedle máiętnośći ſwey dármo/ bes wſzelákich pieniędzy. OrzRozm N2v; áby chore lecżyli: trędowáte ocżyśćiáli: vmárłe wzbudzáli (nie żywe zábijáli) dyabły wyrzucáli: y tho dármo nie zá pieniądze wſzytko dźiáłáli CzechEp 21.

»(tak, nie) abo darmo, abo (jako, jedno) za (małe) pieniądze« = vel nullo vel admodum maligno precio Modrz [szyk 6 : 2] (8): GliczKsiąż M6v; tylko Pánowie z Rycerſkimi ludźmi/ ták zá pieniądze iáko dármo dla Rzecżypoſpolithey/ ruſzyli ſie przećiwko im BielKron 419, 405v; BielSpr 11; ábo dármo/ ábo zá bárzo máłe pieniądze trawiąc. ModrzBaz 102v; bo táki vbogi á zuchwáły [... ] záwżdy ták wiele towárżyſtwá dármo mieć może/ iáko bogáty zá piéniądze. GórnRozm B4; GrabPospR N4, N4v.

a. Bez zasług ze strony człowieka (86): RejPs 194v; RejJóz E3v; amy też mamy odpuſcić bliznemu naſzemu przikladem pana Chriſtuſſa/ gdi on nam darmo odpuſcza grzechi naſze SeklKat X4; LubPs H3v marg [3 r.], X4, Z3v, dd; KrowObr A4, 56 [2 r.]; Drudzy w nędzy żałoſney áż do śmierći trwáią/ Drugim dármo roſkoſzy zewſząd przypadáią RejWiz 138, 53, 105, Cc6v; BielKron 224v; Otho ſłyſzyſz iż nas vmiłował dármo/ á ochędożył nas krwią ſwoią RejAp 8, 8, 8 marg, Ee3v; RejPos 310v; RejZwierc 256v, 268; Nád to Páweł ſ. mowi/ że nie z vcżynkow ſtárego zakonu/ áni z vcżynkow ktorechmy cżynili pierwey nizeſmy vwierzyli/ ále dármo bywamy vſpráwiedliwieni. WujJud 96v; WujNT 533, Cccccc3.

W charakterystycznych połączeniach (tylko w tekstach o tematyce religijnej): darmo odpuszczać (odpuszczenie) (10), umiłować (5), usprawiedliwiony (11).

Przyslowie: bibl. Ano ſámi dármo maćie Dármo nam też vdzielayćie RejRozpr B3v; Darmoście wźięli/ darmo dáwáicie [gratis accepistis, gratis dare. PolAnt] MurzNT Matth 10/8; kto dármo bierze dármo też masz száfowáć. RejPos 218; WujNT Matth 10/8.
Fraza: »darmo przydzie (a. przyszło itp.)« = łatwo, bez wysiłku (4): Wczym ſie dzys ludzie kochaią A ſtrudnoſcią nabywaią Atobie to darmo przyſzło RejJóz Ev, E; Krotofilá dármo przydzye/ Nie wiedzyeć kiedy dzyeń zeydzie. BielKron E2v; A ieſli plywamy po ſrogim morzu/ grzebiemy ſie pod grubą á cięſzką zyemię/ ſzukáiącz nędznego iákiego wſpomożenia ſwego/ dálekoby ſie nam tám owſzem przyſtało grześć gdzie nam to dármo przychodzi. RejZwierc 14v.
Zwroty: »darmo darować« [szyk zmienny] (2): LubPs D marg; A tego Bog Ociec dárowáć dármo á z miłoſierdzia ſwego nam nędznemu ſtworzeniu ſwemu racżył RejPos 172.

»darmo da(wa)ć, (na-)dany« = gratis dare Vulg [szyk zmienny] (6 : 8): MurzNT Matth 10/8; Diar 71; Pożythek męki Páná Kriſtuſowey opowiedzenie ſpráwiedliwośći/ ktorą dawa nam dármo Kriſtus Pan á nie zakonne ſpráwy. LubPs L2 marg; daie nam to P. Bog dla ſamego tylko P. Iezu Kryſtá nám národzonego/ y dármo dánego. KrowObr 44; RejWiz 51, 187; iáko máią pocżćiwie á pomiernie vżywáć dobrodzieyſtwá Páńskiego ſobie dármo nádánego RejAp 153, 177v; RejZwierc 139; KochPieś 51; WujNT Matth 10/8, Apoc 21/6, s. 521, Zzzzz4.

»dostać darmo« (1): Do tegoż koſciołá Pan wſkázuie áby ſie vznał/ á ieſli ſie nie vzna obiecuie go zrzućić z iego mieyſcá/ á iżby ſobie doſtał v Páná dármo złotá iáſnego. RejAp CC.

»darmo mieć« (2): RejRozpr B3v; Piſmo S. obwinia tego ktory inym nieużycża/ co ſam dármo od Páná Bogá ma. SkarŻyw 565.

»darmo wziąć (a. brać)« = accipere gratis Vulg [szyk zmienny] (9): MurzNT Matth 10/8; Leop Apoc 22/17; BibRadz Apoc 22/17; RejAp 193, 195; RejPos 218; á kto chce/ niech bierze wodę żywotá dármo. WujNT Apoc 22/17 [przekład tego samego tekstu Leop, BibRadz, RejAp 193, 195], Matth 10/8; O Boże moy záchoway mię przy oney ſpráwiedliwośći/ ktoram wźiął dármo przez wiárę w namilſzego Syná twego SkarKaz 316b.

Szeregi: »darmo a z dobroci« (2): Pátrzayże tu godnośći nędznego cżłowieká/ [...] Dármoć mu á z dobroći tá ſie łáſká sſtáłá. RejWiz 53; RejAp AA4v.

»darmo a dobrowolnie« [szyk 3 : 1] (4): A kthemu ieſzeże/ gdy z onych hoynych dárow iego/ ktore on tobie dármo á dobrowolnie dáć racżył/ będzyeſz też nędznieyſzym vłámował chlebá twoiego. RejPos 171v, 146v, 247v, 333v.

»darmo a bez wszej godności« (1): przypátrz ſie iáka to miłość/ iáko tu o niey Apoſtoł powiáda/ iż nie tylko áby nas ták/ iáko iuż wiemy/ dármo á bez wſzey godnośći náſzey vmiłowáć miał/ ále [...]/ iż nas y krwią ſwą omył á ochędożył ná wiecżne kroleſtwo RejAp 8v.

»darmo, (a) z łaski (a. przez łaskę)« = gratis per gratiam Vulg (12): tedy tákowy tzłowiek w kroleſtwie niebieſkim/ bywa potzytany dármo/ á z łáſki KrowObr 44, 43, 55v, 56; Leop Rom 3/24; Oto go obiecuie ochłodzić wodą żywą dármo á z łáſki á z miłoſierdzia ſwego. RejAp 195; BiałKat 28v; WujJud 112; CzechEp 188; Calep 463b; WujNT 1.Rom 3/24; Vſpráwiedliwieni ieſteſmy dármo przez łáſkę iego/ ktora ieſt w Chryſtuśie Iezuſie SkarKaz 349a.

»darmo a z miłosierdzia« (2): bo dármo á s ſzcżyrego miłoſierdzia ſwego vlecżyć á ocżyśćić racżył nędzniki ony RejPos 214v, 172.

»darmo a snadnie« (1): A my wzgárdziwſzy to co nam dármo á ſnádnie przypáść ma/ wolemy tego z wielkiemi trudnoſciámi [...] nábywáć RejPos 219.

»darmo, (i) bez (a. krom, a. oprocz) zasług(i)« (7): Wyſtępek ſwoy á niegodnoſć ſwą przekłáda prorok á ſſuka miłoſierdzia wyſlawiáiąc dobrotliwoſć páńſką ktora dármo y bez zaſlug ieſt vpádłemu káżdemu gotowa. RejPs 35v; LubPs aa2v; Pan Bog nas dármo vſpráwiedliwia tylko przes ſamę wiárę/ bes wſzelákich żaſlug [!]/ álbo vtzynkow náſzych KrowObr 56; Mącz 149a; A nowa łáſká/ á nowe miłoſierdzie/ dármo bez wſzech zaſług náſzych/ okazáło ſie nád námi. RejAp 55; RejPos 310v; WujJud 100v.

3. Bez przyczyny, bez powodu, bezpodstawnie; niesłusznie; sine causa Vulg (31): Dármo ſie ze mnie śmieiećie/ Przycżyny ſámi niewiećie. BierEz E4v; LubPs Z; Aprzeſtho Papieſz y wy wſzyſcy iego ſludzy/ dármo w kredzie mowićie wierzę grzechom odpuſztzenie/ poniewaſz inák dzierzyćie/ vtzyćie/ y ludziom vſtháwitznie wątpić każećie. KrowObr 54, 54v marg, 116, 149v [2 r.], Tt2v; Leop Eccli 20/25; Iż nigdy dármo nie rycży Lew ná puſzcży/ á nigdy dármo nie podawa głoſn z łożyſká ſwoiego. RejPos 197v; gdyż on y godziny żadney nigdy dármo nie opuśćił/ áby był nie miał cżego potrzebnego vcżynić ábo okázáć ku náuce potrzebney á zbáwienney cżłowiekowi nędznemu. RejPos 347v, 183, 198, 308; Dziecię s ſzalonym choć nie gráią ſkacżą/ Dármo weſeli/ á gdzye ſie śmiać płácżą. RejZwierc 214e, 210v; BudNT Ioann 15/25; SkarŻyw 262; Dármo nas tedy Nowochrzcżeńcámi názywa/ bo z łáſki Bożey/ my żádnego chrztu Papieſkiego/ dźiećinnego nie wyznawámy/ y owſzem ſię go wyrzekamy NiemObr 149; WujNT Matth 15/9, s. 407, 2.Cor 11/7.
Zwrot: »darmo (u)czynić« (6): yſz mądry człouyek nycz darmo czynycz nyema, a gdy nyepotrzebuye lekarſtwa nyeprzyymnye PatKaz III 135v; KochSat B4; RejPos 308; Y czoż ná ſwiecie ma być ſproſnieyſzego/ Kto s ſiebie dármo cżyni ſzalonego. RejZwierc 218; RejPosWstaw [413]v; Ná koniec/ cżemu Rochem obroćiła/ Pewnie że dármo tego nie cżyniłá. KochSz C3.
Szereg: »(dobrowolnie) darmo a bez przyczyny« (2): Iż dobrowolnie á dármo á bez wſzey przycżyny wzgárdzili mnie v ſiebie y vpominánie moie. RejPos 335v, 336.

Synonimy: 1. prożno; 3. niesłusznie.

Cf DAREMNIE, DAREMNO, DARMIE, NIEDARMO

JW