Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [DOROSZCZENIE]

Następne hasło: DOROŚĆ SIĘ »

DOROŚĆ (63) vb pf

Pierwsze o jasne; drugie o w formie 3 sg fut jasne, w 3 sg m plusq pochylone; w inf wahania; pozostałe formy z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

inf	doróść

praet
	sg		pl
3	m	dor(o)sł	m pers	dorośli
	f	dorosła	m an
	n	dorosło	subst	dorosły

plusq
	sg
3	m	był dorósł

imperativus
	sg
3	niechaj doroście

conditionalis
	sg
3	m	by dor(o)sł
3	f	by dorosła

con praet
	sg
3	m	by był dor(o)sł

inf doróść (4); -róść (2) KochFr, -rośc (1) Mącz. ◊ fut 2 sg dorościesz (2). ◊ 3 sg doroście (14). ◊ 1 pl dorości(e)m (1) SkarKaz. ◊ 3 pl dorostą (6). ◊ praet 3 sg m dor(o)sł (12). f dorosła (2). n dorosło (2). ◊ 3 pl m pers dorośli (2). subst dorosły (1). ◊ plusq 3 sg m był dorósł (1). ◊ imper 3 sg niechaj doroście (1). ◊ con 3 sg m by dor(o)sł (5). f by dorosła (1). ◊ 1 pl bychmy dorośli (1) RejRozpr. ◊ 3 pl by dorośli (1). ◊ con praet 3 sg m by był dor(o)sł (1). ◊ part praet act dor(o)sszy (6).

Sł stp notuje, Cn s.v. dorastam, Linde XVI(XVIII) ‒ XVIII w. s.v. dorosłość.

Znaczenia

1. Dojść do pełni rozwoju fizycznego lub umysłowego, stać się dorosłym (53)
2. Osiągnąć pewien wzrost, wysokość, wielkość; urosnąć; dorównać wzrostem (7)
- a. Dosięgnąć (3)
3. Dorównać pod jakimś względem, stać się godnym (2)

1. Dojść do pełni rozwoju fizycznego lub umysłowego, stać się dorosłym; devenire ad maturitatem Mącz (53): BielŻyw 132; Potim [...] Annye Wnuczcze przerzeczoney Anny starey nyewiasti gdi bi dorosla a za mąz chcziala yſcz [...] roskazal dacz pyenyądzy dwiesczie zlotich. MetrKor 59/76; GliczKsiąż Kv; Więc gdy Iáſiek doroście á ktemu Hánuśká/ To wełnę by z báraná drą s páná tátuśká. RejWiz 57, 119; Ná on cżáſz gdy iuż doroſl [creverat] Moizeſz/ wyſſedł do bráćiey ſwoiey Leop Exod 2/11; BibRadz Ruth 1/13; Krolowa rzecż poſpolithą ſpráwuie/ áż dorośćie ſyn młody Delfinſkie Kſiążę. BielKron 239, 14, 20, 53, 100v, 299 (14); Devenire ad maturitatem, Dorość/ prziść ku męſtwu. Mącz 482b; HistRzym 133v; Abowiem kthorzy ſie w zbytku kocháią/ ći [...], pſuyą dzyatki ſwoye/ ták że gdy doroſtą/ ná wſzytkim ſie im máło zdáć będzye. RejPosWstaw [41²]; ModrzBaz 13v; SkarJedn 212; á Oćiec pánienkę/ w boiázni Bożey wychował á gdy doroſłá/ rzekł iey SkarŻyw 182, 113, 184, 285, 388; CzechEp 192; NiemObr 146; ReszHoz 129; SkarKaz 44b [2 r.], 484b; ZbylPrzyg ktv.

Zwroty: »dobrze dorość« (1): Gdy iuſz ſyn on ich dobrze doroſł/ [...] y Iozephá záſtąpić mogł: P. Bog teſz koronę y zapłátę dał Iozephowi SkarŻyw 245.

»dorość (swoich, swych, młodzieńskich i męskich, poczciwych) lat« [szyk zmienny] (11): Tegoby myeli rodzicy dzieći ſwych zá młodu vcżyć/ wcżembi ſie dorozſſy ſwych lat vmyeli ſtátecżnye/ á pochwálnye okázáć GliczKsiąż Kv; GroicPorz ee4v; A gdy ſwych lat [Tulius] doroſł/ był mężem opátrznym BielKron 103, 258; A tak ſkoro doroſcieſz lat/ i lepſzey ſiły/ Miey że mi ſię do zbroie zaraz/ ſynu miły. KochSat [C2]; HistLan A3; RejZwierc 28; SkarŻyw 244; StryjKron 150; PowodPr 12; Niechay y Aſzkanius lath doroſcie ſwoich/ Ze náſládowáć potym/ będzie mogł ſpraw twoich. PudłDydo B4v.

»dorość (swej) miary« (2): KochFr 38; A ſkoro który [młodzieniec] dorośćie ſwéy miáry: Niechay ſie w polách vgania z Tátáry. KochFrag 16.

»przy ojcu dorość« (1): A za nam ſin przi oyttzu doroſtzie: Niemoże mietz tzwicżenia lepſzégo/ Iedno biorątz prziklad z oytza ſwégo. KlerPow 11.

W przen [w kim] (1): Poſtánowił Pan Bog thę ſłużebność w Koſciele ſwoim dla tego/ áby wſzytki cżłonki przywiedzyone w iedność ciáłá/ á były przyłącżone á poſłuſzne głowie ſwoiey Pánu Kryſtuſowi/ ábychmy w nim doroſli/ y sſtháli ſie w męże doſkonáłe RejRozpr c.

2. Osiągnąć pewien wzrost, wysokość, wielkość; urosnąć; dorównać wzrostem (7): FalZioł IV 35d; á oni [sprzeciwnicy wiernych Pana] záwſtydziwſſy ſtáną ſie podobny ku onemu zielu kthore ſie wſpina na wyſoki dom/ a potem vſchnie niżli ná poły doroſćie. RejPs 196v; PowodPr 68; BLuſzcżu przebuyny/ [...] A gdy dorośćieſz/ [...] Nie ſtoy iáłowo KlonŻal Dv.

Zwroty: »czasu dorość« (1): Bo niż cżáſu doroſtą [jaszczorki] [...] Mácierzyńſkim ſie śćirwem ták wychowywáią. HistLan B3.

»wzrostu i miary dorość« (1): tedy ſię też záraz y Antychriſt pocżął pokázowáć y ták z lekká rość/ táięmnicę niezbożnośći ſpráwuiąc/ áż wzroſtu y miáry doroſł. W ktorym też y teraz ieſt. CzechEp 357.

a. Dosięgnąć [czego] (3): ieſt też drugi rodzay thego ziela [...] liſt ma podobny bluſzcżowemu [...] ktory gdy doroſcie drzewa thedy ſie go dzierży iako bluſzcż FalZioł I 106c.

3. Dorównać pod jakimś względem, stać się godnym [kogo czego] (2):

Zwrot: »przodkow swych dorość« (1): TAk rósć/ máły Michniku/ iákobyś mógł ſławnych Przodków ſwych dorósć KochFr 121.

»dorość wojny« = być zdolnym do walki, wojny (1): A chóćiaś był nie práwie ieſcze doróſł woyny/ Szedłeś między lud Królá Fráncuſkiégo zbroyny KochPam 80.

Formacje pochodne cf ROŚĆ.

Cf DOROSŁY