Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DREWNIANKA

Następne hasło: DREWNIĄSZCZKO »

DREWNIANY (50) ai

e jasne; -a- (42), -å- (5); -a- Leop, BibRadz, BielKron (2), RejZwierc, BielSpr, BudNT, ModrzBaz (3), Oczko, SkarŻyw, KochSz (2), GórnRozm, GostGosp (2), WyprPl, KlonWor; -a- : -å- KrowObr (16 : 3), Mącz (7 : 2).

Fleksja

sg
m	N	drewniany	f	N	drewnianå	n	N	drewnian(e)
	G	drewnian(e)go		G			G
	D	drewnian(e)mu		D			D
	A	drewnian(e)go, drewniany		A			A	drewnian(e)
	I			I	drewnianą		I
	L			L	drewnian(e)j		L

pl
N	m pers	drewniani
N	subst	drewniané
G		drewnianych
A	subst	drewnian(e
I	m	drewnianymi, drewnian(e)mi
I	f	drewnianymi
L		drewnianych

sg m N drewniany (7). ◊ G drewnian(e)go (1). ◊ D drewnian(e)mu (1). ◊ A drewnian(e)go (2), drewniany (2). ◊ f N drewnianå (1). ◊ I drewnianą (2). ◊ L drewnian(e)j (1). n N drewnian(e) (2). ◊ A drewnian(e) (1). ◊ pl N m pers drewniani (1). subst drewniané (12); -é (1), -(e) (11). ◊ G drewnianych (3). ◊ A subst drewnian(e) (9). ◊ I m drewnianymi (2) KrowObr, drewnian(e)mi (1) FalZioł. f drewnianymi (1). ◊ L drewnianych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

Zrobiony z drewna (50)
- Przen: Gorszego gatunku, lichy, słaby (1)

Zrobiony z drewna; ligneus Mącz, Cn; factus ex ligno, ligneolus, materiarius, materiatus Cn (50): Przeſto nam teſz Apoſthołowie nie zalecáią kośćiołow drewniánych/ áni ceglánych/ áni kámiennych KrowObr 101v; Będzie ćię teſz [obraz] ieſztze ták vtzył/ iż iákom ią ieſt drewniány/ ták teſz Bog ieſt drewniány. KrowObr 114v, B3v, 33v, 86v, 101v, 102v [2 r.] (16); Przytym w wielkim domu nie tylko ſą nacżynia złote y ſrebrne/ ále też drewniáne [lignea] y gliniáne BibRadz 2.Tim 2/20; BielKron 316, 465; Mącz 24d, 32b, 193b; iákoby głupi háwerz kiedyby chciał drewniáną motyką twárdą ſkáłę łámáć. RejZwierc 144v; BielSpr 62; BudNT 2.Tim 2/20; Grekowie gdy niemogli za dźieſięć lat Troiej dobyć/ [...] Vcżynili koniá drewniáne^go wielkie^go w ktorem ſie iych wiele záwárło ModrzBaz 130v marg; Oczko 15v; Ieſli/ [...] drewniány obraz krolá świeckiego cżćiemy: dáleko więcey rozumny obras Boży cżćić ſię ma. SkarŻyw 279; GórnRozm Ev; Calep [345]a; Drewniánych ſtátkow wſzelákich ma bydź támże [w podrunach — w piwnicach] wielki doſtátek záwſze GostGosp 130, 56; WyprPl B.

Wyrażenia: »drewniany Bog« = bożek, iron. o obrazach i figurach katolickich (1): Ieſliże ták ieſth/ iáko powiedaſz/ iż ſie nie temu Drewniánemu Bogu kłániaćie/ tzemuſz go tedy tám ſtáwiáćie? KrowObr 93v.

»broń drewniana« (1): A przeto/ choćiaby kto bronią drewniáną [telo ligneo]/ choćia żelázną/ ábo kámieniem ręcżnym/ ábo ręką bliżnego nieprzyiaćielſkie bił/ ták iżby vmárł [...] zá mężoboycę ma być policżon ModrzBaz 78v.

»drewniany gwoźdź« (1): A zwłaſzcża ktorzy tham po morzu ieżdżą. Drewnianemi gwozdzmi okręty zbijają. FalZioł IV 55d.

»koń drewniany« = urządzenie do ćwiczeń wojskowych (1): niechby we zbroi biegáli/ ná koniá drewniánego ſkakáli [in equum ligneum insilire] ModrzBaz 110v.

»łańcuch drewniany« = więzy z łyka albo jarzmo (1): Podruzgotałeś łáncuch drewniány [Catenas ligneas contrivisti] Leop Ier 28/12.

»most drewniany« (1): Sublicius ‒ Moſt drewniani. Calep [1018]a.

peryfr.

»nogi drewniane« = szczudła (1): Gralla, [...] Stolce álbo nogi drewniáne ná których dziecy á zwłaſzczá chłopiętá zwikli chodźić. Mącz 148b.

»drewniana(-y) patynka, bot, pantofel, trepka« [szyk 4 : 1] (2 : 1 :1 : 1): Calones, [...] Drewniáne boty yáko bywáyą pátynki z ſámego drzewa/ yáko mniſzi miewáyą. Mącz 32b; Soleae ligneae, Drewniáne pátynki. Mącz 398d, 12a, 32b, 367c.

peryfr.

»drewniana sieć« = pęta drewniane na nogi, dyby (1): (marg) Ligneae compedes, et cataſta (‒) Cżęſto w drewniáney śieći y w dźiuráwym płoćie V więźnie więc nieborak/ y bywa w kłopoćie. KlonWor 38.

[peryfr. »drewniane stopki« = rodzaj zakonników: od onych brodatzow/ onych powroźnikow/ onych ſátznikow/ onych workownikow/ onych chrámátzow/ onych drewniánych ſtopkow/ onych boſakow/ tzarnych/ ſſárych płaſſtzarzow białych WergerRej K3.]

»umęczenie drewniane« = krucyfiks (1): gdzie naprzod poſwiącáiąc Obras álbo vmętzenie drewniáne/ ták do niego mowiſz. KrowObr 109v.

W przen (2):

Wyrażenia: »drewniane trupy« = figury szachowe wyłączone z gry (1): Drewniáne trupy wſzędy w koło leżą KochSz B3v.

»drewniane wojsko« = szachy (1): Ia záś/ cżym mogę/ tym ſie popiſuię/ Drewniáne woyſká przed tobą ſzykuię. KochSz A2.

Przen: Gorszego gatunku, lichy, słaby (1): Dokąd były kielichy drewniáne/ y ſſkláne/ dotąd byli kxęża ſrebrni y złoći. Ale iáko naſtały kielichy złote y ſrebrne/ ták ſie ſtáli kxięża/ drewniáni/ y ſſkláni. KrowObr 106.

Cf DRZEWIANY