[zaloguj się]
[pdf]

DYSCYPUŁ (44) sb m

disci- (30), discy- (8), dyscy- (6).

Fleksja
sg pl
N dyscypuł dyscypułowie
G dyscypuł(o)w
D dyscypułowi dyscypuł(o)m, dyscypułum
A dyscypuła dyscypuły
I dyscypuł(e)m dyscypuły
L dyscypule dyscypulech

sg N dyscypuł (12). ◊ D dyscypułowi (2). ◊ A dyscypuła (4). ◊ I dyscypuł(e)m (1). ◊ L dyscypule (1). ◊ pl N dyscypułowie (9). ◊ G dyscypuł(o)w (3). ◊ D dyscypuł(o)m (4) GliczKsiąż (3), RejWiz, dyscypułum (1) RejZwierc. ◊ A dyscypuły (5). ◊ I dyscypuły (1). ◊ L dyscypulech (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI(XVIII) w.

1. Uczeń (o młodzieży uczącej się w szkole lub zakładzie pod kierunkiem nauczyciela); discipulus Calep [discipulus ‒ uczeń Mymer1 9, BartBydg, Mymer2 8v; — uczeń, student Mącz 90b; uczeń ‒ discipulus Cn] (20): dla tego zwykli preceptorowye w Akádemiách w ſzkołách záwołánych/ albo też w koſcyołách diſcipuły ſwe vcżyć deklámowáć. GliczKsiąż K7; ták też tem nye vſtawieżnem diſcipułom musi tho być/ iż gdy ſię cżęſto z náucżycyelámi frymárcżą/ nie poyąć ani ſie náucżyć nye mogą. GliczKsiąż L2v; Co yeſliby wſobye myał żeby ná wyárę chramał/ wyeleby wthem złego diſcipułowi náwárzył y ſzkody nábroił. GliczKsiąż L4v; thák yáko ſam do pyekłá ſie doſtánye/ tą drogą [nauką swą] theż diſcipułá ſwego záwabi. GliczKsiąż L5v; nye tylko náuką náucżycyel diſcipuły ſwe opátrowáć ma/ ále theż nawyęcey obycżáymi dobremi. GliczKsiąż L7v, F8, L4v [2 r.], L7v, L8 [2 r.], L8v [2 r.] (16); Accomodare sese ad captum ſtudiosorum, Wedle tego yako mogą wyrozumieć diſcipułowie ſpráwowáć ſie. Mącz 35b; Discipulus ‒ Diſcipuł, vczen. Calep 329b.

W charakterystycznych połączeniach: dyscypuła opatrować, uczyć (2), wieść, zawabić.

Przysłowie: yáki będzye náucżycyel táki diſcipuł. GliczKsiąż L7;

Przeto thegoż nábywa diſcipuł/ co wyznawa náucżycyel GliczKsiąż L5.

2. Zwolennik, wyznawca, naśladowca, kontynuator nauki mistrza; dogmatistes, qui alicuius dogma sequitur; sectator Mącz; [discipulus – zwolennik Mącz 90b] (22): diſcypułem iego [Ipokratesa] káżdy ſie z nas rozumieć może RejWiz A5; Iż ten Philozoph [Ksenokrates] był diſcipuł Platonow RejWiz 142v, A5, A5v, [A10]v; Apollonius on [...] záſſedł áż do Bráchmánow/ áby iedno Hiárchi Mędrcá [...] miedzy nie wielą dyſcypułow/ [...] ſluchał. Leop *B2; Dogmatistes, qui alicuius dogma sequitur, Diſcipuł/ Náſládownik/ Obróńcá ſwych vſtaw. Mącz 93c; Sectator, Naśladownik zwolennik/ vczeń diſcipuł. Mącz 384d; A iáko piſzą o Platonie o onym ſławnym Mędrcu/ iż bárzo rad pátrzał ná ty ſwowolne á wſzetecżne krotofile á ſpráwy ludzkie/ to ſie im vſmiawſzy á nádziwowawſzy záſię to powoli diſcipułum przyſzedſzy rozważał iáko to ſą rzecży zelżywe RejZwierc 17; Eſchines vbogi młodzieniec co theż thám miedzy onemi diſcipuły był/ przyſzedł do niego powiedáiącz mu: Iż niemamci żadnych vpominkow moy miły miſtrzu tobie godnych czocbych dáć miał/ ále co mam toć dawam ſam ſiebie zá niewolniká/ a iuż czyń zemną co racżyſz. RejZwierc 97, 12v, 97; Bo co vcżyli Apoſtołowie/ to vcżyli ich diſcipułowie ReszPrz 21; Tenże záś Aurifaber Lutherow dyſcypuł/ też ſłowá Lutrowe opiſuie ReszPrz 51; To o ſwych diſcypulech rozumiał y piſał Luther y Melánchton. ReszPrz 63, 50, 63; ReszList 190; Hieronym ś. ſtrofuie Vigiláncyuſá Haeretyká/ á w nim te dziśieyſze diſcypuły iego/ ktorzy czći y chwały świętym vwłaczáią WujNT 93.
a. O uczniach szatana; w przen (3): Ale wierz mi żácżku [...] ieſli ſie nie obacżyſz/ poznaſz co to zá miſtrzá maſz [czarta] á iáko w grozye chowa diſcipuły ſwoie RejPos 44; ReszPrz 45.
Wyrażenie: »wierni dyscypułowie« (1): wy też iego [szatana] wierni dyſcypułowie ná Rzymſkie Miáſto/ gdźie ſię tá miłość [chrześcijańska] náyduie/ łáſkáwi być nie możećie. ReszHoz 135.
3. Tytuł łacińskiego dzieła z zakresu dydaktyki religijnej (katolickiej) (2): Chybáby pierwey wygłádźił [ksiądz] wſzytki Mſzały/ Grádały/ Antyfonarze/ Wiátyki/ Kurſy/ Dyurnały/ Ortuluſy/ Diſcypuły/ Vade mecum, Dormiſekury/ Olkoty/ Brykoty/ Pomeryuſze/ Bárálety/ y inſze ktorych ieſt pełno/ á ſnadź y bez licżby. CzechEp 81; podobno muśiał X. K. nie cżytáć Diſcipułá ſer. 146. de articulis fidei. CzechEp 168.

Synonimy: 1. student, uczeń; 2. naśladowca, naśladownik, wyznawca, zwolennik.

WK, BC