[zaloguj się]
[pdf]

DZIEWIĄTY (333) nm

e jasne.

Fleksja
sg
mNdziewiąty fNdziewiątå nNdziewiąté
Gdziewiątégo Gdziewiątéj, dziewiąté Gdziewiąt(e)go
Ddziewiąt(e)mu Ddziewiąt(e)j Ddziewiąt(e)mu
Adziewiąty, dziewiąt(e)go Adziewiątą Adziewiąt(e)
Idziewiątym Idziewiątą I
Ldziewiątym Ldziewiąt(e)j Ldziewiątym
pl
N subst dziewiąt(e)
L dziewiątych

sg m N dziewiąty (122). ◊ G dziewiątégo (58); -égo (7), -(e)go ◊ D dziewiąt(e)mu (2). ◊ A dziewiąty (7), dziewiąt(e)go (2). ◊ I dziewiątym (4). ◊ L dziewiątym (9). ◊ f N dziewiątå (30). ◊ G dziewiątéj (26), dziewiąté (3) OpecŻyw 2v [2 r.], 148v. ◊ D dziewiąt(e)j (1). ◊ A dziewiątą (9). ◊ I dziewiątą (2). ◊ L dziewiąt(e)j (12). ◊ n N dziewiąté (24); -é (2), -(e) (22). ◊ G dziewiąt(e)go (5). ◊ D dziewiąt(e)mu (1). ◊ A dziewiąt(e) (1). ◊ L dziewiątym (7). ◊ pl N subst dziewiąt(e) (3). ◊ L dziewiątych (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Liczebnik porządkowy; nonus Murm, Mącz, Cn (333): OpecŻyw 181, 189, 193 [2 r.]; PatKaz I 9v, llv; PatKaz II 59v; PatKaz III 148; Murm 202; TarDuch C6v; FalZioł IV 31d, 32a, V 1c, 17c, 67, 93v; potym aż do dziewiątey godziny wykładali, potym lepak kſtołu á ku odpocżynieniu chodzili BielŻyw 114, 164; Iakoż też ſciencżeie iaie gdiby leżało w otchcie [!] do dziewiątego dnia. GlabGad H7v, F4v; MiechGlab *6v, *7, 69, 74; KłosAlg B; Choć w dziewiątym pokoleniu Przedſię iednák lzey zbáwieniu RejRozpr C; spawlem zlawicze oſſm kony zabill [...] y dziewyathego zdechlego [konia] odarli ſſkor telko kthore poprzedali LibMal 1545/108; RejJóz N8v; LibLeg 11/165v; SeklKat B2v, Kv, M3v, Nv [2 r.], O4v, S4; HistAl K6v, N5; błogoſláwyony Auguſtyn w dźyewyątych kſyęgach ſwych ſpowyedźi zá mátką y zá oycem ſwoim ſye modli KromRozm I K; Pyoſnká dzyewyatha oney ſwiętey Krolowey Eſter LubPs hh5, Cv żp, C2 żp; [zły człowiek] záſlepiony nie ináczey iáko pies ktory ſye ſlepo rodźi/ á do dźiewiątego dnia niewidźi. GroicPorz 113, m, ſ4v; dla tzego Wtory Klemens ſkoro wſzedł ná papieſtwo/ dziewiątego mieſiącá ieſt otruty? KrowObr 38, 152, Vv4; RejWiz A7, 125, 125 żp; będziećie oſiewáć tymże zbożem oſmego roku/ y nim ſie żywić aż do roku dziewiątego [usque ad nonum annum] Leop Lev 25/22, 4.Reg 17/6, 1.Par 12/13, 25/16, Apoc 21/20; Goski 16v; RejZwierz 135v; Dziewiąti czepiecz sczarnem Jadwabiem sperel Orianſkich WyprKr 34, 7, 32, 37v; Ale mieſiącá cżwarthego/ dniá dźiewiątego/ głod wźiął moc w mieśćie/ á ſpiże niedoſthálo ludowi onei źiemi. BibRadz Ier 52/6, Num 7/60, Ier 52/4, Agg 2/11, Zach 7/1, 3.Esdr 9/5; Dziewiąta [rzeka niemiecka] Wiádrus zową Oderá/ przez Słąſko idzie áż do morzá Niemieckiego v Szcżeciná. BielKron 282, 29v, 41v, 48, 51v, 155v (15); Nonus, Dziewiąty. Mącz 251c, 57b, 93c, 251b, c, 337d; Po śmierci Królá Zygmuntá/ dźiewiąty tho Seym Polſki teraz w Wárſzáwie ieſt OrzQuin C2; Dziewiąty owoc/ iże dla tey náuki muſielibyſmy wſzytkich á wſzytkich potępić SarnUzn H5v; SienLek 8v, 23v, 57, 145v; LeovPrzep D2v; Słyſzelichmy w dziewiątym kápitulum/ iáko byłá ſpádłá gwiazdá z nieba ná ziemię RejAp l09v,183; RejPos 58v, 190v, 193 żp; BiałKat 116, 151v żp; BielSat D4; Z Iáką pilnośćią ſtárác się máią Plebani/ áby thego dźiewiątego Artykułu prawdę Chrześćiánom wyłożyli KuczbKat 70, 346; RejZwierc A5v, A6v, B2v; BielSpr 12; A krol śiedział w domu gdzie zimował mieśiącá dziewiątego BudBib Ier 36/22, 1.Par 12/12, 27/12, Ier 36/9, 52/4 (8); MycPrz II C2v, Dv; BudNT Luc 23/44; CzechRozm Av, 145, 145v żp, 149v żp, 161v, 169v; ModrzBaz 15, 76v, 117v; Opuſzcżam to co ſię ná oſmym zborze działo w Cárogrodzie [...] Y co ná dziewiątym w Florencyey SkarJedn 120, 232, 236, 319, 344; Oczko 8, 20, [43]; ZapKościer 1588/75; A iſz temu dziś dźień dziewiąty/ powiáda ſtárſza oná/ iutro pewnie ſkona. SkarŻyw 227, 34, 206 marg, 307, 457 (3); StryjKron 406; CzechEp 184 [2 r.], [378]; KochFr 71; ReszPrz 21, 88; WerGośc 228; ArtKanc D10, D11v, D13, M; BielRozm 31; GostGosp 96, 99 żp; A o dźiewiątey iákoś godźinie záwołał P. Iezus [et circa horam nonam clamavit Iesus Vulg Matth 27/46] głoſem wielkim LatHar 701, 55, 318, 411, 713 (20); Gęśl Dźiewiąta. RybGęśli C; Iozeph z dźiećięćiem y z mátką iego vćieka do Egiptu; y dźiewiątego roku wraca ſię do Názárethu. WujNT przedm 33; Lekcya w dziewiątą Niedzielę po Swiątkách. WujNT 601 marg, Matth 27/45, s. 121, Mar 15/34, Apoc 21/20 (11); Aby żaden nie śmiał od śiodméy do dźiewiątéy godźiny na pułzegárzu/ do Wárſzáwy ná moſt wiéżdżáć SarnStat 17, 479, 480, 483 żp, 546, 785, 829; Dźiewiąta drogá twoiá byłá o moy namiłſzy Pánie Iezu Kryſte/ kiedyś ſzedł do onégo biczowánia SiebRozmyśl C3, C3, I3v; GrabPospR N; Dźiewiąty wiek miał we Fráncyey y w Sweſyonie wiele cudow przy kośćiołách/ ś. Sebeſtyaná męczenniká/ iáko ieſt w chronice Fráncuzkiey wiernie wypiſano. SkarKaz 419a; [ná pierwſzą expedycyą wypráwuią mu [poddani cesarzowi tureckiemu] dźiewięć dźieśiątego [tj. dziewięciu poddanych wyposaża dziesiątego do służby wojskowej]: ná wtorą expedycyą ośm dźiewiątego: ná trzećią śiedm oſmego WerVotum 15].

W połączeniu z imionami papieży [imię + dziewiąty (35), dziewiąty + imię (7)] (42): Tey Regule/ dziewiąty Benedykt Papieſz/ białłe kápice przydał/ ábowiem przedtym wroznym odzieniu chodzili. KrowObr 134, 30, 35v, 37v, 38, 135v (13); Ten [...] bał ſie Ianá dzyewiątego Papieżá o to/ iż był przycżyną iego więzyenia od Niemcow BielKron 172v, 172, 176v [3 r.], 177, 183v (14); RejAp 165v; zá Leoná dziewiątego przed piąciąſet lath/ náſtał na ſtolicę Cárogrocką Michał SkarJedn 243, 232, 241, 243, 244, 251 (8); Kánonizowány ieſt od Grzegorzá dziewiątego w Spolećie. SkarKaz 546, 584; StryjKron 295; LatHar 12.

W charakterystycznych połączeniach: dziewiąty (-a, -e) artykuł (3), dzień (27), godzina (43), kapitulum (5), księgi (46), księżyc (6), list (3), miesiąc (8), psalm (23), przyczyna (4), przykazanie (7), rok (17), rozdział (19), rozdzielenie (7), wiek (2).

W połączeniach szeregowych (9): OD ſſoſté godźiny/ aże do dziewiąté/ ciemnoſci ſtaly ſie po wſſytkiem ſwiecie OpecŻyw 148v, 2v; PatKaz III 142v; Stoiąc będąc záwſze gotowi/ ieſli Pan zákołáce/ o trzećiey/ ſzoſtey/ álbo dziewiątey godzinie w nocy. KrowObr 186; BibRadz 2.Reg 18/10; LatHar 309; Poránu práwi/ godziny trzećiey/ ſzoſtey/ dziewiątey/ wieczor y o pułnocy porządnie Pſáłterz śpiewáły WujNT 440, Matth 20/5, s. 440.

Wyrażenia: »dziewiąty dziesiątek« = dziewiąta cząstka różanca (1): Zbáwićielu świátá etc. Zdrowáś Márya. Dźiewiąty Dźieśiątek. LatHar 538.

»dziewiąty a dziewiąty« = każdy dziewiąty, co dziewiąty (1): Novenus, Dźiewiąty á dźiewiąty. Mącz 251b.

»godzina (modlitwy a. modlenia się) dziewiąta« = nona; w religii chrześcijanskiej godzina naznaczona na modlitwę, na pamiątkę skonania Chrystusa na krzyżu; hora nona Vulg (13): OpecŻyw 2v; PatKaz III 142v; Abowiem obycżay ieſt ſlugam bożim ſiedḿ kroć przez dźień chwalić pana boga/ Naprzod w noci Iutrznia na pamiątkę ięcia y zmartwychwſtania pana Ieſuſowego/ Wthore prima [...] Piąte nona dźiewiątey godziny iż tedi vmarł WróbŻołt pp7; POiotr [!] pothym z Ianem ſſly do kośćiołá na godzinę modlienia ſie dziewiątą. [ad horam orationis nonam] Leop Act 3/1 [przekład tego samego tekstu LatHar 302, WujNT]; HistRzym 123; WujJud 187; BudNT Act 10/31 [30]; záſie o dźiewiątey godzinie/ ná śpiewániu y wychwalániu będzieſz/ zę [!] łzámi y ſpowiedzią grzechow twoich/ Bogu ſię poniżyſz: bo tey godziny Pan ná krzyżu wiſząc/ Duchá wypuśćił. SkarŻyw 393; LatHar 302; WujNT Act 3/1, 10/30, s. 407, 440.

»dziewiąty księżyc, miesiąc« = prawidłowy termin donoszenia płodu ludzkiego [szyk 7 : 1] (5 : 3):Iezus mily ten cżas v matki w żywocie mieſſkál wedle biegu cżlowiecżego/ cżekaiątz mieſiątza dziewiątego. OpecŻyw 14; Abowiem dziewiąthy kxiężyc ieſt prawy a ſprawiedliwy cżas porodzenia. FalZioł V 16c, 19a [2 r.], 161 [2 r.]; dziewiątego mieſiącá [in nono mense] ſyná ſwego porodzić ma BudBib 4.Esdr 16/39; Bo z przyrodzenia dźiatki śiodmego ſię rodzą Mieśiącá żywe/ w oſmy rády z świátá zchodzą. Dźiewiąty y dźieśiąty xiężyc przyzwoity Połogom KlonWor 63.

Zestawienia liczebnikowe (48): Pſalm Trzydzieſty dziewiąty. RejPs 58v, 72v, 86, 100, 118, 131 (11); LubPs G4v żp, K4v żp, Nv żp, O4v żp, P6v żp (11): W Krákowie Drukował Lázarz Andryſowic. Roku od Národzenia Syná Bożego/ Tyſyącnego/ Pięćſetnego/ Pięćdźieſyątego Dźiewiątego GroicPorz mm4v; Leop 2.Mach 1/7; SienLek 108; BudBib 2.Par 16/12; ModrzBaz 68; Dwudzieſty dziewiąty dźień Cżerwca. SkarŻyw 595 marg, 97, 370, 595; Dan w Lublinie [...] Roku Panſkiégo/ Tyśiącnégo/ Pięćſetnego/ Sześćdźieśiątégo dźiewiątégo SarnStat 1028, 867, 876, 1044, 1066, 1195 [ogółem 37 r.].

Pyssan then lyſt [...] latha dziewieczſetnego czterdzieſtego y dziewyathego Myeſyacza Nowembra LibLeg 11/92, 6/80, 8/26v; oznaymił wſzemu ludu ziednocżenie krolow s Ceſárzem dwudzyeſtego y dzyewiątego dnia Lipca BielKron 414v, 111v, 127v; LeovPrzep D2v, Iv; Setny y dźiewiąty Pſalm śpiewáiąc ku tobie/ Wołáć będę ná rátunek wzywáiąc cię ſobie. CzahTr B4v [ogółem 9 r.].

Vndetrigesimus ‒ Dwudzieſti adziewiati. Calep 1135b; Vndequinquagesimus ‒ Dźiewiatia ſtrerdzieſty [!]. Calep 1136b.

Szereg: »nona albo dziewiąta godzina« (1): Piotr y Ian ś. chodźili ná Nonę/ albo ná dźiewiątą modlitwy godźinę. WujJud 187.
a. Przy numerowaniu punktów wypowiedzi wprowadza kolejny dziewiąty punkt; po dziewiąte (4):

»dziewiąte« (3): Dziewiąté przyięli ią Serafinowie/ chwálądz ią z wielkié laſki/ a ſpiéwaiątz. OpecŻyw 183v; Dzyeuyąthe bog uyedzyal yſz eua myala bycz matka wſzytkych grzechow ſwych. ſynow PatKaz III 91, 102.

»dziewiąta« (1): Znamiona vmarłego [płodu] ty ſą. Pierwſze [...] Wtore [...] Trzecie [...] Oſme [...] Dziewiątha gdy brzemienna przykre á ſtraſzne ſny miewa. FalZioł V 32v.

Cf DZIEWIĘTNASTY, DZIEWIĘTOBRZEZIEN, DZIEWIĘTODNIOWY, DZIEWIĘTOLETNY, POŁDZIEWIĄTA, SAMODZIEWIĘT

JW