Z trybem warunkowym w zdaniu nadrzędnym [w tym: w antepozycji (607), w postpozycji (425), w interpozycji (90)] (1122): A gdi by thakowi porządek niebył nieieden by śie waſził thego czoby iemu y drugiemu ku lehkośczi y ſſkodzie beło ListRzeź w. 20; O iákobych ſie ſzcżeſna znáłá/ Gdybych twoię przyiaźń miáłá BierEz S4, B2v, Fv, H4, N4; O wiemci mily iezu tzoby odpowiedziál gdy bymowitz vmiál OpecŻyw 23, 14, 81v; ForCnR C3v; PatKaz I 4v, 7, 8; FalZioł V 108v; Gdi był pytan [...] Iakoby miaſto mogło dobrze ſprawowano być, rzekł/ gdyby wodzowie á ſprawce podle praw żiwi byli BielŻyw 8, 14, 22, 41, 57, 72 (9); BielŻywGlab nlb 8; mnodzi ludzie powiadaią by nie mieli zdrowi być gdy by ſie nieupijali. GlabGad G8, B8v, C, D3v, E6v, F3 (8); Aleć Płuto, gdyby stracił państwo, W wielkie by upadł ubostwo BierRozm 26, 24; LibLeg 11/12v, 41v, 57, 161, 175; nic by mię ſtráſſno niebyło/ gdy bych miał vpełną nádzieię że ty nieomieſzkaſz ná wſpomożenie moie RejPs 38v, 63, 77, 86, 119v, 134 (9); ComCrac 16; RejRozpr Fv, F3v, F4v, G, H3v; Nie byłby ſwiat ani żywot ale iakies gody Gdy by na nas nie miały przyſcz nigdy przygody (marg) Był by ſwiat prawe gody bi nie prżigody (—) RejJóz 17, F4, H2v, H6, I6v, O6v; SeklKat K3v, N3, Y3v, Y4; RejRozm 394, 397, 399; Rządzaċ nieyednem powiątem [...] Saffuyacz wielkemi Panſtwj Koſczelnemi doſtoyenſtwj [...] Toby nicz/ Kiedyby wiernie Tem ſaffował/ gdyby miernie RejKup bb5v, c5, e8v, f2, f6v, h4v (18); HistAl C4, C7, D2, K3, K5 (10); MurzHist A3, Ev, G3v, H4v, K2, R3; MurzNT Matth 12/7, Mar 9/41, loann 4/48, 18/36, k. 81, 88v, 116; Nye ćyerpyelićby byli ták długo głodu y nyewczeſnoſci bez wyelkyey przyczyny/ á gdyby Pan był yednę rzecz powtarzał, KromRozm II d3V; KromRozm III Bv; Diar 28 [2 r.], 34 [2 r.], 41, 53, 60 (16); DiarDop 101 [2 r.], 111 [2 r.J, 113, 114; GliczKsiąż F6, G6, L4v, N, P5; LubPs M2 marg, P2v, P4, Z3v, cc4, eev, hh4v; milczeć muśi/ gdy niewie co mowią/ y ſamby Sędźia milczał/ gdyby do niego nierozumnym Ięzykiem mowiono. GroicPorz 13v, c4, k4, q2, aa3v (9); KrowObr A3, A4, Bv, 67, 187v, 213v, 223v; A ony złote látá práwieby náſtáły. Gdyby wſzyſcy powinną cnotę miłowáli RejWiz 137v, 5, 49v, 55, 57, 70v (25); OrzList e4; UstPraw K3; RejFig Aa7v, Bb2v; Bo to twoiá pocżćiwość/ tá twoiá chromotá/ Gdybyś był zdrowo vciekł/ więtſzaby ſromotá. RejZwierz 5, A5, 3v, 13, 17, 25 (27); BibRadz *4, *4v [2 r.], *5 [2 r.], Num 22/33, Ioann 14/7 (16); OrzRozm Ov, R4, V, V2v; Niecżynili by ſnadź tego by od ćiebie przyzwolenia niemieli/ á bo gdy by iny Pan był niećierpiał by im tego. BielKron 392v, 1v, 40 [2 r.], 41, 52, 93v (18); GrzegRóżn L4; KwiatKsiąż B2, C, Fv, F4, G3, N3; Mącz 383b, 397c; OrzQuin C, D2, I4v, 03; Prot B2, D, Dv; SarnUzn C6, Ev, Fv, G5v; SienLek 114, 133, 171, 190, Vv; LeovPrzep F; RejAp 184, Ff; Y náſz ięzyk Polſki rychłoby vroſł/ gdybyſmy ſie go rozmiłowáli GórnDworz F8, T4v, Hh7, Hh7v; HistRzym 11v; Słuchay iáko powieda: Iż dobry goſpodarz/ gdyby wiedzyał ktorey godziny miał by podkopáć złodzyey dom iego/ iżby każdy był pilen ná ſtraży ſwoiey. RejPos 346, 34, 40v, 41, 64v, 69 (34); BiałKat 271, 328v; poiąłbych y Swinię z obory/ Gdyby dáłá pieniądze/ do moiey komory. BielSat D4 [idem BielRozm 31]; GrzegŚm 12, 61; HistLan B2, Cv, D2v, D3v, F5; KuczbKat 1; Y nie mogłbych ſmácżno vſnąć/ Gdibych niemiał konwie muſnąć RejZwierc 233, 34v, 43v, 96v, 151, 151v (33); BielSpr 26v, 59, 59v, 60, 65; WujJud 28, 35v, 41 [2 r.], 52v, 61 (13); WujJudConf 64; RejPosRozpr cv, c3, c3v; RejPosWstaw [41²], [143²]; nigdybym temu nie wierzył/ żeby ták oni ludzie vcżeni mieli ſię mylić/ gdybym ſam tego nie doznał. BudBib c3, b2v, b3v, Iudic 8/19, 2.Par 6/26 (8); HistHel C3; MycPrz I B2v, II A3v, Bv, C, Cv (9); iákoſzby go byli chwalili/ iákoby mu śię byli modlili/ gdy by vphánia w nim nie mieli. BiałKaz G2, K2; BudNT przedm b2v, cv, c2, c2v, loann 15/24 (9); mowá ich gdyby byłá prawdźiwa/ ábo gdyby właſnie od nich byłá opiſána/ miáłáby w ſobie grubą y piſmu ś. nieprzyſtoyną niezgodę. CzechRozm 146v, 13, 33v, 58, 69 marg, 70v (64); PaprPan A2, Bv, C3, C3v, Dv (34); ModrzBaz 12v, 21, 25, 33v, 37 (20); ModrzBazBud ¶ 6v; Wieleby ſię innych y ſtárych y młodſzych Doctorow przywieść mogło/ gdybych ſię ná ſkrocenie tych kśiążek nieoglądał. SkarJedn 73, 20, 62, 102, 110, 130 (22); SkarŻyw 2, 15, 25, 87 [2 r.], 100 (24); Byłby Polakow Wſzewold z Wołyńcy potłoczył/ Gdyby Kázimierz z ſwieżym vphem nieprzyskoczył. StryjKron 230, 385, 607, 632 [2 r.], 667, 677, 707; Trzy rzecży mi wielkie I. M. zádáie: ktore gdyby prawdźiwe były mogłyby mię ſłuſznie w nienawiść táką do ludźi przywodźić CzechEp 337, [3], 22, 33, 39, 45 (70); NiemObr 15, 33, 40, 50, 100 (7); KlonŻal D3; ReszPrz 48, 98; ReszList 155; WerGośc 222, 242; WisznTr 31; BielSen 3; PudłFr 57; ArtKanc O3v; BielRozm 9, 31; złey ſłáwy [...] vść byście mogli gdybyśćie mieli pewny ſpoſob obieránia Páná GórnRozm A2v, C2v, C4, C4v, D, D4 (38); PaprUp F, Fv, F4v, G, G2; ZawJeft 40; ActReg 87, 104, 160; GostGosp 154; Y zleby ſie s thą Rzecżąpoſpolithą działo/ gdyby tylko ná iednego cżłowieká rádzie y piecżołowániu zoſtawáć miáłá. Phil I2, B4, I, I3, R2; GórnTroas [3], 39, 62; GrabowSet Bv, B2v, D4v, 13, Y2; OrzJan 80, 81, 94, 95, 97, 113, 131; WyprPl A4v; gdyby [Bóg] záśiadł ná ſąd ściśle názbyt y ſurowo z ſtworzeniem ſwoim/ nie vſpráwiedliwiłby ſię przed oblicżnością iego/ żaden żywy cżłowiek. LatHar 158, 165, 244, 250 [2 r.], 330, 513 (12); KołakCath Cv; Nie miałbyś żadney mocy przeciw mnie/ gdybyć iey zwierzchu nie dano [nisi tibi datur]. WujNT Ioann 19/11, Matth 11/21, 23, 12/7, 24/22, 43 (32); WysKaz 11; próznoby Práwá dáwáć/ gdyby ku exequuciiéy nie były przywiedźioné [nisi executioni debitae demanderentur JanStat 244] SarnStat 190 [idem 898], 87, 117, 192, 193, 194 (14); GrabPospR K3, K4, L [2 r.], L2v; PowodPr 45, 49, 67, 69, 83; wielkie cudá cżyni przez nie P. Bog. a iákożby to czynili gdyby o nas niewiedźieli? SkarKaz 636a, 121a, 156b [2 r.], 157a, b, 159b (18); VotSzl B2v, Cv [2 r.], C2v, D, D2v, E2v; Radbym moy oycze, gdybyś ná to chciał zezwolić CiekPotr 22, 6, 8, 16, 42, 43 (10); CzahTr E3, H4v; PaxLiz B3v, B4, C2v; Gdyby w ćiele oko chćiáło ſtać gdźie ręká/ y ięzyk gdźie nogá/ y ręká gdźie żołądek: byłby wielki nierząd/ y ſproſna ſzpetnotá. SkarKazSej 677a, 660b, 671a, 674b, 687a [3 r.], 689b, 697a; KlonFlis E4v, H3v; KlonWor ded **3v, k. **2v, 47, 69; A gdyby ſię ſtroiłá w ſtáropolſką ſzátę [...] Nie vſzłáby wnet śmiechu/ nie miáłáby ſługi/ Nie wywiodłby iey w taniec ZbylPrzyg A3v, A2v.

Połączenia: »gdyby ... dopiero, a dopieroż gdyby« (2 :1): CzechRozm 29v; Lecż gdybych ſię Bogá niego záprzał/ dopiero bych/ w práwe/ iſte/ y ẃiecżne á więtſze męki wpadł. SkarŻyw 41; A dopieroż gdyby ſię poſpolitym ruſzeniem na nieprzyiaćielá puśćić/ więceyby ſię ieſzcże tą przypowieść teraz przywiedźiona na nas ściągáłá. PowodPr 62.

»gdyby ... tedy(ć)« (148): PatKaz I 6; gdyby piękna była dobrymi obycżaymi okraſzona, á gdyby od dobrich rodziczow poſzła, zdrowa á bogata była, tedyby ſie mądry ożenić mogł BielŻyw 108, 57; GlabGad C3, C5v, D6, E3v, H8v (8); LibLeg 11/40v, 85v; SeklKat N3; HistAl L3, L8v; DiarDop 114; KrowObr 223, 228v, 239; BibRadz II 130c marg; gdyby to ná moiey mocy zależáło/ tedybychći ie ſam ſobie wolał dáć á nie brátu BielKron 41; KwiatKsiąż F4, M2v; SarnUzn H5v; RejPos 17v; BiałKat 271; KuczbKat 40; Ale gdyby też pomiernie/ poććiwie/ pobożnie/ á ſkromnie cżáſow ſwych vżywał/ tedyby y roſkoſznie żyw był RejZwierc 157; BielSpr 38; WujJud 173v, 176; WujJudConf 139; BudBib b3v, c2v; MycPrz II A3, C3v; Gdyby ten wáſz Iezus był onym záſlubionym meſyaſzem/ y iáko wy mowićie Synem Bożym/ tedyby on nie był Bogu przećiwny CzechRozm 68v; Gdyby ſpráwy Boże były/ iáko ſą ſpráwy ludzkie/ tedyćby coś było podobnego powieśći twey. CzechRozm 184, 14, 14v, 18, 18v, 29 (66); ModrzBaz 30, 69v, 138v, 139; SkarJedn 277; StryjKron 380; A zwłaſzcżá gdyby kto rzecż tę wedle piſmá o przycżyńcy náſzym Iezuśie Chriſtuśie rozumiał bez zmyślonego błágánia gniewu Bożego/ tedyby ieſzcże znośnieyſzy był ten błąd. CzechEp 187, 7, 14 marg, 16, 38, 65 (25); ArtKanc E7v; GórnRozm C3; WujNT przedm 10, s. 140, 237, 342, 532; SarnStat 83; PowodPr 39; Acz gdyby ſię na to y drudzy zgodzili/ tedybym y ią rad zezwolił VotSzl D2, Cv, C3, C4v, E3.

»gdyby ... to(ć)« (2): A gdyby ſie takie woyſká nálázły ku onym kthore ſą ná nieprzyiaćielá wypráwiony/ toćby były teraz mocne pośiłki RejZwierc 262v; Gdyby vbodzy ludźie pozwawſzy/ á nie wygrawſzy práwá [...] poćic ſię záśię mieli/ y wrácáć nakłády: toby żaden choć w naywiętſzey ſwey krżywdźie vbogi/ Páná nie poźywał [!]. GórnRozm I2.

»gdyby ... wnet (a. hnet)« (9): BielŻyw 119; Ieſt to dla zbitniey flegmy w takim ćiele panuiącey, ktorzi gdyby nie plwali hnet by wpadli w febrę vſtawicną która z takowego zbitku pochodzi. GlabGad C6; SarnUzn F3v; SienLek 112v; RejPos 325; RejPosWstaw 42; Gdyby práwem chćiał káráć wnet by Wincentego/ Onego to s Pomrzan (!) ábo więc Glinſkiego. Wnet byſmy mieli MycPrz I B3v; GórnRozm G4v; WujNT Luc 12/36.

»(a) zwłaszcza gdyby« (5): MycPrz II C3v; CzechEp 187; GrabowSet X; PowodPr 83; bylibychmy ku przyięćiu żołnierzá y ku rátunku Rzeczypoſp: ſpoſobnieyſzy/ á zwłaſzczá gdybychmy záwſze mieli pewne Rotmiſtrze w Koronie VotSzl E2v.

Spójnik „gdyby” poprzedzony innymi składnikami wypowiedzenia (80): kthorzi gdi bi nyemyely wolno yezdzycz pozyemy w. m. obrazylo bi ſzye them przemyerze kthore yem K. m S Czeſſarzem ye^go mczią Tv- reczkyem y s. m. ma. LibLeg 11/153v; MurzNT 28v; Diar 60; GliczKsiąż D3, O4; Snadź na ſproſnego Oſłá gdyby gi [złoto] włożono/ Y temuby pocżćiwość z dáleká cżyniono. RejWiz 96v, 108v; RejZwierz 25v, 129v, 136; niezgodámi wielkiemi ſámi Grekowie gdyby ſie zwalcżyli/ on by na nię [!] ſprácowáne á ludzką pomocą opuſzcżone vderzył BielKron 240; KwiatKsiąż P2; SarnUzn G3v; HistRzym 4; RejPos 279, 312; WujJud A3, 44; WujJudConf 210; PaprPan P2v; ModrzBaz 89v, 94; SkarJedn 58, 62 [2 r.]; dziwuie [!] ſię iſz to cżyniſz/ co gdyby inne drugie czyniły/ bez przygány by być niemogły. SkarŻyw [197]; CzechEp 21, 64, 125, 154, 296 (7); NiemObr 17, 46, 94, 110; ReszPrz 107; GórnRozm F4v, M3; ActReg 129; Phil F, K3; OrzJan 18, 23, 108; WujNT 20, 133, 439, 625, 661 (6); SarnStat 106, 1263; PowodPr 83; VotSzl C4v, D3, E2v; CzahTr Iv; SkarKazSej 674b.

Połączenia: »gdyby ... ażciby« (1): Co gdyby ſie ták wyznawáło/ y ták temu wierzyło/ áſzćiby rzecż cáła byłá. CzechRozm 65.

»gdyby ... tedy« (18): BibRadz *3v; Táki gdy by był tedy pewnie/ lepiey by wto był vmiał vgodźić BiałKaz H2; CzechRozm 29, 70, 70v, 78v, 107v (9); Co gdyby ieſzcże rozumieli o ſámym Iezuśie Chriſtuśie cżłowieku [...] tedyby ieſzcże znośnieyſzy był ten błąd. CzechEp 187, 277; WujNT 97; PowodPr 39; VotSzl C2v, D3, D3v.

»gdyby ... toż« (1): Co gdyby ſie wprzod wſzyſtko z nimi mowiło y porządnie rozebráło: tożby dopiero zoſobná do Páná Iezuſá przyſtąpić/ y o iego też vrodzeniu/ cżáſie/ y mieyſcu mowić CzechRozm 70.

Z trybem oznajmującym, rozkazującym lub bezokolicznikiem w zdaniu nadrzędnym (też z elipsą czasownika) [w tym: w antepozycji (293), w postpozycji (112), w interpozycji (39)] (443): Będzieſz ſie we mnie kocháłá/ Gdy by mię dobzre [!] poznáłá. BierEz B4, F3; TarDuch D2v; gdyby mamka/ albo biegunkę/ albo zapiekłoſć żywota cierpiała/ á na to lekarzſtwa pożywała. Lepiey ieſth aby inſza dziecię trzymała FalZioł V 37, III [3], V 36 [2 r.], 99; BielŻyw 90; GlabGad H7v, K8v; MiechGlab *2; gdi bi thego poſlowye pana Voyewodzyny dowye- dly yſch bi kyedi bil wydzyan od kogo v voloſchech nyethilko the svmme okthoram go pan Voyewoda Wyno- wal traczycz chczyal. Alye y mayethnoſczy ſſwoye y gardlo pod karanye naſche poddawall. LibLeg 11/159, 6/116v, 10/153v, 11/77, 185v; ComCrac 20; RejRozpr C2v; RejJóz F4v, N7; RejKup g7, z8v, dd4, Eev; HistAl G6; MurzHist G4; MurzNT 58v [2 r.], 76 [2 r.], 93v, Mar 13/28, 29 (10); Diar 52, 54; DiarDop 102, 110; GliczKsiąż B8, I8v, L2, L7, N4; biorą ſpadek po Dźiádu y po Bábie z drugimi Dźiedźicmi/ thyle ile Rodźicy ich mieli bráć gdyby byli żywi. GroicPorz ff4, f4v, k, k3v [2 r.], k4, x2 (20); RejWiz 14, 52, 59, 71v, 133, 194v; Gdyby kto kordá dobył przed náſzym Rycerzem/ táki w łáſce Rycerzowey UstPraw D4, A2v, A3, A3v, B, C4 (31); RejFig Bb5, Dd2v; RejZwierz 9, 10, 74, 105v, 106v, 137; Ale gdyby mąż dowiedźiawſzy ſie bronił iey tego/ wniwecz obroći ſlub iey w ktory ſie wdáłá BibRadz Num 30/9, Ez 18/10; OrzRozm B3v; gdy by cżłowiek po złym vcżynku vciekł do kośćiołá/ nie wydáwáć go. BielKron 165v, 169, 216, 465v; Błogosławione będą Rzecżypoſpolite/ ieſliże ie miłoſnikowie mądrośći rządźić będą/ albo gdy by ich rzańcze rozmiłowali ſię mądrośći. KwiatKsiąż F3v, G4; Mącz 77d, 341c; Prot B4; SienLek 186; LeovPrzep Av; RejPos 8, 20, 34v, 57v, 59v (11); BiałKat 291; Bo gdyby nie to było ſtárcá rátowáło/ Niewiem komu na ſwiecie gorzey ſie sſtáć miáło. HistLan F, F5; To ieſt ziemiá obfita gdy by miáłá ludzi RejZwierc 241 v, 194v, 248; BielSpr 50v; WujJud 216; RejPosRozpr cv; vcżyniſz/ y rozſądziſz sługi twe/ oznaymuiąc niezbożnego. (marg) Wła. niezbozniáiąc niezbożne^go. gdyby ták náſz ięzyk zniosł. (‒) BudBib I 189d, Ez 18/24; MycPrz I B2v, B3v, II B4; BiałKaz Iv; zdrowia ſwego/ wydáć na mięśnie/ iż ták rzekę/ iátki/ gdyby ták byłá wola Boża/ nie záłuyćie. CzechRozm A8v, 28v, 87, 91, 127v, 173 (11); PaprPan X2v, X3v; ModrzBaz 3, 59, 73, 78v, 92, 96; SkarJedn 5, 55, 67, 136, 371; SkarŻyw 118, 162, 312, 457, 504, 538; ZapKościer 1580/14, 1582/31, 1586/64, 1588/77v; CzechEp 105, 161, 201, 339; Teraz ſye o Pſkow boiał: Pſkow mu w głowie cwałał: Widząc że wſzyſtko ſtráćił/ gdyby Pſkowá ſtradał. KochJez B; NiemObr 25, 93, 178; ArtKanc R19; dla wielkiey ſwobody siłá Pańſtw vpádło/ ktore trwáć mogły gdyby były pomierną Wolność záchowáć chćiáły. GórnRozm Bv, C3, I; ActReg 9, 51, 125, 168; GostGosp 94, 108; Szwiec nie może cále ſwego rzemięſłá odpráwowáć/ gdyby rázem chciał być y Szewcem y Bárwierzem: Tákże też Bárwierz w rzemieſle ſwym oſzukan być muśi/ gdyby ſie chciał vcżyć rzemięſłá Szewſkiego. Phil S2, K2; GrabowSet F3v, Q3; OrzJan 13; WyprPl A3v; GDybych mowił ięzykámi ludzkimi y ánielſkimi/ á miłośćibych nie miał; sſtałem ſię iáko miedź brząkáiąca/ ábo cymbał brzmiący. WujNT l.Cor 13/1, Matth 18/19, 21/21, Luc 16/30, 1.Cor 12/19, Hebr 11/32 (9); WysKaz 11; widząc bydź ſzkodę wielką co vpádło, ieſcze więtſzą, gdyby wſzyſtko zginęło, zebráli záś tè które mamy odrobiny ięzyká Láćińſkiégo, y do potomnych podáli. JanNKar C2; SarnStat 156, 321, 432, 502, 504 (45); PowodPr 53; SkarKaz 41a, 44b, 159b, 550a; CiekPotr 47, 79; SkarKazSej 694a; GosłCast 29; KlonWor 13; PudłDydo B2v.

Połączenia: »gdyby ... tedy« (120): MetrKor 34/134v [2 r.], 135 [4 r.]; ieſtli ony węzły iakoby żołte będą/ thedy Syny znamionuią, á gdyby białe/ tedy dziewki. FalZioł V 35, I 22a, 57b, 87a, 155b, IV 5d (17); GlabGad E8v, L7; MiechGlab [90]; LibLeg 6/118; MurzNT Matth 24/15; POwod gdyby pozwawſzy kogo/ ſam nieſtánął/ tedy on rok tráći/ ná ktory pozwał GroicPorz f2v, zv, bb4v; gdyby kto był trzy rázy w Sądzye oſkárżon o złodzyeyſtwo/ tákowy choćby wroćił ono co weźmie/ tedy iednák ma być nieſławnym UstPraw I3v, Av, A4, C2v, I2v, C3 (17); BibRadz Lev 4/3, Deut 18/6; SienLek 125; RejPos 89v, 129v, 152v, 230; MycPrz I C4v; CzechRozm 56, 66, 100v, I29v, 189v, 205v; ModrzBaz 96; Gdibi Andraſz nyewykupel ty wloki wyeſterzi lata, tedy vcziwy Ian skiba bęndze powynyen vſziwacz ty wloky ZapKościer 1584/48v, 1580/5v, 1584/48 [2 r.], 48v, 1585/57, 57v (17); CzechEp 15, 269, [386]; Gdyby ſie co miáło pſowáć w folwárku/ tedy to przedáć lepiey GostGosp 26, 112, 122, 158; SarnStat 14, 47, 65, 129, 151 (33).

»a to gdyby« (3): te^go ſie maią napijać ci kthorzy by thy choroby mieli/ á tho gdy by w ſobie gorącżki niemieli FalZioł I 40d; A poniewaſz ták ieſt/ iáko mowię/ á coż tego ieſt zá potrzebá cudow ſie domágáć [...] á nimi chćieć Zbor wielki zgromádzáć? ktory/ to pewna/ iáko ſie cudámi zbierze/ tákże ſie też záś drugimi prętko roſproſzy: á to gdyby cudá na cudá przyſzły. CzechRozm 189v; CzechEpPOrz *3v.

»a zwłaszcza gdyby« (8): BielŻyw 133; obwiniony może ſię wypráwić godnymi świádki/ iż niewinien tego vczynku/ á zwłaſzczá gdyby przy nim rzeczy krádzyoney niezáſtano. UstPraw 13, A, Bv, H4v; RejPos 253; CzechRozm 50; Naprzod tedy iżby do tego ſkárbu Rzeczypoſp: chowánia/ pewnego mieyſcá y wárownego było potrzebá/ tedy nie rozumiem ſnádnieyſzego nád Ráwſki/ Wárſzáwſki ábo Tykoćińſki zamek/ á zwłaſzczá gdyby iáką municyą vfortyfikowány ieſzcze był VotSzl D4v.

Z niezwykłą formą orzeczenia w zdaniu podrzędnym [praes (1), fut (1), z końcówką trybu warunkowego -by (1)] (3): Alie gdi by/ człowiek prawiy Zdobrey wiary takie/ ſprawy Czyni wiernie ku czczy twoiey [...] Wiele ſobie pomoċ może RejKup r2; gdyby ktory ſzláchćic ktoréykolwiek condytiiéy będący/ śmiałby gwałtem y mocą dom czyy náiecháć álbo naiść [...] tákowy [...] ma vtráćić dobrá ktore trzyma SarnStat 1169.

Połączenie: »gdyby ... tedy« (1): gdy by ktho thego slyadu nyebądzye mocz odprawycz thedy thaky wſzyczka skodą ma oprawycz y zaplaczycz MetrKor 34/134v.

Spójnik „gdyby” poprzedzony innymi składnikami wypowiedzenia (32): Kthore [wiersze] gdyby kto z na- bożeńſthwem raz przez dźień mowił/ tego dnia złą ſmiercią zginąć nie może TarDuch E3; kamień kokoſzy [...] w żołądkoch Kapłoniech nalezion bywa. Gdy kogut po trzech leciech bywa okapłoniony/ albo oprawiony/ á po okapłonieniu gdiby przez ſiedm lat był żyw. FalZioł IV 47d; GliczKsiąż B5, I3v, L7; A na wtorey męce gdy by nie zeznał/ ále sſtale przał/ iuż trzeći raz niema być męczon. GroicPorz ii3, hh4 [2 r.]; BibRadz 2.Esdr 9/29; BielKron [332²]v; BudBib 2.Esdr 9/27; CzechRozm 231; PaprPan Dv; Co ſię łácno ſpráwi/ ieſliby łápácże vrzędow przygáną iáką karano/ á bogáctwá gdyby w mnieyſzey wadze były. ModrzBaz 82; ZapKościer 1580/13v; CzechEp 67; NiemObr 43; BielRozm 30; GórnRozm G4; Azaż ſámo przyrodzenie was nie vczy/ iż mąż gdyby włoſy zápuſzczał/ ieſt mu ku zelżywośći: lecz niewiáſtá ieſli zápuśći włoſy ieſt iey ku chwale WujNT 1.Cor 11/14, Ioann 21/25; SarnStat 327, 545, 766, 845, 981; PudłDydo A4.

Połączenie: »gdyby ... tedy« (5): Sędźia gdy by niebył ná then czás domá/ á przytráfiłá by ſye táka ſpráwá o złoczyńſtwo/ tedy Mieſzczánie [...] obieráią Sędźiego GroicPorz m4v, m3; UstPraw E4v; BudBib Dan 1/10; Czego gdyby ſtroná nie vczyniłá tedy iuż wieczna bánniciia ma ná niéy zoſtáć. SarnStat 875.

Zdanie nadrzędne wprowadzone przez spójnik „by”, lub złożony z partykułą -by w drugim członie (41): BierEz N3v; BielŻyw 6; RejPs 63; Iedno oſtrzeż miły panie bych nie zbłądzył y ia Gdy bych ſie iey namowić dał RejJóz F6; MurzHist Ev; Diar 27, 30, 39, 68; táka zmowá byłá/ áby go wyzwolił z rękoiemſtwá gdyby w nim więcey niechćiał być. GroicPorz r3v, cc4, iiv, kk2v; RejWiz 142; RejZwierz 2v; BibRadz I 1a marg; OrzRozm L2v, T2v, T3v; GórnDworz I4v; BiałKat 198v; HistLan C4; RejZwierc 192v; gdyby nieſtáło potomſtwá Sálomonowego [...] żeby z Nátáná brátá iego potomſtwo ná ſtolicy Sálomonowey vśiádło. CzechRozm 150, A3v, 158; NiemObr 24; ModrzBaz 79v; Tedy ſrodze Rápłanowi [!] zákazał/ áby nikomu poki on żyw/ cudá onego niepowiádał: boiąc ſię áby prze ono co ſię zſtáło/ ludzką ſię chwałą wewnątrz nie ſkáził/ gdyby zwierzchu wielki v ludzi był. SkarŻyw 497, 482; Phil F2; OrzJan 95, 134; SkarKaz )(2v, 422b; KlonWor 42.

Połączenia: »a to gdyby« (4): rozumieć trzeba iżeby ſie woda w lembikhu [!] niewznoſiła kthora ieſth miedzy zioły/ á to gdyby ſie alembik zagrzał barzo. FalZioł II 2a; SienLek 11; CzechRozm 212v; na to też vcżnie ſwe ná świát poſłał/ áby oćieć [!] iego z tąd był vwielbion: á to gdyby oni ſzedſzy owoc obfity przynieśli. CzechEp 118.

»zwłaszcza gdyby« (1): Wſzedwſzy tedy wradę/aby się to dalei nie roſsłáwiło/ zwłaſzcza gdyby dłużyi trfáł wmieście tak zácnem/ kazali^go wieść do Citadelle miaſteczka MurzHist T3v.

a. Wyraża warunek wyłączny i pożądany: byleby; dummodo Modrz, JanStat; si Modrz, PolAnt; modo Modrz; utinam PolAnt (48):

b. Wyraża stosunek warunkowo-wyłączający; zdanie nadrzędne zawsze w trybie oznajmującym: chyba; nisi JanStat, Vulg; donec Vulg [zawsze w postpozycji] (9): Każdy páſterz winien ieſt czáſu prześládowánia y nie- beśpieczeńſtwá mieſzkác przy ſwey trzodzie áż do śmierci. Chybáby onego ſámego ſzukano y prześládowano/ á nie trzodę iego: ábo gdyby go wzgárdziłá trzodá iego. WujNT 349.

Połączenia: »aliż gdyby« (1): Coś my dopuśćili zakłádu ſummy wielkiey żydom/ tedy tákowy zákład nie ma ſię śćiągáć áni ma być dan na iednę perſonę/ áliż gdyby ſię miáſto zburzyło na żydy. UstPraw I4v.

»aż gdyby« (3): żadna záś niemogłá wniść do Krolá/ áż gdyby Krol chćiał Leop Esth 2/14; więcey nie będę ieść tego/ áż gdyby ſię wypełniło [donec impleatur'] w kroleſtwie Bożym. WujNT Luc 22/16, Luc 22/18.

»jedno gdyby« (4): do vtráconey źiemie przyść nie mogą/ iedno gdyby ich do niey Meſyaſz doprowádził. CzechRozm 121; SkarŻyw 14; [pozwanemu] dilácia ináczéy nie ma bydź dopuſczoná/ iedno gdyby kto iego imięniem zá przyczyną prawdźiwéy niemocy iéy żądał. SarnStat 662 [idem] 935.

c. Z odcieniem modalnym optatywnym w receptach i zaleceniach lekarskich; zdanie nadrzędne z trybem oznajmującym [w tym: w antepozycji (25), w postpozycji (1), w interpozycji (4)] (30): Gdy by tego ziela pragnączy cżłowiek maſtikował, oddala prągnienie FalZioł I 38b; Ten korzeń gdy by vwarzył á dał pić/ ſen twardy á mozgowi ſzkodliwy cżyni. FalZioł I 87d, I 52d, 63a, 83a, 112b, 116a (14).

Połączenia: »gdyby ... tedy« (15): gdy by ſie kthory cżłowiek thym okadzył: thedy zgrzythanie zębow mieć będzie. FalZioł I 40b; Popioł z ocżu gich ſpalonych gdyby z białkiem zmieſzawſzy w ocży wpuſcił/ tedy wzrok naprawia. FalZioł IV 26c, I 39b, 24c, 34d, 35a, 53b (15).

»a zwłaszcza gdyby« (1): Chęć ku iedzeniu daie, A zwłaſzcża gdy by kto vcżinił ſzáłſzę ſtey wodki á ſtro- chą pieprzu y oczta FalZioł II 12b.

d. Wprowadza dodatkową uwagę, luźno związaną z całością zdania; si Vulg [w tym: w antepozycji (1), w post- pozycji (2), w interpozycji (7)] (10): Nuż gdy bych chciał wſpominac ći Czo w cznotach ſtali Y w nawiętſzych przygodach nicz ſie nie lękali RejJóz F7v; Moim zdánim do małżeńſtwá gdyby kto vmyſlił wnye wſtąpić/ wyelkyego á zbytnyego bogáctwá nyetrzebá GliczKsiąż Q; Aduocatus, gdy byś chciał práwie wyłożyć/ y wedle práwá Ceſárſkiego/ nieieſtći Woyth, ále Patronus ſeu defenſor cauſarum GroicPorz cv; CzechRozm 164; on nie tylko tego nie cżyni/ żeby nieprzyiacioły ſwe miłowáć miał (gdyby y to prawdá byłá żeſmy my I. M. nieprzyiaćiele) ále ſię ieſzcże na niewinne ták bárzo śierdźi CzechEp 19, 71, 173, 252, 265; wiedzą wſzyścy Zydowie/ będąc mię świádomi z dawná (gdyby świadczyć chćieli) iż według napewnieyſzey ſekty nabożeńſtwá náſzego żyłem Pháryzeuſzem. WujNT Act 26/5.

Z trybem warunkowym w zdaniu nadrzędnym [w tym: w antepozycji (51), w postpozycji (20), w interpozycji (18)] (89): BierEz K, N4v; BielŻyw 46, 65; RejPs 77v; Iozeph pyta czo by theż rzekli gdy by ſie wroćił RejJóz O6v; RejKup 17v; Krolowa rzekłá á gdybys miecż miał cożby vcżynił HistAl L8, L8; MurzHist S4v; MurzNT 103v; Diar 40; GliczKsiąż D2v, P6; GroicPorz qv; Leop 1.Joann 2/28; OrzList hv, i2v; RejFig Dd2, Dd5; RejZwierz 64, 69; OrzRozm L4, S3; gdyby przed nim kto ofiárę cżynił ſtoiąc ku połnocy/ mogłby pátrzyć do domu ſwiętego. BielKron 33v, 311; KwiatKsiąż N3; Cobyſmy z tákowym Tyránnem (gdyby go Pan Bog na nas przepuśćił) ſobie poczęli OrzQuin S2, S2; SarnUzn Fv; RejAp 194v; GórnDworz Ee5; A gdybyś też vźrzał gáłąś cirniową ábo głogową/ á oną wyroſłá s pięknego krzaká winnego/ á vkazáłá márne iákie kwiecie na ſobie/ izażbyś iey nie odrzezał RejPos 172, 19, 68, 111v, 132v, 146v (15); RejZwierc 136, 166v, 170v, 185v, 188 (7); BielSpr 69v; BudBib c2v; A gdy by o co pozwan/ ſąd by mu folgował MycPrz I B2, II A3, C3; Odpowiedź moiá gdy by mi z nimi przyſzło mowić tháka by byłá CzechRozm 103, 3v, 69, 115v, 175, 206 (9); PaprPan C4v, I2v, N, Q3, S3 (9); Bo gdyby nieprzyiaćiel/ cżego Boże vchoway/ woiował [Hoste enim ... grassante Modrz] á naſze pośiadał/ niemiałby żadnego bacżenia ták na świetſkie iáko na duchowne. ModrzBaz 139, 17, 22, 35v, 47V, 50 (11); SkarŻyw 141, 202, 278, 337; CzechEp 14, 62, 64, 101, 132; WerGośc 247; BielRozm 7; GrabowSet C3, S; OrzJan 15, 130; WujNT lac 2/2; WysKaz 40; SarnStat 111, 954, 985; GrabPospR K4, Mv, N; SkarKaz 386b; Ktorych zamkow ſtrzeż ſam Pánie Boże á racz bronic od Pogan: bo gdyby ſię im/ vchoway Pánie Boże/ w ręce doſtáły/ lepieyby ie oni fortifikowáć y opátrowáć vmieli VotSzl F, E3; CiekPotr 37, 72; gdyby kto ſpytał: iáko to kroleſtwo zowią? odpowiedźiećby każdy mógł: Kápłáńſkie. SkarKazSej 677b; Gdyby ták w polu/ boday mię vbito/ Potłukłby żyto Iáko grad iáki tą Láciną ſwoią KlonFlis H3v.

Połączenia: »gdyby ... natychmiast« (1): Tá rzeká [...] ták prętko bieży/ iż gdiby kto wſzedł w nię/ nátych- miaſtby prętkoſcią iey był pochopion HistAl F.

»gdyby ... tedy« (4): GDyby ſie mnię kto rádził iákoby dobrego/ Cżłowieká miał stanowić/ we wſzech ſpráwach iego. Tedybych mu wyſtáwił/ tego Spytká cnego RejZwierz 61 v; OrzRozm D3; MycPrz II B2; gdybyſmy to/ czego Boże vchoway/ vczynili/ tedyby to było irritum et inane. SarnStat 15.

»gdyby ... to wtenczas« (1): A gdyby iuż z onego vrzędu wyſtáli/ toby w ten cżás/ ieſliby ktory na vrzę- dźie wyſtąpił/ niechayby był karán. ModrzBaz 91v.

Spójnik „gdyby” poprzedzony innymi składnikami wypowiedzenia (2): RejPos 111v; w ſpomni na grzeſznego Hieronimá/ ktoremu gdy by Pan Bog dał obierác: wolał by ſuknią Páwłowę z wysługą iego/ á niſzli krolewſkie odzienie SkarŻyw 52.

Z trybem oznajmującym oraz rozkazującym w zdaniu nadrzędnym [w tym: w antepozycji (281), w postpozycji (70), w interpozycji (52)] (403): BierEz Lv; a iakoż tedy będzieſs mógł wiecżné męki znoſitz/ gdy by na nie był ſkázán [...] gdyż teráz tako malá męka tak niecirpliwe^go cie cżynij OpecŻyw [192]v; OpecŻywPrzedm C3v; A dla twoiey zbytniey zimnoſci iako iad zabija gdi bygo ktore zwierzę miało pożywac FalZioł I 34d; Gdyby ſie kto oparzył á bębele ſie zdziałały á pothym gdyby ſie ty bębele ſprzepukały/ ſetrzy tę ſkorę na proch á zmieſzaj z białem kadzidłem á tym poſypuy. FalZioł I 116a, I 4c, 6a, 9d, 19a, 33d (53); ani tim ma ſzafowaé porucżnik (gdyby kthora ſirothka vmarła) na kogo ten dział ma ſpaſć. BielŻyw 7, 77, 110; BielŻywGlab nlb 14; GlabGad F3v, 17v; MiechGlab 3, 54; KłosAlg Fv, F2, H2v; Wnuczcze przerzeczoney Anny starey nyewiasti gdi bi dorosla a za mąz chcziala yſcz, za dobrym a cznothlywym rząndzenyu iey polieczil y roskazal dacz pyenądzy dwiesczie zlotich. MetrKor 59/76; RejPs 102v, 107v; ComCrac 19v; LibLeg 11/161v; SeklKat M3; RejKup g4v, o5, P; HistAl E5, Gv, I7, M4; MurzNT Matth 12/11, Luc 6/22, k. 78v; Diar 41, 81; odrzekł ſie potym nigdy gdiby ktho ſłyſſał albo widzyał/ nye káráć. GliczKsiąż G5, D3, G3, N4v, O8v, P3; LubPs A3, dd6v; GroicPorz e2v, g4, h2v, mv, m3 (9); Ale gdyby cie też wiodł do cżego márnego/ Coby miáło obruſzyc wolą Páná twego/ Tegoś ſłucháć nie winien RejWiz 189, 7, 71, 145v; Gdybyś vźrzał potwarzy niedoſtátecżnych ludzi/ á bezpráwne ſądy/ áno ſie przewraca ſpráwiedliwoſc w źiemi: nie dziwuy ſie tákowym rzecżam. Leop Eccle 5/7, Lev 2/4, Num 6/21, Deut 25/5, 30/1, 4.Esdr 16/13 (11); Sláchty y duchowni ſą wolni od wſzelkiego cłá/ gdyby co ſwego właſnego przedawali UstPraw Ev, Av, B3, C3, D2, F2v (11); RejZwierz 91; BibRadz Lev 15/13; BielKron 9v, 44v, 214v, 434v, 463v, 465v; KwiatKsiąż M3; OrzQuin Hv; Gdyby kogo ziadł pies wśćiekły Albo robak iádowity/ Z rákow rzecznyeh mięſo wydrzy A czyście ié zmlékiem zetrzy/ Dayże to pić ránionému SienLek 154, 32, 48v, 56v, 60v, 81 (20); RejAp [169]; GórnDworz L3v, V6; RejPos 144v, 165v; Ano gdyby ſie był chciał z mieſzkiem obráchowác/ Bárzo w nim wielkie puſtki mogę rzec pachnęły HistLan D3, E; Iáko páná przeſtrzegác z vporu/ álbo gdyby práwá gwałcił poddánym ſwoim. RejZwierc A6, 44, 83v; BielSpr 24, 31, 65; Cżaſu potrzeby/ to ieſt/ gdyby dźieciątko chore bárzo było/ y niewiáſtá okrzćić może WujJud 169v; RejPosWstaw [110²]v; Nikanor [...] vrádził iſz ſię na nie miał tárgnąc w dźień odpocżynienia/ gdyby ſię na więcey vbeſpiecżyli BudBib 2.Mach 15/1, 2.Par 6/29; MycPrz I B3v; BudNT Ioann 3/12; CzechRozm A8v, 28v marg, 29, 104, 154 (14); PaprPan C; ModrzBaz 24v, 84; SkarŻyw 206, 294 [2 r.]; ZapKościer 1580/10v, 1585/57v, 1586/63, 1588/75, 84; CzechEp 100; CzechEpPOrz *3v; NiemObr 5; á czemuſz ich nie żáłuiecie ták/ gdy ie wiezſza/ iáko ich żáłuiecie/ gdyby o zábicie mieli dáć gárdło? GórnRozm E3v; GostGosp 12, 22, 36, 42; Phil D4; GrabowSet C; WyprPl C2v; WujNT Matth 12/11, Ioann 6/62, s. 256, 332; A Gdyby przypádło Iterregnum, pan Podſkárbi y Deputaći tego ſkárbu poſpolitégo pieniądzmi nie máią ſzáfowáć/ iedno zá wiádomośćią y roſkazániém Rad Koronnych SarnStat 365, 35, 70, 181, 426, 436 (25); SiebRozmyśl [A3]v; GrabPospR L2 [2 r.]; Gdybym ia chciał o tobie robić podeyźrzeniem, Ześ onegda z kościołá porwał kielych złoty [...] Iáko mi tego zbroniſz CiekPotr 7, 43, 71; GosłCast 60.

Połączenia: »gdyby ... tedy« (110): MetrKor 34/134, 38/502; gdi by miedźi wężem położił z iedney ſtrony ogień a z drugiey ſtrony ieſion / thedy wąż daleko woli w ogień w bieżeć niżli w Ieſion FalZioł I 53d, I 13d, 21b, 30b, 34d, 40d (45); GlabGad B4v, D4; KłosAlg F2; LibLeg 6/115v, 116, 156v; SeklKat Y2v; ZapWar 1548 nr 2668; MurzNT Luc 13/25; płod gdyby ſie odchował tedy potym leci gdzyeby chcyał/ o co nie ſámyec albo ſámicá dbác nye będą. GliczKsiąż Q3; GroicPorz ff4v; Leop Iudith 6/13; gdyby ktho ſwoiem dowcipem obrocił rzekę która grániczy inſzem łożiſkiem po ſwey dzyedzinie/ tedy ona rzeká ma być gránicą UstPraw Iv, A, Bv, B3v, B4v [2 r.], D3 (21); BibRadz Gen 46/34, Num 30/8; SienLek 178; RejZwierc 56v, 73, 196v; Gdyby też niebo zámknione było/ á nie było by dżdżá przeto iż zgrzeſzyli tobie [...] Tedy ty wysłuchay BudBib 2.Par 6/26, 3.Reg 8/33, 2.Par 6/24, 32; CzechRozm 2v, 151, 246v; Gdy by teſz ten mlynarſz czo przykopal Roly do mlyna: tedi yedno do trzeczyego ſzyta ZapKościer 1588/77, 1584/43, 1585/61, 62, 1588/75, 1589/85, 1595/89; ActReg 17; GostGosp 48; GDyby ſie do nas pánóm Rádóm ziácháć tráfiło/ dla iákich ſpraw koronnych: tedy z nimi nie mamy nic ſtánowić/ coby ſéymowi y ſtanóm koronnym należáło. SarnStat 34, 624, 700, 846, 869, 1053 (9).

»gdyby ... to« (1): A gdyby ſie iął [Cerberus] gonić/ to pewnie do iámy/ Ale iście nie z Liſem/ lecż s ſámymi pány. RejWiz 162v.

»gdyby ... wnet (a. hnet)« (3): GliczKsiąż E4; gdyby ſie on pierwſzy roznemogł [...] álbo zabit był/ wnet ná iego mieyſce drugi zárázem ſtánął BielSpr 6v; gdyby ktho vyrzawſzy białą głową [!] nierządnie ſie ku niey miał [...] tu hnet każdy táki powſcięgáć ma onę dobywáiączą ſie pożądliwość złą RejPosWstaw [110²]v.

»wtenczas (a. natenczas) gdyby, natenczas ... gdyby« (5 : 1): Cirpliwoſć ieſt odpuſeić w ten cżas gdyby ſie mógł pomſcić. BielŻyw 96; GliczKsiąż Q3v; BielSpr 34v; Bo nawięcey ná ten cżás z pámięći ludzkiey wypada/ gdyby/ vżywáiąc dobrodźieyſtw iego/ mieliby vcżćiwość wyrządzáć Bogu ktory im w tym folguie. CzechEp 87; máią [kupcy koronni] odpowiedáć Zakonowi z téy dáni tylko na ten czás: gdyby ſie przydáło/ żeby z ſwémi máiętnościámi właſnémi płynęli zá morze. SarnStat 1111, 1074; VotSzl E4v.

»a zwłaszcza gdyby« (3): ieſt dobra w każdey bieguncze á zwłaſzcza gdyby iuż kto miał w lelitach ſwogich rany FalZioł II 4c; LeovPrzep Av; A więcże mi ſie też nie godźi/ kogo inſzego bronić [...] á zwłaſzcżá gdybych go obronić y porátowáć mogł? CzechRozm 245.

Spójnik „gdyby” poprzedzony innymi składnikami wypowiedzenia (26): takowi gdyby w niemocz w padali czaſu zimnego/ rychley ſie zgoij niż cżaſu letnie^go. FalZioł V 54, I 149b, III 30a, V 71v; KromRozm III L8; GliczKsiąż G3; w tákowey grze koſterney y w inſzych gdy by kto przegrał konie y inſze rzeczy/ Rękoymia áni iſćiec niema być poćiągnion práwem UstPraw B3, B4v, Kv; BibRadz Mich 5/8; RejAp 78; PaprPan Aav; CzechEp 77; WujNT Luc 17/7; O czym gdyby do nas áppellácià vroſłá/ nie omieſzkánie rozſądek náſz vczynimy. SarnStat 272, 35, 70, 181, 890.

Połączenie: »gdyby ... tedy« (5): MetrKor 34/134; ZLodźiey gdy by kogo powołał/ y śmierćią ſwą zápie- czętował: thedy powołány może ſye odwieſć ſwoią przyſyęgą GroicPorz hh3, 114; CzechEp 268; SarnStat 425, 1204.

Zdanie nadrzędne wprowadzone przez spójnik „by” lub złożony z partykułą -by w drugim członie [w tym: w antepozycji (52), w postpozycji (40), w interpozycji (44)] (136): Gdyćby kto cżego pożycżył/ Pátrz by mu to ná cżás wroćił BierEz G, F4v; gdiby łaſki pana Sżcżęſciá doſtąpił/ aby bez onych dobrych mężow rady [...] nitz niecżynił ForCnR C2; BielŻyw 27; GlabGad E7, F3, M2; WróbŻołt Q4; wielgie ſkarbi daye riczerſtwv ſwemv abi bily gotowy gdj bi ych Krol ye^go M obeſlacz raczil LibLeg 10/155, 10/122v; A prośbá iego/ gdy by czego kolwiek proſił iż by mu ſie záwżdy opák obroćiłá RejPs 163, 118; ComCrac 11v; ZapWar 1548 nr 2668; RejKup b5v; MurzHist L3v; MurzNT Ioann 13/19; Odpuſzcżamy winowáycom/ Bądź ſtátecżnym bądź zufálcom Aby też nam odpuśćili/ Gdybyſmy ſie zádłużyli BielKom E7; GliczKsiąż C, D6, N5, P3, P5; LubPs V5v, Z, Z6; gdyby ſie Pan tu ná lud rozgniewał/ A on ſie ná to mieyſce tu płácżliwie zbieżał/ Proſząc o miłoſierdzye/ áby ſie zmiłował RejWiz 184, 129; Leop Ps 2/13, Ioann 13/19; Tedy Abſálom roſkazał ſłużebnikom ſwoim/ áby pilnowáli Amnoná/ gdyby podpiwſzy był dobrey myſli BibRadz 2.Reg 13/28, Gen 18/19, 2.Mach 2/2, I 348d marg; BielKron 209, 332v; RejAp 99; GórnDworz C5, G; RejPos llv, 142v [2 r.]; BiałKat a2v; RejZwierc 10v [2 r.], 37, 81, 187v, 188; BudBib 2.Mach 2/2; MycPrz II B2; BiałKaz G2; ábych potym ſam gdyby ſie co tákiego trefiło vmiał też ná to odpowiádáć CzechRozm 147, 2v, 69v, 197, 223v, 235v (8); ModrzBaz 130; roſkazał kośćielnym odzwiernym/ áby Ceſarzowey do kośćiołá/ gdyby przyſzłá/ nie puſzcżali. SkarŻyw 88, 48, 279, 338, 496; StryjKron 380; CzechEp 53, 134; Bo niewiem ábyś y W. M. ſam/ gdyby kiedy cżás był cżytáć ie/ mógł to pochwalić CzechEpPOrz *3v; OrzJan 30, 84 [2 r.]; WujNT Luc 14/29, 2.Cor 9/4; WysKaz 41; ABy przez niewiádomość nowéy vſtáwy kto nie był omylon/ gdyby co przećiwko vſtáwie czynił téy/ któraby nie byłá ku wiádomośći wſzech przywiedźioná SarnStat 50, 967, 1216, 1236; SiebRozmyśl C; CiekPotr 85.

Połączenia: »potem gdyby« (3): áby [...] bráli ſmyáłosć á beſpyecżnosć mowyenya/ żeby potem gdyby ſie tráfiło álbo do Krolá/ álbo do yákyego Kſiążęcyá [...] rzecż myeć/ ſmyele y beſpyecżnye ſobye pocżynáć mogli GliczKsiąż K7, F2v; ćwiczą ſye ná wyćierpienie rozmáitych mąk/ áby potem gdyby byli poimáni/ mocne męki wyćierpieli GroicPorz ii3v.

»tedy gdyby« (1): otrok [...] zawſze ciepleyſzy ieſt niżli wſzelka niewiaſta nagorętſza zdrowa, chyba tedy gdyby chora była GlabGad D4.

»a to gdyby« (1): żeby ſię y ten vznał/ y krzywdzenia drugich poprzeſtał: á on też twoiey niewinnośći świá- dectwo máiąc/ sſtąd ſię poćieſzyć mógł. A tho gdyby ſię co trefiło/ około rzecży temu docżeśnemu żywotowi ſłużących. CzechEp 4.

»gdyby ... wtenczas« (1): áby gdyby owdźie Wołoſza/ tu Niemcy/ ztąd záśię Polacy w koło w Węgrzéch Turká otoczyli/ w ten czás dopiéro przybydź mógł ſam Pan Bóg OrzJan 107.

a. Bez zdania nadrzędnego w tytułach i spisach treści (16): Gdyby kto był okarmion iadem morzkiego zaiącza. List. 55. Cap. 82. FalZioł *2, + 2, *4 [2 r.], V 29, 109 (8); SienLek 167v; Gdyby kto ná Zydá ſie ieno rzućił gwałtownie. SarnStat 245, 245, 424, 534, 784, 1245.

b. W porównaniach, zdanie podrzędne staje się drugim członem porównania; si Mącz; quam si Modrz; quemadmodum PolAnt (38):

c. Wprowadza zdanie precyzujące, w jaki sposób, przez co realizuje się treść zdania nadrzędnego; si Modrz, PolAnt (15):

a. Zdanie czasowe uprzednie; cum JanStat, PolAnt, Vulg; postquam PolAnt (9):

b. Zdanie czasowo równoczesne; zdanie nadrzędne wprowadzone przez spójniki „aby, niechby” [w tym: w postpozycji (3), w interpozycji (2)] (5): NAprzod położywſzy rodzączą wznak/ głowę na doł ſpuſcić á nogi iey zdrugą połowiczą podnieſć [...] Thak iżby ſie oną niepomykała: gdyby płod był wyciągan. FalZioł V 33v; áby cżternaſty y piętnáſty dźień kxiężycá Adár zá ſwiętá przyięli/ á ná káżdy rok gdyby ty dni przyſli/ vrocżyſthą ććią áby ſwięcili á obchodzili Leop Esth 9/21; SarnStat 1169.

Połączenie: »wtenczas (a. natenczas) gdyby« (2): ktory ocyec ſyná ſwego chcyałby myeć oratorá/ niechayby go ná to wyodł yeſſcże wten cżás/ gdyby w kolebce leżał GliczKsiąż K2v; LubPs X3v.

Z trybem warunkowym w zdaniu nadrzędnym [w tym: w antepozycji (1), w postpozycji (1), w interpozycji (3)] (5): BierEz P3v; Bo zły gdyby cżás ſwoy pewny wiedział/ pewnieby złym być nie przeſtał RejPos 7v; SkarŻyw 364; OrzJan 82.

Połączenie: »gdyby ... jeszcze« (1): gdybym ſię Anyelſką pilnośćią y vprzeymośćią przez wſzyſtek czás żywotá mego gotował/ ábym raz tylko godnie przyiął ten nachwálebnieyſzy Sákráment/ ieſzczeby^m nie mógł duſze ſwey ná vczczenie ćiebie [...] przygotowáć LatHar 216.

Z trybem oznajmującym w zdaniu nadrzędnym [w tym: w antepozycji (8), w postpozycji (2), w interpozycji (5)] (15): Moſeſza i prorokow nieſłuchaią/ nieuwierząc téſz gdyby ktory zumarłych zaśię wſtáł. MurzNT Luc 16/31; Wniwecż ćię obrocę/ y niebędzieſz/ á gdyby cie ſzukano niebędzieſz náleźione więcey ná wieki Leop Ez 26/21; BibRadz Am 6/9; gdyby zebrał wſzytek lud ſwoy y s cudzemi pomocámi/ Perſow ty nie zwalcżyſz iákoś zámyſlił. BielKron 124; BudBib Ps 46/2; CzechRozm 75v, 175; LatHar 6; A teraz brácia/ gdybych przyſzedł do was ięzykámi mowiąc: coż wam pomogę/ ieſli wam nie będę mowił ábo przez obiáwienie/ ábo przez vmieiętność WujNT 1.Cor 14/6; Kto piſmu S. nie wierzy/ ten y vmárłym/ gdyby powſtáli/ nie vwierzy. WujNT 260, Act 13/41.

Połączenie: »gdyby ... (tedy) jednak« (4): á gdyby ſię rzeká obrociłá mocą ſwą z ſwego ſthárego plácu inſzem mieyſcem/ tedy iednák ono ſtáre rzeczyſko grániczy UstPraw Iv, E3v, I2; gdyby też kto/ widząc ták práwie na oko złość iáką y niecnotę/ lub Pápieżá ſámego/ lub też ktorego inſzego z przegolonych dworzan iego/ chćiał ią w nim ſtrofowáć/ [...] Iednák záwżdy y ći ſámi y inſzy pochlebnicy ich [...] to wſzytko/ nie tylko wyćieńcżáli [...] ále ſię temu w breẃ ſprzećiwiáli CzechEp [385].

Zdanie nadrzędne wprowadzone przez spójnik „aby” (1): wolna ieſt od zakonu mężowego áby nie byłá cu- dzołożnicą gdyby ſzłá zá inſzego mężá. WujNT Rom 7/3.

Z trybem warunkowym w zdaniu nadrzędnym (1): Ale gdybym ia też wyiechawſzy ná woynę ná roſkazánie Krolewſkie/ przedſię nikogo nie bił/ gdyby drudzy bili/ á nád to bych y broniey nie miał: aá więcże bym zle vcżynił? CzechRozm 253.

Z trybem oznajmującym w zdaniu nadrzędnym [zawsze w postpozycji'] (5): RejPos 214; Wierny możeli bes broniey na woynę iecháć z drugimi/ y nikogo nie bić gdyby oni bili. CzechRozm **6, 253, **2; SRomotá kto odbieży w zły raz przyiaćielá/ Gdy by mu miał być w ten cżás zá vćieſzyćielá. RybGęśli C3v.