Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: IGLICOWY

Następne hasło: IGNORANCYJA »

IGŁA (31) sb f

Fleksja

	sg	pl
N	igła
G	igły	igieł
A	igłę	igły
I	igłą	igłami
L		igłach

sg N igła (5). ◊ G igły (1). ◊ A igłę (4). ◊ I igłą (12). ◊ pl G igieł (3). ◊ A igły (4). ◊ I igłami (1). ◊ L igłach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Znaczenia

1. Ostro zakończony, cienki, kłujący przedmiot, rzecz, przyrząd (30)
- a. Narzędzie do zszywania, szycia – najczęściej metalowy pręcik ostro zakończony z jednej strony, z drugiej posiadający otwór, przez który przewleka się nić ew. inny materiał do szycia (16)
2. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej : »wilcze igły« = Geranium (Tourn.) L. (Rost Sł); bodziszek roślina z rodzaju bodziszkowatych (Geraniaceae)]
*** Dubium (1)

1. Ostro zakończony, cienki, kłujący przedmiot, rzecz, przyrząd (30): igłą day przekłowſzy błonkę wierzchnią komu vmieiętnemu z iąć onę Kataractę. FalZioł V 79; Ież po Cżeſku był zwan Iehlak od igieł. BielKron 321; igły vkázowáli potrzebne ku wyimowániu tárnia z nog/ bo boſo chodzą BielKron 443v; zákol mu [niemocnemu] igłą wielki pálec v nogi/ á oną krwią wárgi iemu pomáż. SienLek 59, 64v, 66v, 67, 129, 131; [chłop] gránowitym grochem [...] z dáleká doſyć ćiſkáiąc/ ná koniec igły vtykał. GórnDworz M5v.

W porównaniach (4): korzeń ma niewielki z drobnemi korzonżi [!] á od korzenia przeſtriphowany, to ieſth iakoby igłą z żłobkował podłuż ku gorze FalZioł I 64c; naſienie po trzech po cżtherzech ziarnkach na iednym mieſtczu roſcie w poſrzodku głowek iako igła. FalZioł I 107d; PChła od pchania rzecżona, bo gdy vkąſi iakoby igłą zapchnął. FalZioł IV 16c; Kiedy kto czuie po wſzyſtkim ćiele iakoby kłoćie igłámi [...] nagłe kroſty známionuie. SienLek 20v.

W charakterystycznych połączeniach: igłą przekłoć (3), skłoć, ukłoć, zakłoć (3), zapchnąć, zżłobkować; kłocie igłami.

a. Narzędzie do zszywania, szycia – najczęściej metalowy pręcik ostro zakończony z jednej strony, z drugiej posiadający otwór, przez który przewleka się nić ew. inny materiał do szycia; acus Murm, Mącz, Calep, Cn (16): Acus eyn nadel Iglá Murm 146; Theż Magnes ieſt barzo dobri ktoby ſie igłą vdawił, albo iakiem inſzem żelazem FalZioł IV 55d; KłosAlg G2 [2 r.]; kupczewi yednemv trzy thiſzyaczą ygiel vkradl y przedall thiſzyącz po 5 gr. LibMal 1545/95v; Pánu ciáſny na brzuchu Kolet vdzyáłáli. Poſłał gi pan do kráwcá/ kazał gi rozſzyrzáć/ Kráwiec áni ſie go tknął/ ráno ſzedł przymierzáć. Pan rzekł: teraz práwie w cżás/ á kráwiec powiedzyał/ Aniciem go igłą tknął RejFig A3b; OrzRozm Rv; [Alonsus] brał od nich [od ludu z Kurtany] Perły rozmáithe/ [...] zá ſkło/ zá dzwonki/ zá igły BielKron 443v, 451; Ygłą przetknąć/ przeſzyć. Mącz 463a, 3a; Calep 20b, 281a.

W porównaniu (1):chłop ma być/ Pewnie nie iáko igłá/ coby ią iedno ſzyć. RejZwierz 73.

W charakterystycznych połączeniach: igłą (prze)szyć, przetknąć.

Przysłowie: Podcżaſzy powiada Iozephow iż kubek zginął [...] Iozeph im cżyni dubra [!] myſl Bądźcie przedſię weſeli niech pilno ſzukáią [...] Aza to igłę ſtraćić/ toć zginąć nie może RejJóz 04.

Wyrαżenie: »igła blaszana« (1): mieć igłę bláſzáną z dźiurą ták wielką/ co by ón włośień w nię mógł wleść SienLek 171v.

2. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej : »wilcze igły« = Geranium (Tourn.) L. (Rost Sł); bodziszek roślina z rodzaju bodziszkowatych (Geraniaceae); geranium (decem amplius eius species) Cn: Wilcże igły/ Geraniu^m. SienHerb L4#v, E3v#.]

*** Dubium (1): Lácniey igłę [!] przewlec przez igielne vcho [facilius est camelum per foramen acus transire Vulg Matth 19/24; Látwiey ieſt wielbłądowi (marg) Abo Linie: bo y tę znáczyć może Graeckie słowo κα᾽μελος: ále lepiey ták iáko w texćie ſtoi. (–) przez dźiurę igielną prześć WujNT] / niżli bogaczowi wniść do kroleſtwá niebieſkiego RejAp 88v. [Uwaga: na miejscu wyrazu hasłowego w innych tłumaczeniach tego wersetu bibl. znajduje się wyraz: wielbłąd; na marginesie, odnoszącym się do tego wersetu, w WujNT: lina. Cf IGIELNY Przysłowie.]