[zaloguj się]
[pdf]

1. ANJELSKI (401) ai

any- (191), ani- (177), angi- (16), ang- (13), anj- (3), angy- (1).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg
mNanjelski fNanjelskå nNanjelskié
Ganjelskiégo Ganjelski(e)j, anjelskié Ganjelskiégo
Danjelski(e)mu Danjelski(e)j Danjelski(e)mu
Aanjelski, anjelski(e)go Aanjelską Aanjelskié
Ianjelskim Ianjelską Ianjelskim
Lanjelskim Lanjelski(e)j, anjelskié Lanjelskim
Vanjelski Vanjelskå Vanjelskié
pl
N m pers anjelscy
subst anjelskié
G anjelskich
D anjelskim
A subst anjelskié
I m anjelskimi, anjelski(e)mi
f anjelskimi
n anjelskimi, anjel(e)mi
L anjelskich
V m pers anjelscy

sg m N anjelski (34). ◊ G anjelskiégo (21); -égo (2), -(e)go (19). ◊ D anjelski(e)mu (1). ◊ A anjelski (19), anjelski(e)go (1). ◊ I anjelskim (13). ◊ L anjelskim (2). ◊ V anjelski (2). ◊ f N anjelskå (27). ◊ G anjelski(e)j (12), anjelskié (3); -(e)j PatKaz II, RejPosWstaw, CzechRozm, SkarŻyw (2), CzechEp, LatHar, GrabowSet, WujNT (3), SkarKaz; -é OpecŻyw (2), BudNT; -é (2), (e) (1). ◊ D anjelski(e)j (1). ◊ A anjelską (24). ◊ I anjelską (25). ◊ L anjelski(e)j (7), anjelskié (2); -(e)j KrowObr (3), BibRadz, SarnUzn (2), SkarŻyw; -e OpecŻyw, OpecŻywSandR. ◊ V anjelskå (5). ◊ n N anjelskié (26); -é (5), (e) (21). ◊G anjelskiégo (26); -égo (3), -ego (1), -(e)go (22); -égo SiebRozmyśl; -égo : -ego OpecŻyw (2 : 1). ◊ D anjelski(e)mu (2). ◊ A anjelskié (38); -é (4), -(e) (34). ◊ I anjelskim (13). ◊ L anjelskim (6). ◊ V anjelskié (2); -é (1), -(e) (1). ◊ pl N m pers anjelscy (4). subst anjelskié (21); -é (1), -(e) (20). ◊ G anjelskich (15). ◊ D anjelskim (1). ◊ A subst anjelskié (27); -é (7), -(e) (20). ◊ I m anjelskimi (6) PatKaz III (2), KromRozm I, SkarŻyw, LatHar, WujNT, anjelski(e)mi (4) RejPos (2), RejPosWstaw, BudNT. f anjelskimi (3). n anjelskimi (1) WujNT, anjel(e)mi (1) PatKaz II. ◊ L anjelskich (5). ◊ V m pers anjelscy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Przymiotnik od „anjoł”; angelicus Mącz, Cn (344): Kryſtus tedy mily Marią matkę ſwoię [...] z ſpiéwanijm anielſkim do ſwé chwály ią prowadzil OpecŻyw 9v, 10, 10v, 38, 174v (19); OpecŻywSandRnlb 2v; PatKaz I 7, 18v; Pyerue bylo ueſele wſzego zboru anyelſkyego PatKaz II 83, 20, 34v, 50v, 85 (23); PatKaz III 97v, 98, 114v [2 r.], 115, 142v (8); MiechGlab 27; chwalcie go wſzytki ſiły iego. To ieſt wſzytki moczarztwa angielſkie. WróbŻołt vv4, P5v, V8v; KromRozm I K4, O4; MurzNT 33v; Vpad ányelſky y ludzki. KromRozm III A7v marg; LubPs 12; Tákći łowi ludzi Antykryſt w poſtáwie Anielſkiey. KrowObr 6v, 94, 138, 143v, 150v, 199; RejWiz 157 marg, Dd3v; ktorzyſćie wźięli zakon z rządzenim Angielſkim [in dispositione Angelorum]/ á nie ſtrzegliśćie go. LeopAct 7/53, Gen 16 arg, Hebr 2 arg; BibRadzI 138v marg; gdzye głos Anyelſki ſpiewáiąc ſłyſzáłá: Gloria in excetſis Deo BielKron 137, 22, 154v, 451; [Chrystus] pocąc ſię krwáwym potem/ Anielſkie pośilenie wźiął. GrzegRóżn K2v; Angelicus, Poſelski Anyelski Mącz 9d; SarnUzn B7, C8, D8; [Cztery światy najdujemy] Pierwſzy ieſt niewidomy Anyelſki SienLek 28, 28v; A cáłuiąc iákoby Anielſkie oblicże ie° nie przeſtáłá płákać HistRzym 125v, 125; ábo kthory może być vrząd wyſzſzy/ nád vrząd Anyelſki? RejPos 13, 13, 22v, 78, 201, 332 (14); RejAp 4v, 55v, 159,201, Ff2; Angelſka mądrość y moc. KuczbKat 20 marg, 20 marg; RejZwierc 62v, 86 marg, 202, Aaa3; WujJud B2v, 33; WujJudConf 243; ále z wielkim Máyeſtatem ze wſzytkimi zaſtępy Anyelſkiemi przyść ma RejPosWstaw 22v, 21; BiałKat G; BudNT e4v, 1.Cor 13/2, Apoc 8/4; CzechRozm 34 marg, 46v, 50 [3 r.], 158v, 161v (10); KarnNap Bv; Lecż iáko Piotr S. Anielſką mocą zwięzienia wybáwiany od Bogá był SkarJedn 322, 60, 299; SkarŻyw 26, 69 [2r.], 243 [3 r.], 262, 557 [2 r.] (21); A iż przez mowę Anielſką rozumie ſłowo y wyroki Boże CzechEp 115, 137, 263, 291, 314, 320; NiemObr 92, 97; ReszPrz 87; Ná ogromne głośnych Anielſkich trąb gránie. WisznTr 34; ArtKanc A8, B2v, E9, F13 (9); Vpaść/ Zwycżay cżłowiecży/ Powſtáć ſpoſob Anyelſki GrabowSet S2, D, P2v, Q, V3v; Rácz nas ſtrzedz ſwoie ſtworzenie/ Anyelſkie day obronienie. LatHar 62, +10v, 79, 221, 279, 291 (14); KołakCath C2; KołakSzczęśl A4v; Moc kápłánska więtſza ieſt niż krolewska y niżli ánielska. WujNT 387 marg [idem Zzzzz 2], 330, Act 6/15, 7/53, 1.Cor 13/1, s. 754 (15); WysKaz 22; ſyn twóy namilſzy po duſzę twą naświętſzą/ ze wſzytką rzéſzą Anielſką/ przyſzedł. SiebRozmyśl L3v, F4v, G3v, L4v; iáko ten Pan niebá/ ktoremu Anyelſkie woyſká ſłużą/ y niebá wſzytki. SkarKaz 242b, 6a, 276b, 577a, 608b, 634b.

W charakterystycznych połączeniach: anjelski dwór hierarchije, huf, liczba, mocarstwo, rycerstwo, rzesza (3), trony, wojsko (3), zastęp (2), zbor (4), żołnierstwo; anjelska natura (8), osoba (2), persona, postać, postawa (5), społeezność, stan (2), stworzenie (4), urząd (2).

Wyrażenia:»duch anjelski; anjelski duch« (4 : 2)]: OpecŻyw 151; KromRozm III B3; gdyż ani duch Páńſki wedle obietnic iego/ ani duch Anyelſki nie może zoſtáć ani długo wytrwáć przy złośćiwey [...] duſzy RejPos 330, 286; IAko wiele ieſt kropli morſkich/ y piaſku źiemſkiego/ y gwiazd niebieſkieh/ y Anyelſkich Duchow LatHar 465, 567.

»anjelscy mężowie; mężowie anjelscy« (2): [Attyla powiedział] dwá mężowie Anielſcy po bokách Papieſkich z miecżmi ſtali grożąc mi śmierćią SkarŻyw 318, 318.

»pan, krol, książę anjelski [szyk zmienny]« = Chrystus (4 : 2 : 1): OpecŻyw 91v; Kryſtus prawdziwy Bog y Pan Anyelſki. RejAp 197v marg [idem Eev] 197, Eev; ále iż był Kśiążęćiem ánielſkim/ ſynem Bożym ſłowem Bogiem. CzechRozm 50v; Przedziwne národzenie krolá Anielſkiego ArtKanc B2; Bym Anyelſkiego Páná/ kroluiących Roſkáżyćielá/ y ſprawcę władnących [...] przyiął GrabowSet O2v.

»pani, krolowa anjelska [szyk zmienny]« = Matka Boska (12 : 2): KRolowá niebieſká/ Weſel ſie anielſká/ Alleluia. OpecŻyw 171v, 10v, 183, 186; [panno Maryjo] aboczyem od uyekow panyą anyelſką yeſteſz uybrana przed tym nyſzly bog ſtworzyl anyoly PatKaz II 27v 23, 76v, 77v; PatKaz III 115, 117; Anielſka Páni ſpuść nam łáſki twoiey KrowObr 177, 171v, 217; LatHar 481.

»widzenie, objawienie, zjawienie anjelskie [szyk zmienny]« visio angelorum Vulg (10 : 6 : 2): A nienalazwſſy/ ciala iego/ przyſfly powiedaiątz ijżeby tylko widzenijé anielſkie widzialy/ ktory powiedál/ ijżby wſtál z mártwych OpecŻyw 168 [idem BibRadz Luc 24/23, MWilkHist I4, WujNT Luc 24/23]; zweſelym przyutala gy pouyedayącz mu, anyelſkye obyauyenye y poſelſtwo oth wſzechmocznego boga PatKaz II 64v, 62v, 64v, 85v; TarDuch C7v; HistAl Cv; BibRadzLuc 24/23; BielKron 138, 365; SkarŻyw 81, 243, 363; MWilkHist 14; NiemObr 70; Powiedz nam Márya/ coś ná drodze widźiáłá? Grob Chryſtá Pána żywego/ [...] Anyelſkie ziáwienie LatHar 361, 405; WujNT Luc 24/23.

»anjelskie (w)zwiastowanie, poselstwo [szyk zmienny]« (9 : 5): PatKaz I 8v; yſz to dauyd prorokoual o anyelſzkym wſzwyaſtowanyu PatKaz III 129v; BielKron 143v; Pocżąthek poſelſtwá Anielſkiego. RejPos 271 marg, 269, 298; ktorzyſmy przez Anyelſkie zwiáſtowánie Chryſtuſá Syná twego wćielenie poználi LatHar 13, 11, 251, 393, 405, 501, 515; ROZMYSLANIE PIERWSZE Zwiáſtowánia Anyelſkiégo. SiebRozmyśl G2.

Zestawienia: »chor (kor) anjelski; anjelski chor (kor)« (27:4):BierRaj 17; OpecŻyw 3v, 9, 81v, 179V, 182 (6); gdy ią do nieba przez kory anielſkié chwálebnie prowadzili OpecŻywSandRnlb 6 [idem OpecŻyw 182]; PatKaz II 73v [2 r.]; PatKaz III 126v; RejPos 231v; iżby też rodzay ludzki beł ná źiemi záchowan y pomnożon/ á nápełniáłj ſie chorj Anyelkie ludźmi świętymi KarnNap F3; KochPs 132; SkarŻyw 52, 393, 589; Imię mu Gábryel/ wielki BOży poſeł/ z Niebieſkiego Zboru/ Anielſkiego koru ArtKanc A7v, C4; Dziewięć Chorow Anyelſkich LatHar 473 marg, 410, 425, 504, 550, 595, 743; WujNT 278, 669 [2 r.], Xxxxxv; á pokoy ktory Niebo/ y wielbią Anielſkie Chory/ Niech narod ludzki ſpráwuie wiecznie SzarzRyt D4.

»hymn anjelski« = hymn pochwalny Gloria we Mszy św. (4): Może w ten chwálebny dźień/ y przez oktawę/ mowić Hymn Anyelſki/ z rozdziału wtorego LatHar 402, 86, 347, 575.

»(pozdrawianie) pozdrowienie anjelskie« = modlitwa Ave Maria (15): Pozdrawiánie Angielſkie/ Apoſtolſka Trádicya ReszPrz 37 marg, 37; ZOłtarz tedy álbo Pſáłterz iey/ zámyka w ſobie piętnaśćie Páćierzy/ ſto y pięćdzieśiąt pozdrowienia Anyelſkiego/ á troie Kredo. LatHar 507, +6, + +8v, 508, 509 [2 r.], 525 (13).

»Zwiastowanie Anjelskie« = nazwa święta w kościele katołickim: W dźień Zwiáſtowánia Anyelſkiego LatHar 742.

Szereg: »niebieski (albo, i) anjelski; anjelski i niebieski« (4:1): OpecŻyw 171 cf »krolowa anjelska«; abouyem ſtworzyczyela anyelſkyego y nyebyeſkyego porodzycz myala PatKaz II 53; [ktorzy chcą] doſtáć ſye do onego koſćyołá nyebyeſkiego y anyelſkyego KromRozm III B2v, A8v; SkarKaz 608b.
W przen (6): yako mouy Anſelmus panyenſtwo yeſt ſyoſthra anyelſka PatKaz III 129v; panieńſka cżyſtość/ a wćiele cżłowiecżym Anyelſkie przemieſzkánie/ zwyćięſtwo nád właſną wolą [kogo nie obruszy] SkarŻyw A3v, 279; SkarKaz 205a, 638b.

Ironicznie: ále wſzytki [kardynały] zhołdowáłá Angielſka pekunia/ iż Angioł [Jan Anioł Medychin kardynał] na gorę wſtąpił/ y zoſtał Papieżem BielKron 239.

2. Podobny aniołom, noszący cechy anielskie: święty dobry, czysty, piękny, mądry, szlachetny; angelicus Łac śr (56): ſyn twoy był kráſy anielſkie/ wſſech ſynow cżlowieczych nápięknieyſſy OpecŻyw 131v; RejZwierc 83; iáko on młodzieniec był barzo ślicżny a poyrzenia Anielſkiego (bo był łáſki Bożey pełen) SkarŻyw 553, 80, 203 [2 r.], [237], 352, 393, [407], 461; pan Kriſki ſędzią będzie/ ieſli białegłowy ták iáko męſzcżyzni Anyelſką miłoſcią miłowáć mogą. GórnDworz Mm7v; Lácniey rzec/ widzę niż czynić/ y tobie/ Pióro Anjelskié KochTr 16; LatHar 216; Nie wchodźi w grob duſzá anyelſki duch ieſt/ twarzy Bożey na ſobie vpominek ma SkarKaz 384b, 578b, 634a; Day Pánie Boże wſzytkim ſerce dobre/ głos Anielſki/ vſtá ſzcżyre/ ięzyk zbáwienny KlonWor **2v.
Wyrażenia:»stan anjelski; anjelski stan« (3 : 1): kto go [postu] vżywa Anielſkiego ſtanu ieſt. SkarŻyw 393; Stan bezżenski ieſt ſtan ánielski. WujNT 93 marg [idem Cccccc], Aaaaaa 3v, Cccccc.

»anjelski żywot; żywot anjelski« (10 : 4): Vyrzyſz [...] ſwoie nieożęńſtwo/ albo Anielſki żywot/ ſwoię przyſięgę/ ktorąś vtzynił Papieżowi y Kápitule? KrowObr 241; Lecż Chryzoſtom náukámi świeckimi opátrzony/ vdał ſię na żywot Anielſki/ zakonny/ y puſtelnicży. SkarŻyw 86, 30, 31, 89 cf »anjelski a niewinny«, 242 [2 r.], 298 (12); Stąd to mamy/ iż ſtan pánieńſki y bezżeńſki/ ieſt żywot anielſki w ſkázitelnym ćiele. WujNT 93.

Zestawienia: »anjelski chleb, gody, pokarm, potrawa, stół [szyk zmienny]« = Eucharystia; panis angelorum, panis caeli Vulg (9 : 2 : 2: 1 : 1): BOſtwo ſupelne cyalo kriſtowe [...] ſlowo wcielyone natim oltarzu poſwiacone chlyebye ziwi anyelſky BierRaj 20; BiałKat 288; Wrotá ſobie do vpadku w grzechy śmiertelne otwarzaſz: gdy ſobie tey potráwy Anielſkiey vwłocżyſz SkarŻyw 36; GrabowSet I2v; Smierćią grożą wiekuiſtą/ vżywáiąeym tego Anyelſkiego pokármu w grzechu śmiertelnym LatHar 189; [możesz Chrześcijaninie] ſześc pożytkow przed ſię wziąć/ ktorych maſz ſzukáć idąc ná te Anyelſkie gody. LatHar 199; przypuścił cię do niebieſkiego ná tey ziemſkiey niſkośći/ y Anyelſkiego ſtołu/ to ieſt do Sákrámentu Ciáłá y Krwie ſwoiey LatHar 678, 191, 208, 221, 244, 253, 382; WysKaz 25; SkarKaz 159b cf »niebieski i anjelski«.

»chleb, pokarm anjelski [szyk zmienny]« = bibl. manna z nieba; angelorum esca Vulg (1 : 2): RejPs 115; Zá kthore rzecży ochłodźiłeś lud twoy pokármem Anielſkim/ zeſławſzy im z niebá bez pracy chleb gotowy BibRadzSap 16/20; KochPs 116.

»anjelski doktor« = św. Tomasz z Akwinu (2): [św. Tomasz] ktory ſłuſznie Anielſkim doktorem názwány ieſt. SkarŻyw 203; iáko S. Thomaſz/ Anyelſki on Kośćiołá Bożego Doktor w kśięgách ſwych wyłożył LatHar 245.

Szeregi: »cny i anjelski«: á lud wſzyćiek tym więcey o iego cnym y Anielſkim żywoćie trzymáiąc [...] obrońcą y páſterzem go przywitał. SkarŻyw 318.

»niebieski (i) anjelski« (3):LatHar 244, 678; á sſtał ſię z niego inny niebieſki Anyelſki chleb/ ktory ieſt ciáło iego. SkarKaz 159b. cf »anjelski chleb« = Eucharystia

»anjelski a niewinny«: Oni na to niedbáiąc/ iego Anielſki á niewinny żywot potępili SkarŻyw 89.

3. bot. Zestawienie: »anjelski trank« = arnica L. Rost; roślina używana w medycynie; alisma, damasonium, lyrum Cn (1): á vcżiniwſzi proch s piretrum/ z imbiru/ z ziela ktore zową angelſki trank/ ten proch w nos wſtrzykać iżby kichał FalZioł I 141d.

Cf NIEANJELSKI

TG