Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ANNOTOWANY]

Następne hasło: ANOĆ »

ANO (876) cn i pt

cn (695), pt (181)

Obie jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

I. Spójnik (695)
- 1. Wskazuje na stosunek łączny między zdaniami lub zdaniami i równoważnikami zdań (326)
  - a. Dodatkowo uwydatnia współczesność akcji w obu zdaniach łączonych oraz zaskakujący, nieoczekiwany charakter akcji drugiego zdania; w zdania pierwszym występuje zazwyczαj słowo oznaczające widzenie, słyszenie, spostrzeganie: a oto, a właśme, a tu (264)
  - b. Wprowadza zdanie wyjaśniające, ilustrujące treść zdania poprzedniego; a oto, a więc (62)
- 2. Wskazuje na stosunek przeciwstawny między zdaniami lub ich składnikami; a tymczasem, ale
  - a. Zdanie wprowadzone przez „ano” wyraża zastrzeżenie wobec treści zdania poprzedniego; a jednak, a wszakże (161)
II. Partykuła (181)

I. Spójnik (695):

1. Wskazuje na stosunek łączny między zdaniami lub zdaniami i równoważnikami zdań (326):

a. Dodatkowo uwydatnia współczesność akcji w obu zdaniach łączonych oraz zaskakujący, nieoczekiwany charakter akcji drugiego zdania; w zdania pierwszym występuje zazwyczαj słowo oznaczające widzenie, słyszenie, spostrzeganie: a oto, a właśme, a tu (264): Xántus gdy do łáźniey wnidzie/ Ano tám w niey mnodzy ludzie: Ná Ezopá ſie obeyźrzał BierEz D3v (3); BielŻyw 24; LibMal 1543/76v; RejRozpr C3; Drżemię ano mi ſie plecie Czo drugie czynią na ſwiecie RejJóz C8v; Lękł ſie znowu áno coś nád nim záſzumiáło. Poźrzy áno dzyeciątko zleciáło z obłokow RejWiz 35v; Obeźrzy ſie pod drzewem áno piękna páni/ Stoi zá nim RejWiz 84v; Słucha pilno áno tám iákieś rozmawyánie. RejWiz 126v (30); Leop 3.Esdr 6/8 (2); RejFig A8v (6); RejZwierz 41v (7); BibRadzAct 16/9; BielKron 9v (14); RejAp 56v (2); GórnDworz G2; Pátrzayże áno pośiniáły błogoſłáwione ony vſtá iego RejPos 105v (7); Idzieſz ná przechadzkę áno rybecżki przed ocżymá twemi ſkacżą RejZwierc 108v (17); y przyſzedł ku drzwiam mieyſckim/ áno tám niewiáſtá wdowá zbiera drwá [et ecce ibi mulier vidua colligens ligna] BudBib 3.Reg 17/10 (6); HistHel C3; Strum H4v (2); BudNTAp 6/5; KochPs 90; GórnRozm N2; WerGośc 219; PudłFr 21 (3); BielRozm 10; ActReg 8; GostGosp 94; Y iáko piękna ieſt rzecz [... ] do ogrodá álbo wirydarzá wniśdź áno tu drzewá ochędożné/ tu fontany SarnStat *3v; KmitaSpit B4v; KlonFlis G2v; PudłDydo B.

Zdanie wprowadzone przez „ano” można zastąpić zdaniem dopełnieniowym (100): BierEz G4v (2); BielŻyw 24 (3); LibMal1543/12; Iż gdy wierni widzą áno ſie niewiernym wſzytko wedle myſli ſzáńcuie LubPs Nv (3); RejWiz 51 v (4); LeopEccle 5/7 (4); RejFig Dd6v; RejZwierz 20v (2); BibRadzler 30/6 (2); Vſlyſzał potym áno brátá iego Cublai wybrano zá Caná wielkiego BielKron 439 (12); RejAp 187; GórnDworz R4; HistRzym 18 (3); RejPos 6 (10); ná Wioſnę záſię vźrzyſz áno ſie zieleni [drzewko]. RejZwierc 21v (11); Ieſlim widział ano kto ginął bez ſuknie/ że vbogi nie miał odzienia [Si videbam pereuntem non erat et absque veste operimento pauperum] BudBib Iob 31/19 (21); BudNT Ap 6/2 (2); Ziębnie bo cnotá/ gdy widźi/ áno cżeść iey należącą odeymuią od niey [Friget enim, cum se debitis honoribus privari ... videt] ModrzBaz 39 (7); StryjKron 602 (2); GórnRozm G2v; PudłFr 66 (2); GórnTroas 16; WujNT 121; WysKaz 5; Bacżąc áno ſię śieką/ ſam też ſkocżył z wozu. KmitaSpit B3v; GosłCast 74.

Zdanie wprowadzone przez „ano” można zastąpić zdaprzydawkowym (13): Gdy też iednego cżaſu korcżakiem wodę pił, vzrzał dziecię ano wodę rękoma pije BielŻyw 71; Też gdyż widział iednego lotra ano go na ſzubienicę wiodą zaſmiał ſie BielŻyw 99; SeklPieś 31v; Gdy vźrzyſz piękne gory/ áno ſie zyelenią RejWiz 153 (2); iáchał y nálazł ćiało iego vmárłe áno leźy [!] ná drodze/ a osłá y Lwá ſtoiące przy ćiele [invenit cadaver eius proiectum in via] Leop 3.Reg 13/28 (2); RejZwierz 114v; HistRzym 86v (2); RejZwierc 174v; WujNT Ap 9/1 (2).

Połączenia: »ano ... ano ...« [kilkakrotne] (11) [dwukrotne (5), trzykrotne (3), czterokrotne (2), siedmiokrotne (1)]: RejAp 54 (2); iż to trudno było znieść [...] widząc áno zyemiá drży/ áno ſie ſłońce ćmi/ áno ſie ſkáły pádáią RejPos 108v; Iuż przyſzedſzy do domecżku áno chędogo/ áno wſzytko miło RejZwierc 32v; á obłowiwſzy ſie do domu przyiecháć áno izbá ciepła/ áno w kominie gore/ áno potrawecżek nadobnych nágotowano/ áno grzanecżki w cżaſy w roſkoſznym piwie miáſto káraſkow pływáią. RejZwierc 111 (8).

b. Wprowadza zdanie wyjaśniające, ilustrujące treść zdania poprzedniego; a oto, a więc (62): Vcżenici lepak iego wnicżim krotochfile niemieli, iedno w tim cżegoby ſie vcżyli, ano niektorzy ocży ſobie dali wyłupić aby tim dowcipniey myſlili. BielŻyw 80; BierRozm 7 (3); RejJóz C7v; RejRozm 398; RejKup eβ7v; BielKom Av; LubPs L4v; Bo cżłowiecża náturá gdy ma towárzyſtwo Iuż káżdemu wyćirpieć ſnádniey przydzye wſzytko. Ano fráſunk przypádnie/ drugi vpomina/ Bogá/ ludzi odmienność ſzcżęſcia przypomina. RejWiz 58 (7); RejWiz 109; mátká pocżnie ſie temu dziwić/ procżby piſáłá A: áno niebyło y iednego słowá z tych dwu kſiążąt imię ktoreby ſie od A pocżynáło. HistRzym 14; RejZwierc 44 (7); BudBib Iob 6/27 (3); BudNT Gal 4/17; Ktorzi miedzy nimi ſą bogátſzi/ ći wiele krzywd odnośić muſzą: áno źli Pánowie rozne fortele iáko ie łupić vmieią. ModrzBaz 124 (2); GórnRozm M; WisznTr 11; WujNT 1.Cor 7/15; PowodPr 86.

Zdanie wprowadzone przez „ano” występuje po pytaniu retorycznym (27): RejRozpr G3; A iákoż niebożątko zábłądzić nie muśi/ Ano ſie ze wſzytkich ſtron trudność o nię kuśi. RejWiz 171v (6); co ieſthem zgrzeſzyłá żeśćie ná mię ná mizerną krolewnę tę nędze dopuśćili/ áno we mnie pychá y iedná/ áni ządość zła/ áni złość/ áni ktorey krwie przelanie niebyło HistRzym 20v; RejPos 28v (3); RejZwierc 61 v (7); iáko poydę/ áno vsłyſzy Saul/ y zábije mię? [Quomodo vadam et audiet Saul et interficiet me] BudBib 1.Reg 16/2 (5); A iákoż ią niemam płákác Y ták bárzo lámentowáć. Ano wźięto páná niego A niewiem gdźie włożono iego. MWilkHist H3; WerGośc 235; ArtKanc P18v; Y iáko nie máią ich żorawie bić/ áno Wſzyſtko woyſko Pigmeow chłopu po kolano. KmitaSpit C2v.

2. Wskazuje na stosunek przeciwstawny między zdaniami lub ich składnikami; a tymczasem, ale (369): WróbŻołt C5v; Bo oni vbłágáiąc vſtá ſwoie czynią ie miodowemi wpowieſćiach ſwoich/ ano wnich pełno zdrády á gorzkoſći RejPs 82 (6); Y przezwáli to bieſiádą Ano by lepiey zwáć nędzą. RejRozpr I2 (4); RejJóz C6v (6); Cudzim ſie przezwiſkiem chlubiſs Tim ſwe niedoſtatki gubiſs Anocz to nicz niepomoze Przedſies ti kotkiem nieboze RejRozm 394 (2); RejKup r2 (3); Mnimałem iżebym z krzeſćiyáninem mowił áno z Luteranem. KromRozm I B2; BielKom C8 (4); Záchcyało mu ſie było Krolá widzyeć/ áno lepiey było domá zá pyecem ſiedzyeć. GliczKsiąż 12; LubPs Q2 (6); Mnima iż gdy chce może ropożycżyć Anoby ſie nieboże lepiey właſnym ćwicżyć. RejWiz 6 (29); we wſzyſtkich rzecżach zálecaymy ſie ták iáko ſludzy Boży [...] przez niecżeść y przez dobrą ſlawę/ iákoby zwodnicy áno prawdziwi/ iákoby nie znáiomi/ áno znáiomi/ iákoby vmieráiąc/ á oto żywiemy/ iáko ſkáráni ále zámordowáni: iákoby ſmutni/ áno zawżdy ſie ráduiący/ iákoby vbodzy/ áno wiele ich vbogácáiący/ iákoby nie nie máiąc/ á wſzyſtkie rzecży dzierżąc [sicut qui ignoti et cogniti Quasi morientes et ecce vivirnus: ut castigati et non mortificati: quasi tristes, semper autern gaudentes: sicut egentes, multos autern locupletantes: tarnquam nihil habentes et omnia possidentes] Leop 2.Cor 6/10 (5); UstPraw G2v; RejZwierz 19 (7); radby to od niey záſię wzyął áno trudno/ co ſie raz rzecże albo da/ nie godzi ſie thego bogu odmieniáć. BielKron 55v (8); zábáią iż to grzech áno nie grzech RejAp 179 (2); zda ſie iákoby máło vżythecżne było/ áno ieſt bárzo potrzebna cżłowiekowi Ricerſkiemu. GórnDworz E3v; ktorey to ohyzdy bywaią Więc bliſcy owi wſzytczy/ ktorzy ſie wydáią zá trefne/ áno im nie przyſthoi GórnDworz N2 (12); RejPos 316v (8); Więc ſie tu rzkomo ſtárzec prowádzic porywa/ Iákby to iuż miáłá być záraz prawdá żywa. Ano w ſercu inſza myſl HistLan C4 (5); Iáko przyſługá kiedy poniewoli/ Może być dobra/ áno ſerce boli. RejZwierc 226 (30); Nie poćiągay mię z niezbożniki y z broiącemi niepráwość z mowiącemi pokoy/ zbliſkimi ſwemi/ á(no) złe w ſercu ich [et est malum in corde eorum] BudBibPs 28 [= 27]/3 (11); MycPrz II B2 (2); Strum E4v (2); BudNT b7 (6); Obacż ſam/ proſzę ćię/ co to zá ważny wywod/ twierdzić co rzkomo z ſłowá Bożego: áno nie tylko nie z ſłowá Bożego: ále przećiw iemu? CzechRozm 44 (7); ModrzBaz 28v (2); StryjKron 279; iákoby oni dla to Páná Chriſtuſá przyiąć zá Meſyaſsá nie chćieli/ iż tego o nim w piſmie niewiedźieli. Ano oni piſmo dobrze wiedźieli o Meſyaſzu/ bo go nie máło v śiebie mieli. CzechEp 210 (8); GórnRozm H3 (2); KochSz Bv; WerGośc 235; ArtKanc P18v; BielRozm 10; Phil M3; GórnTroas 55; ſtawmy ſámych śiebie [...] przez oſławienie y dobrą ſławę: iákoby zwodnicy/ áno prawdźiwi: iáko nieznáiomi/ áno znáiomi: iáko vmieráiący/ a oto żywiemy: iáko pokaráni/ á nie vmorzeni: iáko ſmętni/ lecz záwſze weſeli: iáko vbodzy/ á wielu vbogacáiący: iáko nie nie máiący/ áno wſzytko máiący. WujNT 2.Cor 6/10 (3); powiáda że wydał piérwſzy pozew áno nie wydał. SarnStat [1281]; PowodPr 79; GosłCast 19 (2); KlonFlis H; KlonWor 15 (6).

Połączenie: »ano więc« (6): Nie bacży nie áno Więc co żywo ſie śmieie RejWiz 41 (4); [zda się każdemu] iż go ſtąd wſzyſczy wyſławiáć będa [/]. Ano Więc s tego cżáſem więcey ſmiechu a lekkośći vroſcie RejZwierc 190v (2).

a. Zdanie wprowadzone przez „ano” wyraża zastrzeżenie wobec treści zdania poprzedniego; a jednak, a wszakże (161): WróbŻołt 52/4; RejPs 53v; Kxiądz wſſytko chce mieć w kłopoćie Stoi by Woyt przy roboćie Ano ſámi dármo rnaćie Dármo nam też vdzielayćie A my widząc tę dobrotę Będziem mieć więtſſą ochotę RejRozpr B3v (9); Lecz iuż nie dzyw iż tak plecieſz ieſtlis wſtyd ſtráćiła Bo widzę iż ći ſie rozum y mowa zmieniła Ano Czo ieſt ſproſtnieyſzego iedno biała głowa Gdy ſtraći wſtyd RejJóz E8 (14); RejRozm 404 (2); RejKup r8 (6); LubPs P2 (3); Iedno rádził każdemu [Epikur] by w roſkoſzy ſwiátá/ Ták vżywał by bydlę/ po ſwe wſzytki látá. Ano to marna ráda/ bo to wſzytkim ſzkodzi RejWiz 67v (21); LeopPs 49/17; RejFig Dd; RejZwierz 100v (3); BibRadz 14; [w dekretałach] każdego ſrogim odſzcżepieńcem [...] opiſano/ ktoby nie ſtał mocno przy vſtáwach koſciołá ſwiętego Rzymſkyego. Ano dáleko inácżey piſmá ſwięte nam roſkázuią RejAp 116 (2); GórnDworz Ii5v; RejPos A5 (9); RejPosWiecz² 92; HistLan E3v (3); Także też y to obłudne a ſwowolne ciáło/ ktoremu więcey ſłużymy niż iákiemu krolowi [...]. Ano to ſzpetna ſłużbá kto nieprzyiacielowi ſłuży á da mu ſie w niewolą. RejZwierc 115v (23); BudBibIer 2/21; MycPrz II Av (2); Lecż głupie a niećwicżone gadki odrzucay/ wiedząc że rodzą walki. Ano ſłudze Páńſkiemu nie trzebá walcżyć/ ále ćichym być BudNT 2.Tim 2/24 (4); CzechRozm 17 (5); ModrzBaz 39v (3); cżyni Chriſtuſá ſyná Bożego/ y tym dowodźi boſtwá iego/ przećiw ták iáſney prawdźie nieiáką dźiwną Logiką ſwoią [...] ánoby ſię y tego wywodu ſwego pogáńſkie^o wſtydáć miał CzechEp 275 (9); NiemObrktv; GórnRozm F (3); A ſámy ſie k temu bárzo rnaćie/ Byśćie męże po ſwey woley miáły/ Wolnośé we wſzem cżynić coby chćiały: Ano to ſą nieprzyſtoyne rzecży BielSjem 11; ArtKanc D8v; ActReg 72 (3); WujNT 14 przedm (3); WysKaz 46; ledá iáko odpráwowáni byą: bo ich Więc tym zbywano że pilniey o czym inſzym rádzić/ ábo o tym iákobyſmy zá dworem nie byli pozywáni. etc. Ano mym zdánim/ ćiężſza ieſt iedná godziná w cymborzech Tatárſkich [...] a niżeli wielką gromádá pozwow zadwornych VotSzl B3.

Połączenia:»ano snadź« (15):Nuſz vſpániny/ Cenádry Poſloćiſty Báran z fladry Ano ſnadz lepſſy co wrzeſſczy I mieſſek po nim nie trzeſſczy RejRozpr G3 (6); Gdy zna kęs łaski páńskiey wſzytko iuż ża nicz ma Ano ſnadz ten wygrawa kto w tym mądrze goli Bo tą na pſtrym koniku iezdzi po ſwey wołi RejJóz H (2); BielKron 318v; RejPos 29v; Iż was nie mam w domu ſwym dziś mię ſerce boli. Ano więcey złą dziewkę ſnądź [!] ſkrzynká boláłá/ Ktorąby oná więcey niż oycá woláłá. HistLan D.3; RejZwierc 247 (2); SarnStat [1281].

»ano więc« (6): RejRozpr C3v; [ludzie] Rzkomo chwalącz pochlebuiącz wsytci z niey błaznuią Ano więcz to takie dworſtwo wiele ludziom ſzkodzy RejJóz F (2); LubPs L3; RejWiz 165; A tego co przydź miáło nie nie miał na piecży. Ano Więc dobrze przyſzłe cżáſy przepátrowáć HistLan A3.

II. Partykuła (181):

1. Partykuła mawiązująca, też prezentująca; otóż, więc (176): RejRozpr Iv (3); RejJóz C8v (3); RejKup f7 (2); Z náſſego krzeſciyáńſkyego zakonu nyeco tákyego pokażę. Ano klękánya ná modlitwye nye telko Szczepan/ Páweł/ y Pyotr ále y ſam pan Kryſtus vżywał. KromRozm II h3v; A iż ápoſtołowye to czynić mogli y czynili/ áno maſz w ſpráwách Apoſtolſkich/ iż ſye zchadzáli do yednego domu álbo y do koſcyołá ná poſpolitą modlitwę KromRozm II xv (7); KromRozm III F3 (7); DiarDop 103; LubPs C3v (2); Tu dwie k ſtołu ſłużyły/ dwie picie dawáły/ Dwie na kościánych lutniach nadobnie igráły. Ano dziwne potráwy y przyſmáki dziwne RejWiz 25; Bo wſzytko to muśi drżeć przed możnoſcią iego. Ano gdy Sennácheryb bluźnił imię iego Poſłał po iego woyſká Anyołá iednego. RejWiz 114v (25); Leop 1.Cor 8/12; PAtrzże zá tym huſarzem ze łbem nápierzonym/ Właſnieby go mógł przezwáć nápoły ſzalonym Ano mu ſie náieżył/ łeb iáko w bárłogu RejZwierz 139v (6); RejAp 189v (5); Bo iáko ſie nie miáło zruſzyć miłoſierdzye [...] pátrząc ná ono dzieciątko [...] á ono leży na nędzney ſłomie [...] Ano nie máſz kto poſłużąc/ nie máſz kto pomogąc RejPos 19v (8); HistLan B4; Ale gdi od złego odwroćiſz nogę ſwoię [...] o ſnádnie cie wnet duch Páńſki przywiedzie ná drogi ſłuſzne [...] Ano powiadáli o iednym kupieckim cżłowieku/ á to była iście rzecż prawdziwa/ iż [...] RejZwierc 5v; W opilſtwie cżás márnie ginie poććiwemu. ANo cżłowiek poććiwy á tho ſláchetne ſtworzenie ſzkodá y iedney godzinki áby ią miał márnie ſthráćić RejZwierc 62v (62); BielSpr 75v; BudBib Gen 37/7 (4); BudNT a2v (2); ModrzBaz 90; StryjKron 255; CzechEp 261 (2); KochSz B4v; Także też cżytamy o potomkách iego/ że też wiek długi trwáli ná tyḿ świećie. Ano ſyn iego Set żył na świećie dźiewięć ſet y dwánaśćie lat. WerGośc 262 (2).

Połączenia: »ano i« (17): RejWiz 21 (3); SienLek 5v; RejPos 150; A wiele poććiwych ludzi było y pogáńſkich y Krześćijáńſkich co dobrowolnie ſmierći ſzukáli á Tobie iey życżyli. Ano y Dawid ná wielu mieyſczach Páná Bogá prośił/ áby mu dał oglądáć ſkárby iy ziemi żywiączych. Ano y Prorok Ionás [...] prośił Paná o ſmierć. Ano y on ſtárzec Symeon ſwięty RejZwierc 167v (7); BudNT Act 2/18; miewáli też y ſtárzy ludźie nieiákie dźiáłá [...] á przedśię miſterſtwem huffy ſpráwowáli. Ano y Turcy ktorzi wiele dźiał vżywáią [...] ſię Mácedońſkim obycżáiem ſzykuią ModrzBaz 113 (3); WerKaz 296.

»ano też (także)« (3):Pomniſz gdy Ezechiel krol był w ſwey niemocy [...] Ano też on Iozue kiedy bitwá byłá/ Cálucżką noc ſłonecżna ſwiátłość mu ſwiećiłá. RejWiz 137; RejPos 202; RejZwierc 45.

»ano też i« (3): coż tho ieſt zá dziw/ wſzák też to pirwey bywáło: Ano Enoch wźięt ná powietrze [...] Ano też y Heliaſz. Ano też y Abákuk był przynieſion po powietrzu [...] Ano też y Páweł s. powieda/ iż był wzięt áż do trzeciego niebá. RejPos 135v.

»ano więc« (6): Regeſtr ni widzi ni ſlyſſy Co chceſz to tám weń napiſzy. Ano Więc w tym błędnym leſie Rádá ſie ręká vnieſie RejRozpr D (3); RejWiz 19 (2); RejWiz 90v.

2. Partykuła potwierdzająca; rzeczywiście, oczywiście (3): Nárzeka ná niewczáſy/ nárzeka ná głąby/ Ano nie wcżás kiedy go iuż zła niemoc gnąbi RejWiz 62; To ſie tu w nim kocháli mowiąc Nie náſz Mikołay nie/ bá nie záleżyć ten ná ſtárość gruſzki w popiele. Ano prawdę mowili/ bo było práwie ze wſzytkiego nie. RejZwierc 274 (2).

3. Partykuła wskazująca; oto (2): (did) Pánná Służebna (‒) Ano widzę iákieś goſcie/ A tu do nas iádą BielKom G7; rzekł/ áno drzewo ktore ná Márdocheá vcżynił. BielKron 115v.

Cf ANOĆ, ANOŻ