[zaloguj się]
[pdf]

KATOWNIA (9) sb f

Pierwsze a jasne, końcowe pochylone; o prawdopodobnie jasne (tak w -ownia).

Fleksja
sg pl
N katowniå
G katowni(e)j
I katownią katowniami
L katowni, katowni(e)j

sg N katowniå (2). ◊ G katowni(e)j (1). ◊ I katownią (1). ◊ L katowni (2), katowni(e)j (2); -i LatHar; -i : -(e)j SkarŻyw (1 : 2). ◊ pl I katowniami (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Miejsce zadawania tortur, męczarni; też narzędzie tortur; carnificina Calep, Cn; charonium, gemoniae, spoliarium, supplicii locus Cn (6): Tedy go kazał Seuerus záwieśić: y gdy wiśiał ná kátowni záwołał nań: Pietrze co cżyniſz? SkarŻyw 41; dziećiom go teſz y zącżętom [!] záwieśiwſzy/ ſcrypturalikámi kłoć y rzezáć kazáli: y nieiákimi kátowniámi goleni iego y kośći ſzcżepáli/ y nićiámi ćienkiemi vſzy mu odſtrzigáli. SkarŻyw 273; Tedy go porwano y ćiągniono ná kátowniey/ y mięſo iego tárgano áſz do kośći SkarŻyw 441, 553; Calep 166b.

W charakterystycznych połączeniach: ciemna katownia, smrodliwa; (roz)ciągnąć na katowni(ej) (2), wisieć.

Wyrażenie: peryfr. »piekielna katownia« = piekło (1): Wiecżność mieſzkánia w ćiemney/ ſmrodliwey/ y mąk pełney piekielney kátowni. LatHar 671.
2. Tortura, męczarnia, męka (3): y oddano ie Monniuſzowi Rufowi ſtárośćie/ ktory ie kátownią ćięſzką y ogniem przymuſzał/ áby Bogom ofiárę cżynili. SkarŻyw 437.
Przen (2):
a) Czyn godny ciężkiej kary (1): Ale ieſli kto zasługámi być rozumie mężoboyſtwo niesłuſznie vcżynione/ á iżby go dla tego lżey káráć miano / że ieſt śláchćic y zacnego rodu/ ći názbyt źle vżywáią bárzo dobrego ártykułu/ ćiągnąc go od cnoty do niecnot/ á od zacnych ſpraw do ſwey kátowniey [ad suam carnificinam transferendo]. ModrzBaz 71v.
b) Udręka moralna (1):
Szereg: »trapienie i katownia« (1): Toć ieſt duſzne trapienie y wnętrzna kátownia: Y w piekle wielomękim ſnadź iey niemáſz rownia. KlonWor 37.

Synonimy: 1. męczennica; 2. kaźń.

Cf [KATUSZA]

AL