Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KATOWNIK

Następne hasło: KATOWSKIE »

KATOWSKI (15) ai

a oraz o jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N		f	N		n	N	katowski(e)
	G	katowski(e)go		G	katowski(e)j		G	katowskiego
	A			A			A	katowski(e)
	I			I	katowską		I

pl
A	subst	katowski(e)
L		katowskich

sg m G katowski(e)go (1). ◊ f G katowski(e)j (2). ◊ I katowską (1). ◊ n N katowski(e) (1). ◊ G katowskiego (3); -ego (1), -(e)go (2). ◊ A katowski(e) (1). ◊ pl A subst katowski(e) (4). ◊ L katowskich (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „kat” (15)
- a. Cechujący kata (3)
  - α. Taki, jaki cechuje kata (1)
- b. Przysługujący, przypisany katowi (3)
- c. Złożony z katów (1)

Przymiotnik od „kat”; carnifex, carnificinus, carnificius, carnificus Cn (15):

Zwrot: »na katowskie ręce przychodzić« (2): Cżemużeś ty mnie rádniey miły Pánie/ w onych pothrzebach gdziem bywał zginąć niedał/ iżbych był nigdy ná kátowſkie ręce nie przychodził. GórnDworz S7 [idem] WerGośc 249.

Wyrażenia: »katowskie ręce« = męki zadawane przez kata (7): A w ręku kátowſkich w niebo ręce podniozwſzy mowił: Zápomni Boże moy grzechow moich SkarŻyw 441; SiebRozmyśl B; Lecż oprocż ſzubienice y ſromotney męki/ Oprocż nieſławy wiecżney/ y katowſkiey ręki/ Ná złodźieie przychodzą roźlicżne przygody KlonWor 42. Cf Zwrot, »w katowskie ręce podan«.

»w katowskie ręce podan (a. zdany)« [szyk 1 : 1] (2): Iezu ktorys na prozbę żydowſką wypuſciwſzy Barabaſza w ręcze kathowſkie będącz niewinien był podan. ſ. ſie. TarDuch C3v; GroicPorz hh2.

»urząd katowski« (1): żeby wſzytcy ludźie ábo ſromotą/ ábo zábronieniem Zboru będąc odſtráſzeni/ zbraniáliby ſię vrzędu kátowſkiego [carnificum munus fugere]/ á ktoż tedy złocżyńce będźie ábo wieśił/ ábo śćinał [...]? ModrzBaz 96.

a. Cechujący kata (3): MurzHist O3v; WYſzſzey námieniony Autor wypiſał o rozmáitych mękách/ kthore złoczyńcom bywáią zádawáne więcey z wymyſłow Sędźiow niebácznych/ á z okrućieńſtwá Káthowſkiego/ niż wedle Práwá GroicPorz iiv.

α. Taki, jaki cechuje kata; okrutny, bezlitosny; crudelis, molestus Cn (1):

Wyrażenie: »katowska srogość« (1): A wſzákoż tho wſzytko może iść bez zápalonego gniewu/ iedno s Krześćijáńſkiey miłośći á nie s kátowſkiey ſrogośći. RejZwierc 78v.

b. Przysługujący, przypisany katowi (3): Zá tym pytáią miſtrzá/ Co táki záſłużył/ Ktory biorąc táiemnie/ w cudzych dobrách płużył? Odpowie miſtrz Sądowi ſwą kátowſką mową: Y wyda ſentencią onę ſwą ſurową KlonWor 39, 38.

Zwrot: peryfr. »wziąć katowskie myto« = być straconym przez kata (1): Kámieniem drugiego morderſkie zábito/ Inſzy zá złą ſpráwę wźiął kátowſkie myto. WisznTr 33.

c. Złożony z katów (1):

W przen (1): Poydźie też zá Pánem iedno czarne woyſko ſtráſzliwe/ kátowſkie/ dyabłow y duchow złych SkarKaz 6a.

Cf KATOW