[zaloguj się]
[pdf]

KĄPIEL (33) sb f

-ą- (32), -ąm- (1).

e jasne.

Fleksja
sg pl
N kąpiel
G kąpieli, kąpiel(e)j
A kąpiel
I kąpielą
L kąpieli kąpielach

sg N kąpiel (4). ◊ G kąpieli (1) BudBib, kąpiel(e)j (1) SienLek. ◊ A kąpiel (3). ◊ I kąpielą (6). ◊ L kąpieli (17). ◊ pl L kąpielach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Zanurzanie siebie lub kogoś w wodzie w celu umycia, ochłodzenia lub w celach leczniczych; także woda przeznaczona do kąpania się; lavatio, piscina Cn (23): Też kiedykolwiek dziecię kąpią/ tedy ma być warzono ziele w wodzie. Naprzod Lactukę/ kurzą nogę/ wyſoki mlecż/ fijołki/ babkę wątrobne ziele/ á w tym dziecię kępać: ktore ma gorącżkę/ abowiem takowa kąpiel/ kazi á wypądza gorącżkę. FalZioł V 41, V 44; á wyſzedſzy s kąpieley/ ma wźiąć oleyku lelijowego/ koprowego/ á fiołkowego/ ma tobie tym mázáć y nácieráć ſłábizny SienLek 113, 101 v [2 r.], 104v; Zęby twoie/ iáko ſtádo rownych (owiec)/ ktore wyſzły z kąpieli [de lavacro] BudBib Cant 4/2.
Zwroty: peryfr. »by się w kąpieli myć« = pić alkohol bez umiaru (1): A co tho gorzałecżki duſzkiem kwartę wypić/ A potym więc áż do dniá by ſie w kąpyeli myć. RejWiz 62.

»naparzać (się), parzenie w kąpieli« [szyk zmienny] (2 : 1): FalZioł V 36v; Niedoſtáthkom wſzelákim w máchárzynie/ bárzo ſłuży párzenie w kąpieli w ktorey ſzáłwia wrzáłá. SienLek 120, 143v.

»w kąpieli omyć się, omyt, mycie« (1 : 1 : 1): TarDuch B; wtákiey kąpieli myćie biegunkę záſtánowi SienLek 101v, 157v.

Wyrażenie: peryfr. »dziecię w kąpieli jeszcze« = niemowlę (1): Ktore rycerſtwo że yeſt záwſſe dobre á známyenite dzyecyę w kąpyeli yeſſcże powyedzyec może. GliczKsiąż K8v.
Szereg: »kąpiel albo parzenie« (1): Kąpiel álbo párzenie ná biegunkę SienLek 101v marg.
Wyrażenie przyimkowe: »w kąpieli« (12): Też ſie ſtrzedz by mu ſie w kąpieli woda w vſzy nie lała FalZioł V 35v, V 35v; Bo w kąpieli niewiedzieć ſkąd kártki doſtáło dziecię SkarŻyw 200; KlonFlis E2. Cf Zwroty, Wyrażenie.
Przen: O obfitym pocie i krwawieniu (3):
Zwrot: peryfr. »w kąpieli leżeć« = być bardzo mokrym (1): Sudore fluere, Poćyć ſie áż ná dół pot ſpáda/ álbo w kąpieli leżeć od potu. Mącz 132a.
Wyrażenie: »siedmioraka (krwawa) kąpiel« (2): Tám naydźieſz Chrześćijáninie śiedmioráką kąpiel ná omyćie grzechow twoich LatHar 262, 679.
Wyrażenie przyimkowe: »w kąpieli« (2): Dotknienie w boleśći nieznośney [...] y ćiáłá wſzyſtkiego w śiedmiorákiey krwáwey kąpieli/ dla śiedmiorgá krwie iego świętey rozlania/ ponurzeniu. LatHar 679. Cf Zwrot.
2. Obmycie rytualne będące symbolem oczyszczania grzechów (9):
a. W religii Starego Testamentu (2): Dla tego iż ono ſtare przymierze było y niemocne y niepożytecżne [...] gdyż zakon on tylkoż záſádzony był w pokármách y nápoiách/ y rozlicżnych kąpielách/ y vſpráwiedliwiániách ćiáłá CzechEp 33.
Zwrot: »kąpielą zmywać« (1): Bo co ondzie grzechy ábo ná gárle karano/ ábo drugie ofiárámi/ y kąpielą zmywano [...]/ to pod Ewánielią nie gárłem/ ále żywotá wiecżnego vtrácenim CzechRozm 96.
b. W religii Nowego Testamentu: chrzest (7): ty [duszo]/ ktoraś kąpielą niebieſką byłá wybieloná LatHar 148.
Zwrot: »omy(wa)ć kąpielą, w kąpieli; kąpielą omyty« (1 : 1; 1): KromRozm III C7; CzechEp 169; Omył ćię w kąpieli chrztu świętego LatHar 677.
Wyrażenia: »kąpiel chrztu« (2): Dźiękuię tobie/żeś mię [...] racżył przez kąpiel Chrztu S. od grzechu pierworodnego ocżyśćić LatHar 566, 677.

»kąpiel wody« (3): Zá ktory ſye pan Kryſtus wydał/ áby ij pośwyęćił/ oczyſcyáyąc ij kąpyelą wody w ſlowye żywotá. KromRozm II t; KromRozm III C7; CzechEp 169.

Szereg: »omycie abo kąpiel« (1): Przetoż y Páweł ś. krzeſt ś. nie nurzániem/ ále omyciem ábo kąpielą odrodzenia y odnowienia zowie. WujNT 12.
3. [Zestawienie: »kąpiel Maryjej« = naczynie do destylacji: Kąpiel Máriey/ Balneum marie, ieſt to nacżynie ku paleniu wodek SienHerb K#, D3# v.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (może też znaczyć ‘łaźnia’) (1): Nymphaeum ‒ Kapiel, łażnią. Calep [711]a.

Synonimy: 1. mycie; 2. omycie.

Cf KĄPANIE, KĄPANIE SIĘ

MM