[zaloguj się]
[pdf]

KIEŁBASA (38) sb f

f (33), m (5) [w funkcji n-pers].

e oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N kiełbasa kiełbasy kiełbasie
G kiełbasy kiełbås
A kiełbasę kiełbasy
I kiełbasami

sg N kiełbasa (19). ◊ G kiełbasy (4). ◊ A kiełbasę (3). ◊ pl N kiełbasy (2). ◊ G kiełbås (2); -å- (1), -(a)- (1). ◊ A kiełbasy (6). ◊ I kiełbasami (1). ◊ du N (cum nm) kiełbasie (1) GlabGad Ov.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Rodzaj wędliny: jelito nadziane mięsem; botulus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; apexabo Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz; farcimen Mymer1, Mącz, Calep, Cn; tomaculum Murm, BartBydg, Mącz; botellus Murm, BartBydg, Cn; Lucanica BartBydg, Calep, Cn; insitium BartBydg, Cn; hilla Mącz, Cn (33): Apexabo, eyn ſchweiſwurſt. Spoſokiem kyelbáſá. Murm 161, 161 [2 r.]; Mymer1 40 [2 r.], 40v; Lucanica, genus cibi, vyelka kyelbasza, salsicia BartBydg 84, 11b, 20, 75, 135b; Słonin niechay/ ani kiełbas/ y wſzytkich takich rzecży. FalZioł V 64v; LudWieś A3; RejFig Ee2v; Hilla, Mále yelitko. Aliquando, Miáſto kiełbáſy. Mącz 156a, 12b, 26c, 118a; W dzień wielkonocny ktho ſwięconego nie ie/ á kielbáſy dla wężá/ chrzanu dla płech/ [...] iuż zły krześćiánin. RejPos 225v, 225v; Calep 408b.

W połączeniu szeregowym (1): kiedy ludzie ná Wielkęnoc y ná inne tzáſy ty offertorya kxiężey znaſzáią/ Szołdry/ kołatze/ obártuchy/ y kiełbáſy KrowObr 196.

W porównaniach (3): Wargi v vſt wielgie á barzo rozcżoſłe y też odwieſſzone iako dwie kiełbaſie, więcey głupiego niż mądrego znamio. GlabGad Ov; Wężam by ty kielbáſy ták długiego zábił. RejFig Ee2v; PaxLiz D3.

Zwrot: »nadziewać kiełbasy; kiełbasa nadziewana« = farcire, infarcire Mącz [szyk zmienny] (3; 1): Farcio, Nápełniám/ łatam/ Tuczę/ Nádziewam kiełbáſy. Mącz 118a, 118b, 367b; GostGosp 130.
Wyrażenia: »smażona kiełbasa« (1): Ale mam y gotowé ſmáżoné kiełbáſy WyprPl B2v.

»wątrobna kiełbasa« (2): Tomaculum, vątrobna kyelbasza vel vątroba nadzyevana BartBydg 160; Mącz 457d.

»kiełbasa wieprzowa« (1): Lucanica – Kiełbaſsa wieprzową. Calep 614b.

Szereg: »kiełbasa i kiszka« [szyk 1 : 1] (2): czynią bo kiełbáſy y giſzki wi [!] ynych ſtronách/ albo poſoką/ krwią śwynią/ skopową/ y ynych bydląt nádziewáne. Mącz 367b; GostGosp 130.
2. n-pers (5): ácz do tego czáſu [...] był w Zakonnym ſtanie ten przerzeczony Kiełbáſá SarnStat 1097.
Zestawienia (4): Iż vczćiwy Pan Wincenty Kiełbáſá [...] przez ſámégo Páná Królá Káźimiérzá ieſt miánowan SarnStat 1096, 1082, 1097, 1104.

Synonimy: 1. jątrznica, kiszka.

KW