Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KIERNOZOWY

Następne hasło: KIEROWAĆ SIĘ »

KIEROWAĆ (44) vb impf

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	kierować
praes
	sg	pl
1	kieruję
2	kierujesz
3	kieruje	kierują

praet
	sg		pl
3	m	kierowåł	m pers	kierowali

imperativus
	sg	pl
1		kierujmy
2	kieruj

conditionalis
	sg
3	m	by kierowåł
3	f	by kierowała

inf kierować (13). ◊ praes 1 sg kieruję (2). ◊ 2 sg kierujesz (1). ◊ 3 sg kieruje (10). ◊ 3 pl kierują (4). ◊ praet 3 sg m kierowåł (2). ◊ 3 pl m pers kierowali (1). ◊ imp 2 sg kieruj (1). ◊ 1 pl kierujmy (1). ◊ con 3 sg m by kierowåł (2). f by kierowała (1). ◊ part praes act kierując (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Nadawać ruch w okreslonym kierunku; sterować, powozić (11)
- Przen: Naprostowywać, przywracać do zdrowia (1)
- a. intransit. (prawdopodobnie brak „się” ze względów rytmicznych) Iść, udawać się dokąd (1)
2. Wpływać na czyjeś postępowanie; kształtować je świadomie i celowo (16)
- a. O własnych dążeniach i postępowaniu (6)
- b. O cudzym postępowaniu (10)
  - α. Dzięki swojej sprawności wojennej mieć wplyw na ruchy wojskowe nieprzyjaciela (1)
3. Realizować koncepcję prawną (6)
4. Rządzić, dysponować, wydawać rozkazy (8)
5. Naciągać tekst, fałszywie interpretować (3)

1. Nadawać ruch w okreslonym kierunku; sterować, powozić; contorquere Calep, Cn; devertere Calep; circumflectere, convertere, dirigere, flectere, obliquare, obtorquere, offlectere, torquere Cn (11): PHáeton Słońcá prośił/ áby mu dopuśćił/ Woz ná ktorym ſiedziáło/ áby on roſpuśćił. Iż kierowáć nie vmiał/ wnet Słońce przewroćił RejZwierz 42v; Calep 253a, 315b.

kierować co (5): iż cżáſu przygody y potrzeby/ ſámi v rudlá śiedźieli y ſternicży vrząd ná ſobie odnośili/ rządząc y kieruiąc ſwoy Hetmáńſki okręt ktory Láćinnicy zową Nauem praetoriam. KlonFlis A3v, E4. Cf kierować co w jakim kierunku.

kierować co w jakim kierunku (3): Przecż rowno z Holenuſem ná toś nie wotował/ Aby ná zad okręty záś Parys kierował. PaprPan Ff2v; PRomem po zbożopłáwney ſztyruiąc Wiśle/ A k dąbrowie powożne kieruiąc dyśle/ [...] rzekłem ſam w ſobie. RybGęśli D2; KlonFlis F4.

W przen [co w jakim kierunku] (1): Kiedy dźień/ ſwey nocy/ z ſłońcem vſtępuie/ Albo kśiężyc/ názad ſwe gwiazdy kieruie/ [...] Chwalić Páná ſwego duch moy nie przoſtawa. GrabowSet Dv.

Przen: Naprostowywać, przywracać do zdrowia [co komu czym] (1): Ruſza kogo Kánikułá/ á odrzeczna mowá: nie tą to wodą/ ále czém inſzym rozum mu kieruymy. Oczko 14.

a. intransit. (prawdopodobnie brak „się” ze względów rytmicznych) Iść, udawać się dokąd [do czego] (1): Pewnie mu ze ſromotą kierowáć do domu. PaprPan N2v.

2. Wpływać na czyjeś postępowanie; kształtować je świadomie i celowo; pro rota uti Cn (16):

a. O własnych dążeniach i postępowaniu (6):

kierować co do czego (1): wſzytek vmyſł kieruy do vcżćiwych rzecży. PaprPam Cc3v.

kierować co ku czemu (2): potrzebá/ [...] ſwe ſpráwy wſzytki áby kierował ku dobremu GórnDworz L2; CzahTr L4v.

kierować, co czym [= za pomocą czego] (1): Wiém że rozumém trudno wielki ból kierowáć GórnTroas 59.

kierować kim, czym (2): RybGęśli C4v; bo ieſli człowiekiem Ządza kieruie, że go kędy chce nápędzi, po niem: żądzey ten ſłuży nie ſámemu ſobie. CiekPotr 21.

b. O cudzym postępowaniu (10):

kierować kogo, co (6): ábowiem pocżćiwe życie páńſkie/ tho ſámo ieſt/ ktore kieruie/ y ná dobre náwodzi poddáne GórnDworz Gg5; GórnRozm B3; GórnTroas 24; Przetoż ták ſerce moie ſam rácż kierowáć/ By ták ſwą chęć/ ſwą żądość mogło miárkowáć RybGęśli D2v. Cf kierować kogo do czego; kogo ku czemu.

kierować kogo do czego (1): Poradź ſie go w cżym zechceſz tráfi táką klobę/ Zeć nie poydzye zá iego rádą nic ná zgubę/ Więc y ſyny do tego w młodośći kieruie PaprPan I3.

kierować kogo ku czemu (1): Ale ſzczęſcie y fortuná máiąc wielką moc w ſkutku woyny/ częſto z ledá máluczkich przyczyn vmysły y porády ludzkie (kieruiąc ich ku lepſzemu álbo gorſzemu ſkutkowi) ináczey y opák obraca y odmienia. StryjKron 175.

kierować kim, czym (3): Tákżeć náſzy myſliwcy/ po dziſieyſze látá/ Wodzą Chárty ná ſmycży/ ná nędznego brátá. Co im iáko Záiącem/ kieruią ná grudzye RejZwierz 128v. Cf kierować czym ku czemu; kim w co.

kierować czym ku czemu (1): Wiémy co vmieią Seymiki/ ná których/ duży ſłábégo/ śmiáły mądrégo/ łatwie z kluby ſwéy wybija/ ku ſwoiemu pożytku Seymikiem kieruiąc. OrzQuin D.

kierować kim w co (1): Com ia dźiś ledwie obacżył/ Ześ to ſám ſpráwić racżył. [...] Kieruiąc mną w drogi ſwoie. CzahTr H4.

α. Dzięki swojej sprawności wojennej mieć wplyw na ruchy wojskowe nieprzyjaciela [kogo a. kim] (1): Iż ſam vmiał przed láty Tátáry kierowáć/ Teraz iuż ſynom z nimi każe ſie cęrtowáć [!]. PaprPan H2.

3. Realizować koncepcję prawną (6):

kierować co (4): A nie ták ſię to mowi/ żeby tá ſłuſzność miáłá prżodkowáć/ [...] ále gdy oboie to poſpołu ieſt/ tedy ſłuſzność práwo kieruiąc/ ſpráwiedliwość czyni doſkonálſzą. GórnRozm Gv. Cf kierować co do czego; co ku czemu.

kierować co do czego (1) : Godźi ſię áby ten od wſzelákich namiętnośći był wolny/ ktory do ſámey tylko słuſznośći wſzytkie práwá kierowáć ma [leges dirigere debet]. ModrzBaz 97v.

kierować co ku czemu [= dla dobra czego] (2): Ci práwá kierowáli ku zdrowiu R. P. GórnRozm M3, Fv.

kierować czym (2): Pánowie wotuiąc/ y Prokuratorowie zdradzáiąc kieruią ſpráwiedliwośćią náſzą iáko chcą OrzRozm V; PaprPan Y4v.

4. Rządzić, dysponować, wydawać rozkazy (8):

kierować co czym [= za pomocą czego] (1): PAnie/co wiecżnym rozumem kieruieſz/ Niebo y źiemię GrabowSet Iv.

kierować kim, czym (4): Bali ſie go bo im ták ſrodze roſkázował/ Y práwie iák możny Krol ták nimi kierował. PaprPan Dd3v; NiemObr 159; Wſpomina hiſtorya piſmá ś. iż Dárius Krol Perſki/ kierował świátem/ á nim zásię niewiaſtká PowodPr 70, 3.

W przen (3): Złemuś dał ſzcżęśćie/ gdy przemyſł kieruie/ A ſzeżyra cnotá/ ná ſzwánki ſtyſkuie. GrabowSet F4.

kierować czym (2): Tá [panną] godná/ by fortuną záwżdy kierowáłá. PudłFr 71; PowodPr 76.

5. Naciągać tekst, fałszywie interpretować [co] (3): Skąd iáſna rzecz że to/ y podobne piſmá/ głupie y niegrzecznie odſzczepieńcy kieruią WujNT 143.

Zwrot: »na swą dumę, wedle swej dumy kierować« (1 : 1): A nie ták prętko/ áni ták beſpiecżnie/ zá iedno ſie mieyſce iąwſzy/ ono ták nieprzyſtoynie ná ſwą dumę kierowáć: á miáſto prawdy/ fałſz niewſtydliwy / y błąd nieznoſny zálecáć. CzechRozm 39; ReszPrz 91.

Synonimy. 4. hetmanić, rozkazować, rządzić; 5. ciągnąć.

Formacje współrdzenne: kierować się, nakierować, nakierować się, przekierować, skierować się, zakierować.

Cf KIEROWANIE, KIERUJĄCY