Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: AZA

Następne hasło: AZALI »

AZAĆ (27) pt

W pisowni łącznej „azać” (8); w pisowni rozłącznej „a zać” (19).

Nagłosowe a jasne, drugie pochylone.

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. aza.

Znaczenia

I. Partykuła pytajna: czy, czyż (20)
- α. Połączenie „azać” z partykułą przeczącą „nie” (azać nie, azać ... nie) występujące w pytaniach retorycznych, podkreśla istotny charakter tych pozornych pytań jako ekspresywnych emocjonalnych twierdzeń (4)
II. W funkcji partykuły modalnej: może, a może, a nuż, chyba (oznacza możliwość, prawdopodobieństwo) (6)

I. Partykuła pytajna: czy, czyż; num enim, numquid enim Cn (20):

W pytaniach niezależnych (realnych lub retorycznych) (20): RejRozpr A4v, D4; Bych miała ſtraćic y duſzę Iuż tak ſnadz miłować muſzę A zać może ſercze roſpiąć A gwałtem to z niego wiąć RejJóz E3; Latwiecz tobie Poſle gdakacz A Zacziechmy wroble liatać Rades yz ty ſprawy nimas Skaczes Pſyego wiecz nicz niedbaſs RejKup t2, o6, x4v, aa4; Tálerze/ łyſzki/ miſy/ wſzytko Kryſztałowe/ Widełki opráwione złotem Koralowe. Owa gdzyeśkolwiek poźrzał wſzędy ſie błyſzcżáło. Azać onych wymyſłow támo było máło. RejWiz 25, 73, 73v; RejZwierz 79; RejZwierc 38v; ZbylPrzyg A4v.

Połączenia: »azać już«: Iużem dziś w ośḿdzieſiąt lath: a zać [numquid] iuſz ták czuyne ſą ſmyſly moie/ áby mogły rozeznáć co ſlotko co gorzko? Leop 2.Reg 19/35.

»azać więc« (3): Więc tu ze wſi do wſi iádą Y przezwáli to bieſiádą Ano by lepiey zwáć nędzą Bo ſobie ſkápy wywędzą A zać ich więc máła rota Stoi cáłą noc v płotá RejRozpr I2, D3, F.

α. Połączenie „azać” z partykułą przeczącą „nie” (azać nie, azać ... nie) występujące w pytaniach retorycznych, podkreśla istotny charakter tych pozornych pytań jako ekspresywnych emocjonalnych twierdzeń (4): Leop 3.Reg 18/13; RejZwierc 243; Serce to náſze wiedźiáło A zać w náiu niepałáło? MWilkHist K3; Azac o te pożyczki nie nábiegáią mię? CiekPotr 44.

II. W funkcji partykuły modalnej: może, a może, a nuż, chyba (oznacza możliwość, prawdopodobieństwo) (6): Owcá śię ku długu przyznáłá/ Iże przed wilkiem muśiáłá. I prośiłá przedłużenia/ Ná krotki cżás odelżenia: A zać pry owſá nábędę/ Vźrzawſzy dobrą pogodę. BierEz N2v; mow k niemu pokornie/ a zátz plakatz przeſtanie. OpecŻyw 23, 142v, 160v; Racży napełnić oblicże ich ſromotą/ á zać [et] będą ſzukać imienia twego miły panie. WróbŻołt 82/17.

Połączenie: »azać też«: iuż placży ſlzi wyléwáy za tak cięſſkie ſyna bożé^go ij matuchny ie^go ſpratzowanijé/ a zatz téż Iezus mily nacię wezrzy rozumci oſwiécij/ iż będzieſs pokutowál z miloſci zatwé cięſſkie grzechy OpecŻyw 29.