Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KORONA

Następne hasło: KORONAT »

KORONACYJA (188) sb f

k- (178), c- (10); -c- (165), -t- (18); -y- (70), -ii- (56), -i- (48), -yi- (4), -iy- (2), -ij- (1), j- (1).

Oba o oraz pierwsze a jasne, końcowe a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	koronacyjå
G	koronacyjéj, koronacyi
A	koronacyją
I	koronacyją
L	koronacyjéj, koronacyi	koronacyjach

sg N koronacyjå (28). ◊ G koronacyjéj (51), koronacyi (2), skróty (2); -éj : -i ActReg (5 : 2); ~ -éj (24), -ej (1), -(e)j (26); -éj : -ej SarnStat (20 : 1). ◊ A koronacyją (25). ◊ I koronacyją (6). ◊ L koronacyjéj (67), koronacyi (2), skróty (4); -éj : -i StryjKron (4 : 1), ActReg (10 : 1); ~ -éj (38), -ej (1), -(e)j (28); -éj : -ej SarnStat (35 : 1). ◊ pl L koronacyjach (1).

Stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Uroczysty akt włożenia korony na głowę nowego monarchy (lub monarchini) dokonywany publicznie z towarzyszeniem obrzędów religijnych (185)
- A. W tradycji biblijno-chrześcijanskiej, w połączeniu z namaszczeniem (183)
  - a. W państwach chrześcijańskich (174)
    - α. Opis koronacji (2)
    - β. Uroczysta intronizacja papieża odbywająca się na balkonie bazyliki Św. Piotra, polegająca na włożeniu tiary na głowę nowo wybranego Ojca Świętego (1)
  - b. U Hebrajczyków okresu biblijnego (5)
- B. W państwach hellenistycznych i w Rzymie (2)
2. Włożenie na głowę Chrystusa korony cierniowej (3)

1. Uroczysty akt włożenia korony na głowę nowego monarchy (lub monarchini) dokonywany publicznie z towarzyszeniem obrzędów religijnych; coronatio JanStat, JanPrzyw, Cn (185):

A. W tradycji biblijno-chrześcijanskiej, w połączeniu z namaszczeniem (183): Wſzytko mi ſye widźi/ że nie będźie z téy Koronácyéy nic. OrzQuin V3v.

Wyrażenie: »koronacyja krolewska« (3): W téy Koronácyéy Saulowéy ná oko widźimy/ iákiéy świątośći itéż możnośći pełná ieſt Koyonácya Królewſką OrzQuin V, V V3v.

a. W państwach chrześcijańskich (174): RejZwierz 18v, 21v; Oſobno też piſáli do krolá Ianá Cżeſkiego/ áby przekáźił v Papieżá koronácią Lokietkowi BielKron 370v, 188v, 303, 329, 331v [3 r.], 370v (12); Powiédzże ty tedy mnie/ rychłoli tám Koronácya Królá Polſkiégo dóydźie/ gdy kożda z oſobná Wiárá/ z Kápłanem ſwym oſobnym/ ná Koronácyą poiedźie? OrzQuin V3v; BiałKaz I4; Przeto Wielmożny Pánie tę Koronácyą/ Która vweſeliłá wſzytkę Sármácyą. Pod tytułem twym ſławnym ſzcżerze opiſuię StryjWjaz A2, A3 [2 r.], Bv, C4 [2 r.], C4v; StryjKron 452, 763; PaprUp F3; wszytko zobu stron nainszy czas po Koronacyei masię odłozyc. ActReg 20, 20, 21 [2 r.], 33, 39, 54 (12); Król Alexánder w Piótrkowie w potwiérdzeniu Praw ná Koronáciiéy. SarnStat 163, 1, 15, 18 marg, 19, 19 żp (24); Vmárł 1333. krolował lat 13. od koronácyey. KlonKr Ev; PowodPr 45.

koronacyja czyja [w tym: pron poss (50), G sb i pron (32), ai poss (9)] (91): Tákować Koronácya Deſzpotowá w Wołoſzech byłá/ chluby/ háńby/ pełna OrzRozm Cv, B4, C marg, C2v, F2, F2v (10); Sląſkie kſiążętá kthorzy ſie z iego koronáciey náſmiewáli náieżdżał BielKron 368, 368, 386; OrzQuin S3v, S4; Tegoſz roku Coronáciey ſwey vmárłá [królowa Barbara] BiałKaz K; SkarŻyw 509; ActReg 46, 121, 133, 136; SarnStat 6 [2 r.], 12, 19 marg, 20, 83 (34). Cf W połączeniu z imieniem króla lub królowej, »koronacyja cesarska«, »koronacyja krola«.

W połączeniu z imieniem własnym króla lub królowej albo przymiotnikiem od imienia [w tym: G sb (15), ai (3); koronacyjå krola ... (5), krolowej ... (2); zawsze: koronacyja + określenie] (18): Koronácya Iágiełłowá. BielKron 381v marg, 328v, 330, 386, 417v marg, L111; Abowiém nálézioné ſą Kſyęgi o Lékárſtwách piſáné/ w ſławnym ſzláchetnym Domu Pánów Pileckich: któré zebráné były od Lékárzá tychże Pánów/ ieſzcze przed Koronácyą Królá Polſkiégo Alexándrá SienLek a4, 34; StryjWjaz kt; O Koronáciey dwoiakiey ná Kroleſtwo Ruskie Daniłá Romanowicá StryjKron 330, 390, 597, 762 [3 r.]; ActReg 8; SarnStat 413, 414.

Zwrot: »koronacyją odprawić; odprawowanie (a.odprawienie) koronacyjej; koronacyja odprawiona« [szyk zmienny] (2; 2; 1): Gdy po odprawieniu Koronatiey pierwsza Seſsia tegodnia była iuz Koronowanego Krola Zygmunta Trzeciego Radzie tą Propozycya była. ActReg 3v, 12, 21, 39, 121.

Wyrażenia: »ceremonija koronacyjej« (2): Ceremonia Koronácyéy/ Náuczy KRolá czym on ieſt/ y co theż powinien. OrzRozm F2v marg, F2v.

»koronacyja cesarska« (1): podnoſili go [...]/ tákże Szátą zwykłą/ iáką dziś Kurfierſtowie Rzeſcy przy koronáciey Ceſárſkiey noſzą/ przybránego. StryjKron 667.

»elekcyja koronacyjej« (1): Ellectia koronáciey thegoſz Máximilianá Krolá Cżeskiego/ ná Rzymskie kroleſtwo BielKron 330.

»konstytucyja koronacyjej« (3): ActReg 163; tákże y process w tákiéy ſpráwie táki ma bydź/ iáki ieſt opiſány w Conſtituciiéy Koronáciiéy náſzéy SarnStat 119, 502 marg.

»koronacyja krola, krolowej, krolewska, Waszej Krolewskiej Miłości« (10 : 5 : 4 : 3): BielKron 330 [2 r.], 417v marg, 420; co ſobie my poczniemy z Koronácyą Królewſką? OrzQuin V3, T4 żp, V2v, V3v, V4v, X2; SienLek a4, 34; O Koronáciy y ſmierći Krolowey Bárbáry Rádziwiłowny StryjKron 762; ActReg 8, 106, 107, 138; SarnStat 25, 413, 414, 1012, 1021.

»koronacyja na krolestwo« (5): BielKron 330, [332²], L111; támże go Humion Ruſki w iednym Monaſterze Proſkurem otruł/ po koronáciey Kázimierzowey ná Kroleſtwo Roku 1448. StryjKron 597, 330.

»sejm koronacyjej« (14): gdy się sąd ich odprawi wedle [!] tego stanowienia Seimu Coronatyi ActReg 169, 133; SarnStat 22 marg, 165 marg, 176 marg, 723, 731 (12).

»zjazd koronacyjej« (1): Nád to ná tym zieźdźie ſczęśliwéy Koronáciiéy náſzéy [coronationis nostrae conventu JanPrzyw 42] [...] niécoſmy w nich [Statutach] [...] moderowáli SarnStat 942.

Szeregi: »elekcyja (a. obieranie) i koronacyja« (4): ActReg 33, 138; tedy przy obiérániu y Koronáciiéy ma bydź záraz obwołan Krolem Polſkim SarnStat 1021, 1200.

»koronacyja albo przyjęcie krolestwa« (1): A wſzyſcy Królowie potomkowie náſzy y dźiedźice w roku po Koronáciiéy ſwéy álbo przyięćia Króleſtwá [infra annum Coronationis suae seu suscepti regiminis JanStat 858]/ tákowy pokóy wiecżny przyśięgámi vtwiérdźić y vmocnić będą powinni. SarnStat 1080.

»sejm i koronacyja« (1): Mawiáliśćie zá náſzey pámięći krolom ſwoim/ y ná ſeymách y koronácyách SkarKazSej 693b.

W przen [czyja] (1): Koronácya iey [Matki Boskiej]/ y chwałá niebieſka. LatHar 515.

α. Opis koronacji [czyja] (2): Potym Roku 1574. po Henrikowym viáchániu/ ktoregom Koronácią wierſzem drukowáną w Krakowie/ y Gońcá cnoty Carmine Sapphico z niemnieyſzą pracą wydał StryjKron A3v.

Wyrażenie: »koronacyja krolewska« (1): Weyrzy w Pontyfikał/ á Koronácyą Królewſką czytay OrzQuin S3v.

β. Uroczysta intronizacja papieża odbywająca się na balkonie bazyliki Św. Piotra, polegająca na włożeniu tiary na głowę nowo wybranego Ojca Świętego [czyja] (1): ALexender trzeći rodem s Seny/ od XXII Kárdynałow wybrány/ był ná ſtolcu ſwym lat XXI/ ná ktorego koronácyey wielki był roſterk BielKron 182.

b. U Hebrajczyków okresu biblijnego (5): A gdy ſie wſzyſcy zbroynie zebráli y ſtraż oſádzili/ by im Athália nie przekáźiłá koronácyey/ przywiodł Ioiádá z drugimi kápłany ſyná krolewſkiego Ioáſá do kościołá BielKron 86v.

W połączeniu z imieniem króla [w tym: ai (3), G sb (1); koronacyja krola ... (1); zawsze: koronacyja + określenie] (4) : Czytay ſobie Koronácyą Saulowę/ Dawidowę/ Sálomonowę/ y inych Krolow/ naydźieſz że to ták ieſt/ á nie inák/ iákoć powiádam. OrzRozm B4v; OrzQuin V [3 r.].

Wyrażenie: »koronacyja króla« (1): co iáwnie oglądaćie ieſzcze z Koronácyéy Saulá Królá OrzQuin V.

B. W państwach hellenistycznych i w Rzymie (2): przyſzedł też Poetá ieden Poſcenius s kſiąſzkámi cżytáiąc wirſze co o nim przy oney koronáciey [Juliusa cesarza] złożył. RejZwierc 50.

Wyrażenie: »koronacyja krola« [w połączeniu z imieniem] (1): Antyochus posłał Apolloniuſza Mneſteowego ſyná do Egiptu ná koronácją Krolá Ptolomeuſzá Filometorá [propter primates Ptolemaei Philometoris regis Vulg] BudBib 2.Mach 4/21.

2. Włożenie na głowę Chrystusa korony cierniowej (3): Biczowánie y koronácya. LatHar 699 marg, 318 marg, 732 marg.

Cf KORONOWANIE