[zaloguj się]
[pdf]

KORZONEK (39) sb m

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N korzonek korzonki
G korzonka korzonkow
A korzonek korzonki
I korzonk(a)mi, korzonki
L korzonkach

sg N korzonek (5). ◊ G korzonka (4). ◊ A korzonek (2). ◊ pl N korzonki (3). ◊ G korzonkow (8); -ów (1), -(o)w (7). ◊ A korzonki (10). ◊ I korzonk(a)mi (3), korzonki (2); -i OpecŻyw; -(a)mi: -i FalZioł (3 : 1). ◊ L korzonkach (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Dem. od „korzeń” (39):
1. Niewielki korzeń, korzeń niedużej rośliny; radicula Murm, Mącz, Calep, Cn (23): Murm 103; W Leſiech roſcie to ziele [...]/ korzonki ma małe á cienkie FalZioł I 116c; [kret] korzonkami ſie żiwi, przeto też ziemie kopa y wzgorę wyrzucza. FalZioł IV 14b, I 98c; Lud ten Iſráelſki nieinácżey wygłádzi te wſſyſtkie ktorzy mieſzkáią w náſſych kráinách: iedno iáko Wol zwykł trawę przy korzonkách vrywáć [ad radices carpere] á ziádáć. Leop Num 22/4; Mącz 345b; SienLek Yv; GórnRozm Nv; Calep 893a.

W charakterystycznych połączeniach: korzonek cienki, mały, sękowaty, słodki; korzonki jeść; korzonkami się żywić.

Hipokor. (2): á ná lekárſtwá y ná pomoc ludzką [piękna lilija] wydawa zyarnká y korzonki ſwoie. RejPos 220.

Zwrot: »korzonek puścić« (1): Bo ieſliże ziemiá nie będzie z głęboká vmiękcżona/ iuż zyárno nie może korzonká głęboko puśćić RejZwierc 109v.

a. Ze względu na swoje właściwości użytkowe [zawsze w połączeniu z nazwą rośliny lub przymiotnikiem od nazwy [w tym: G sb (8), ai (4); korzonek + określenie (8), określenie + korzonek (4)]] (12): Theż na tercijanę febrę/ trzy korzonki á trzy liſtki Koſziſzcżkowe s kthorymkolwiek piciem dane/ vcżynią zimniczę FalZioł I 153a, I 26a, 51b, 98d, 99a, 153b, III 4b, V 82 [2 r.]; Stáry bol głowny ták leczą: Drágmę korzonkow ćiemierzyce czarney/ochędożywſzy zwierzchnią ſkorę we dżdżowey wodźie moczyć SienLek 50v; weźmi Ráſtu długiego korzonek/ á oſkrob ij chędogo/ pomáżyſz go oleykiem bobkowym/ Potym thám wetkni. SienLek 108v, 126v.

W charakterystycznych połączeniach: korzonek ciemierzyce, koszyszczkowy, lakrycyjej (2), paprotczany (paprotki) (3), rastu, tatarskiego ziela, wilczego łyka, ziela sosnki; dragma korzonkow, kiel(k)o (2); korzonkow wziąć (6); korzonek uwarzony; z korzonkami uwarzyć.

2. Delikatne włoski wyrastające z korzenia, włośniki; fibrae Cn [w pl] (3): [sirp] korzeń ma niewielki z drobnemi korzonżi [!] FalZioł I 64c.
Zwrot: »(wy)puszczać korzonki« (2): VSzywy kopr ieſt ziele [...]/ ktore vſamego korzenia wypuſzcża iakobi nieiakie włoſy cienkie korzonki FalZioł I 109c, I 64a.
3. Nóżka grzyba (1): Pezite, fungi qui sine pediculo nascuntur, [...] Grzybki króm korzonków roſtące. Mącz 296c.
4. Niewielka roślina, zwłaszcza użytkowa (10): OpecŻyw 31; Wezmi Kaniey przędze/ ieleniego ięziku/ każdego ſnich po garſci/ paprotki/ korzenia ſoſnki/ liſtkow ſenes [...]/ kwiathkow fijołkowych/ boragowych/ każdego ſnich popoł garſci warz że ty rzecży skraiawſzi korzonki w winie á w wodzie FalZioł I 28d, IV 9d; RejPos 13; Czy znowu ſię wroćić Polacy chcećie do onego źywotá źwierżęcego/ gdy ludźie rozproſzeni po leśiech/ po błotách mieſzkáli/ korżonki iedząc/ ábo żołądź? GórnRozm L4v; Costus sive costum ‒ Wonni korzonek z Arabij, z Indij, ij z Syrij. Calep [265]b; LatHar 685.

W charakterystycznych połączeniach: korzonek surowy; korzonki jeść (jadać) (3), pożywać, skrajać; korzonkami żyć, żywić się; korzonkow używać; na korzonkach przestawać.

Wyrażenie: »korzonek ziemny, z ziemie« (1 : 1): SkarŻyw 575; [pustelnicy] woleli wſzytki nędze ná puſzczy znośić/ y ná źiołkách y korzonkách źiemnych przeſtáwáć SkarKaz 609a.
Szereg: »korzonek, (i) ziołko« [szyk 1 : 1] (2): Azaſz nam nie wydawa przyſmákow rozlicżnych/ Onych wdzyęcżných korzonkow/ onych zyołek ſlicżnych. RejWiz 56v; SkarKaz 609a.
5. Członek męski (2): Glans, Der kopff des menlichen glydts Wyrſt [lege: wirzch] korzonká. Murm 61; BartBydg 65.

ZCh