[zaloguj się]
[pdf]

KRANIEC (8) sb m

a pochylone; e prawdopodobnie jasne (tak w -ec).

Fleksja
sg pl
N kråniec
A kråniec kråńce
L krå(n)c(a)ch

sg N kråniec (4). ◊ A kråniec (1). ◊ pl A kråńce (2). ◊ L krå(n)c(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Brzeg, kraj czegoś okrągłego (tu naczynia lub nakrycia głowy); labium PolAnt; ambitio, eireumferentia labri, crepido lancis, margo conchae a. patinae a. quadrae a. testudinis Cn (4): á kråniec iego [kotła] był iáko kraniec v kubká liliowemi kwiátámi ochędożony BibRadz 2. Par 4/5; kolpaczek axamithni kvnami wewnątrz, a sobolczem na kranczach pothsithi ZapMaz III G 1/113v.
Szereg: »kraniec i opasanie« (1): Kraniecz i opaſanie o kolo bieretka z lanczuſka zlotego WyprKr 28.
2. Przepaska, opaska (2): Od mnoſtwá ich káźi ſie odzienie moię/ á nieinácżey iáko kraniec około ſzyie [capitio tunicae] obthocżyli mię. Leop Iob 30/18; vcżyniwſzy kraniec złoty s kwiáty co napięknieyſzych farb ná kſtałt korony/ przywiążeſz ią złotą ſznurą [...] do niego/ áby ſie tho ſpołu y s cżapką ſpodnią [...] dzyerżáło. BielKron 34v.
3. [Prawdopodobnie tkanina dekoracyjna służąca do zawieszania na ścianach lub jako zasłona przy łożu: firanki 3 zielone, harasewe; kraniec harasewy, listwowany strzępkami InwMieszcz 1583 nr 243. [Cf kraniec do łoża adamaszkowy, zielony, z franzlą InwMieszcz 1608 nr 338]]
4. woj. Prawdopodobnie osłona dla strzelców i dział (2): Ieſli doſtátek kolas/ ſtáwiay ie ſowito/ Oſypuy ie z obu ſtron/ by ich nie przebito. Opátrzywſzy iuż dobrze/ dobrą ſpráwą ſzáńce/ Wielkiey y máłey ſtrzelbie/ pocżynićie kráńce [!]. Tám według proporcyey/ poſtánowić dźiałá BielSat N [idem: krańce] BielSjem 36.
5. [Wieniec, korona: y gwiazdy wſzytkie co iáśnieyſze/ ſkupiły ſię ná głowę iey [Matki Boskiej] w krániec bárzo świetny/ y otoczywſzy ią/ vczynili nád nią koronę BzowRóż 103 (Linde).]

Synonimy: 1. brzeg, kraj, krawądź; 2. obojczyk; 5. korona, wieniec.

Cf KRANC

MB