[zaloguj się]
[pdf]

KRUPA (58) sb f

Fleksja
sg pl
N krupa krupy
G Krupy krup
D Krupie
A krupy
L krupach

sg N krupa (2). ◊ G Krupy (4). ◊ D Krupie (1). ◊ pl N krupy (24). ◊ G krup (15). ◊ A krupy (11). ◊ L krupach (1).

Sł stp: krupy, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Ziarno potłuczone albo obtłuczone z łuski; kasza; polenta Cn [w tym: pl (49)] (51): Prażmo więczey thucży cżłowieka niżli krupy warzone FalZioł III 25a; GlabGad I2v; Ano więc koláſy ſkrzypią Podrogach ſie krupy ſypią Ano wſſędy zá tobą mroz Szkápá vſtał złámał ſie woz RejRozpr F2v, E [2 r.], F2v [2 r.], F3v; OrzList b2; Iágły dano do młyná/ oſieią też krupy/ Wſzyſtko chceſz do ſzpiżárniey by do iákiey żupy. RejZwierz 137, 137; BielKron 72, 113v; Mącz 301b; SienLek 6v; pan wlecże do woytowey/ á páni też náſypie pełen wor woytowi/ áż więc cżáſem y krup nie doſtánie do káſze ná wiecżerzą. RejZwierc 31v, 111v; SkarŻyw 224; Ale ieſzcżeby to byłá máła rzecż/ gdyby iedno tym karał Pan Bog/ że nam krup nie doſtánie do káſze ná wiecżerzą WerKaz 300, 300; GrabPospR M3v.

W porównaniu (1): Wezmi czegłę [...] ſtłucz drobno iako krupy FalZioł II 22v.

Wyrażenia: »jęczmienne krupy« = polenta Mącz [szyk 2:1] (3): Abowiem pobudza flegmę rudowatą ku łacznemu odchodzeniu. Też Migdałowa polewka [...] á nawięczey polewka ſliwcżana/ grucza/ krupy ięcżmienne kaſzą vwarzone FalZioł V 82; Mącz 308a; SienLek 87.

»nowe krupy« [szyk 2:1] (3): Ador dicitur quoddam genus annonae seu frumenti, de quo fiebat panis immolatitius, nove crupy BartBydg 5; Cżemu nowe krupy zwłaſzcża rżane ſą nie zdrowe. (–) Bowiem w onym ziarnu albo prażmie ieſt wilgotha gruba ziemna ieſzcże nieprawie zwarzona od gorączoſci ſłonecżney GlabGad I2v; GostGosp 122.

»krupy owsiane« [szyk 1:1] (2): FalZioł III 24c; Avenarium legumen, Owſianká/ álbo Grucá/ Owſiáne krupy. Mącz 20a.

»krupy pszeniczne« (1): Krupy pſzenicżne poki ſą ieſzcże młode/ nie ſą barzo dobre khu iedzeniu FalZioł III 25a.

»tatarczane krupy« [szyk 2:1] (3): Murm 120; Cicer, genus leguminis, tatarka, tatarczane crupy BartBydg 27b; WyprPl C2.

a. Potrawa z tej kaszy; puls Murm, Mymer1, BartBydg, Mymer2, Mącz, Cn; pulticula, pulmentum, pulmentarium, far, fritilla, farratum Cn [w tym: pl (16)] (18): liſzká krup náwárzyłá/ A rzadko ie vcżyniłá: Ná płytką miſę wylałá BierEz N3; Murm 157; Mymer1 17, 41v; BartBydg 126b; Mymer2 43; RejWiz 58v; Puls, Krupá/ káſzá/ przed czáſzy zwano poliewkę álbo káſzę z mąki/ wody miodu/ z ſérá/ y s yáycy vczynioną. Mącz 331a, 137b.
Przysłowia: práwá Boſkie y ludzkie [...] męże w rządzeniu przełożyły: wyiąwſzy iżby mąż był iáki wielki proſtak/ coby krup ſtudźić nie vmiał. WerKaz 290.

Ledwie wlas ze drzwi az psi (iako mowią) wkrupy ActReg 130.

Wyrażenia: »jęczmienne krupy« = polenta Murm,BartBydg [szyk 4:1] (5): Murm 119; BartBydg 118b; Krupy ięcżmienne/ pſzenicżne/ owſiane/ Kaſza riżowa, tatarcżana, ty rzecży ſą ſtrawne. FalZioł V 64, I 43b, V 94v.

»krupy owsiane« (1): FalZioł V 64 cf »krupy jęczmienne«.

»krupy pszeniczne« (1): FalZioł V 64 cf »krupy jęczmienne«.

»krupy tatarczane« (1): Ma ſie chronić kwaſnych á thwardych rzecży, Iako ciaſtha/ kołacżow twarogu/ [...] krup tatarcżanych gęſto/ potraw z ſzcżarną iuchą FalZioł V 94v.

2. Opad atmosferyczny w postaci drobnych ziaren lodu z deszczem; grando Cn [pl] (2): Kiedy iuż wzgorę doydą powietrza źimnego/ To ſie iuż tám odmienia záwżdy nacż dziwnego. Albo w deſzcż álbo w krupy/ á cżáſem też w grády/ Y potłuką też cżaſem y trawę y ſády. RejWiz 150v; Nie odmieniayże ſie iáko Márzeć [!] ná Wioſnę/ gdzie iednego dniá będzie y deſzcż y iáſno y krupy. RejZwierc 24v.
3. n-pers (5):
Zestawienia (5): yschem ya nyenayachal nahymyenye na czaykj a nym vzial pyotrovy Crupye czeladnyka ZapWar 1530 nr 2423, 1549 nr 2662 [2 r.], 1550 nr 2676 [2 r.].

Synonimy: 1. gruca, kasza; a. bryja, kasza.

TG