[zaloguj się]
[pdf]

KRZYŻOWNIK (29) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N krzyżownicy
G krzyżownikow
D krzyżownikóm
A krzyżownik krzyżowniki
I krzyżownikiem krzyżowniki, krzyżownikami

sg A krzyżownik (1). ◊ I krzyżownikiem (1). ◊ pl N krzyżownicy (5). ◊ G krzyżownikow (3); -ow (1), -(o)w (2). ◊ D krzyżownikóm (3); -óm (1), -(o)m (2). ◊ A krzyżowniki (12). ◊ I krzyżowniki (2) BielKron, BielSpr, krzyżownikami (2) CzechEp, WujNT.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ten, który krzyżuje, przybija do krzyża; crucifixor Cn [czyj (15); w tym: pron poss (14), G sb (1)] (16): Pirwſſé ſlowo bylo wielkié doſkonaloſci/ gdy z wielkim gloſem modlątz ſie za ſwé krzyżowniki/ ku bogu oyttzu zawolál. OpecŻyw 143v, 143v, 144 [2 r.]; PatKaz III 143v; SeklKat T3v; RejPos 105, 200; Mamy s páná Chryſtá przykład: który iuż ná krzyżu záwieſzony/ prośił zá ſwe krzyżowniki BiałKat 213v; WujJud 260; SkarŻyw 566; CzechEp 18; ArtKanc D9v; WujNT 289, 292; SiebRozmyśl D4.
2. Uczestnik wypraw krzyżowych (2): Tedy napierzwey Tararzy [!] ſtrzałami ſwemi krzyżowniki [de cruce signatis voluntariis] y gorniki potłocżyli y potłumili iakoby grad zboże na polu. MiechGlab 10; BielKron 358 marg.
3. Krzyżak, członek zakonu Najświętszej Marii Panny; cruce signatus Miech (8): MiechGlab 9; przyiecháli poſłowie s Prus od ſláchty y mieſzcżan ták z Gdáńſká/ z Elbiągu/ iáko z inych/ poddawáiąc ſie pod obronę krolowi y pod poſłuſzeńſtwo/ ábowiem Krzyżownicy wielkie złości á drapieſthwá nád nimi wymyśláli BielKron 391v, 359v, 373v, 376v, Mmmm.
Wyrażenia: »Prusowie Krzyżownicy« (1): Cżynili z Ruſią/ s Cżechy/ z Lithwą/ s Pruſy Krzyżowniki/ dźiś s Tátáry/ z Moſkwą z Wáłáchy BielSpr 75v.

»zakon Krzyżownikow« (1): Gdzież też pochowany ciała Miſtrza pruſkigo j inſzich czo naczelnejſzych zakonu krzyżownikow [militum insigniorum]. MiechGlab 13.

4. Uczestnicy procesji do krzyża w dni krzyżowe (1): Obrzędy niektore były/ náſzym krziżownikóm podobne gdy po pólu s chorągwiámi ſie włocząc ſpiewáyą. Mącz 7c.
5. bot. Senecio vulgaris L. (Rost); starzec zwyczajny, roślina roczna lub dwuletnia z rodziny złożonych (Compositae), stosowana przeciw zakażeniu (2): Albo ſtroie bobrowe/ kurośleṕ/ krzyżownik/ ſzáłwią/ wſzyſtko społem wárzyć/ á dáć mu pić/ y tym mázáć. SienLek 62v, 62v.

Cf KRZYŻAK, [KRZYŻUJĄCY]

JB