[zaloguj się]
[pdf]

KWIECIE (144) sb n

-w- (143), -f- (1).

Oba e pochylone.

Fleksja
sg
N kwiécié
G kwiećiå, kwieciu
A kwiéci(e)
I kwiéci(e)m, kwiécim
L kwiéciu
V kwiéci(e)

sg N kwiécié (19); -é (1), -(e) (18). ◊ G kwiećiå (67). D kwieciu (3). ◊ A kwiéci(e) (24). ◊ I kwiéci(e)m (20), kwiécim (3); -im OpecŻyw, Calag; -em : -im FalZioł (8 : 1). ◊ L kwiéciu (7). ◊ V kwiéci(e) (1).

Składnia przydawki typu: tego kwiecia (66), tych kwiecia (1); tego: tych FalZioł (25 : 1; II 16c).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Coll. od „kwiat”: Rośliny ozdobne, kwitnące; flores Murm, Mymer1, Cn; herba Mącz (141): Twoie iaſli [...] Perlami a rożami ij roſkoſſnym kwiécim/ ſtatki znamienitymi godno bylo vcżcijtz. OpecŻyw 19, 3 [2 r.]; PatKaz III 154; De Floribus. Von den blumen. O Kwyecźyu. Murm 116; Mymer1 17; FalZioł [*7], V 90v; RejPs 105v; HistAl F6v, Kv; obáczćie liljé polné (marg) kfiéćié (‒) iako roſtą/ nierobią ani przędą MurzNT Matth 6/28; piękna łąká byłá/ Dziwnie rozlicżnym kwieciem z dáleká ſie pſtrzyłá. RejWiz 25v, 23v, 25v; Leop Cant 2/5; BielKron 132v; Mącz 58a, 66a, 117a, 119b, 214a (10); GórnDworz Ee7v; RejPos 2v, 176; [ziemię] przyodźiał y ochędożył drzewy/ y wſzeláką źioł y kwiećia rozmáitośćią KuczbKat 20; CzechRozm 223; Oczko 3v; Calag 94b, 351b; StryjKron 161; Wonią mi wdzięcżną z kwiećia źiemiá podawáłá BielSen 5, 6; ArtKanc F4v, V2; Calep 424b [3 r.], 973b; miáſto pereł drogich [...] oddayćie wieniec z kwiéćia rozlicżnégo/ Który ozdobą będźie/ iego głádkiéy głowy OstrEpit A3v.

W porównaniu (1): ZAcna/ á kiedyś nieprzewyćiężna KOrono Polſka [...] z rozmáitych ſtanow R.P. iákoby rozlicżnégo kwiećia pięknym porządkiem vſádzona/y vwita PowodPr 4.

W charakterystycznych połączeniach: kwiecie piękne (2), rozkoszne (3), rozliczne (4), rozmaite (3); kwiecie rwać, zbierać; kwieciem ochędożyć (2), ozdobić, potrząsnąć, strząsnąć.

Wyrażenie: »kwiecie polne« [szyk 1 : 1] (2): RejAp 180v; Iuż trawá, láſy, gáiowie/ kwiećie polne, y też ptaſzkowie/ Pánu ſię ſwoiemu z chućią ráduią ArtKanc E19v.
Zestawienia: [»granatowe kwiecie« = Punica Granatum L. (Rost); kwiat drzewa granatu, z rodziny rożowatych (Rosasceae): Gránatowe kwiećie/ Balauſtia, Granatenblumen. SienHerb I4 #v, D3#.

»kościelne kwiecie« = Narcissus, bylina cebulkowa z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae); kilka ozdobnych gatunkow: Kośćielne kwiećie/ Narciſſus Matthioli SienHerb K2#, D4#.]

»świętej Maryjej Magdaleny kwiecie« = Valeriana Celtica L. (Rost); bylina wonna z rodziny kozłkowatych (Valerianaceae) (1): Saliunca, Herba quae Nardus Celtica dicitur, Spikanárdi/ Swiętey Mariey Mágdáleny kwiecie/ barwierzę z niego wodkę czinią. Mącz 365d.

[»marcowe kwiecie« = Muscari Mill.; szafirek, bylina cebulkowa z rodziny liliowatych (Liliaceae): Márcowe kwiećie/ Hiacinthus. knollenkraut/ Breunling. SienHerb K3#v, D4#v.]

W przen (1): O kimkolwiek pobożnym y świątobliwosć iáką żywotá prowádzącym/ vſłyſzał/ tám bieżał/ iáko pſczołá/ miod cnot rozmáitych zkáżdego kwiećia zbieráiąc. SkarŻyw 56.
a. Część rośliny będąca końcowym odcinkiem pędów o gęsto skupionych, silnie przeobrażonych liśćiach, przeważnie barwnych – organ rozmnażania płciowego rośliny (często w receptach i przepisach jako składnik lekarstwa) (89): Widzyałem przed ſobą matzice ſktorey wyraſtały trzy latoroſli ktore po kwiecyu myały dozrałe iagody HistJóz A4; Lanka [...] ma kwiathki zimney á wilgothney włoſnoſci [...] lekarz tę mocz przipiſuie temu kwieciu niżey wypiſaną FalZioł I 77a; Każdy rodzay Makowy [...] w kwieciu ma roznoſć/ abowiem ieden mak ma biały kwiath á drugi cżarny FalZioł I 104a; Wodhki bywaią palone [...] s ſamych zioł/ niektore z zioł y s kwiatem/ niekthore z ſamego kwiecia/ niektore z ſamego korzenia FalZioł II 1c, I 37a, b, 69b, 78a [2 r.], 108c (24); Mącz 259b; Noc y dźień ma dwoie kwiećie/ na wierzchu żołte/ ná dole brunatne. SienLek 64v; Náwarz w wodźie liśćia dębowego [...] kwiećia rumienkowego/ może y z źielem to kwiećie być SienLek 101v, 64; GórnDworz H6; RejPos 172; By/ błogoſłáwił/ polam w obfitośći/ Ták/ iżby źiemiá miłá/ Więcey owocu niż kwiećia rodźiłá. GrabowSet T3v.

kwiecie z czego (2): FalZioł I 92c; weźmi [...] otłuczonego Ięczmieniá/ kwiećia z grzybienia pod miárą/ warz tho w wodźie SienLek 53v.

kwiecie czyje [w tym: ai poss (43), G sb i pron (12)] (55): Wziąć iabłek [...] warzyć tho w wodzie z ięcżmieniem [...] á nakłaſć wnię kwiecia thego ziela FalZioł I 154b; WEzmi kwiecia Grzybieniowego białego, kwiecia Tharnkowego/ kwiecia Bzowego/ Fijołkow białych/ kwiatkow Benedyctowych/ Tych wſzytkich kwiecia rowno/ wypal to FalZioł II 16c, I 33c, 39a, 40d, 59c, 154b. Cf W połączeniu z nazwą rośliny.

W połączeniu z nazwą rośliny lub z przymiotnikiem od takiej nazwy [w tym: ai poss (43), G sb i pron (5); kwiecie + określenie (36), określenie + kwiecie (12)] (48): Wodkha z kwiecia Bobowego ocży wyiaſnia. FalZioł I I7a, I 39a, 92b, 135b [2 r.], 150d, II 16b (18); Sok á słodkość tá którą pſzczoły ze wrzoſu kwiećia y liſcia wyſyſáyą/ albo zbieráyą. Mącz 214a, 214b, 271d; Kwiećie wierzbowe tárte z miodem/ álbo z białkiem bielmo zgania SienLek 70; weźmiſz kwiećia dźiewięśiłu á vſuſzywſzy zetrzy go ná proch/ zmieſzayże then proch/ s tyle Aloe SienLek 127,40, 47v, 48, 52, 53v (24); Oczko 32v; KlonŻal C3 marg, D2.

W porównaniu (1): ćwicżenie przy rozumie ieſt iákoby nadobne kwiecie ná dobrym ſzcżepie RejZwierc 15v.

b. bibl. Symbol nietrwałości i przemijania życia doczesnego (2):

W porównaniu (1): wſzytki rzecży ſą ná ſwiecie iáko kwiecie polne/ ktore ná wioſnę pięknie zákwithną/ ku ieſieni poſchną/ á ná wioſnę áliśći ſie záſię znowu błyſzcżą. RejZwierc 82.

Wyrażenie: »kwiecie polne« (2): RejZwierc 82; Cżłowiekći ieſt iáko śiáno/ ktore pośiekuią ráno/ z kráſą kwiećia polnego/ wnet zginie dźień iego [Homo ... tanquam flos agri sic eſſlorebit PolAnt Ps 102/15] ArtKanc Q19v.
2. Coś najlepszego, ozdoba, rozkwit (3):
Wyrażenie: »kwiecie panieńskiej czystości« (1): Ciebie tylo [...] vpominam/ młode kwiećie pánieńſkiey cżyſtośći/ chćiey wżdy kiedy tákich przykłádow y tey S. Iágnieſzki mądrośći náſládowáć SkarŻyw 71.

»kwiecie młodości« (2): SkarŻyw 130; Ten bowiem to kwiećie młodośći ſwoiey/ zoſtáwiwſzy ták wiele nádźiei głownych/ pierwey ſię z tym świátem rozſtał WysKaz 2.

Cf KWIAT

AK